vrijgeb74

Het Mariënburg werd in het begin van de vorige eeuw het financiële centrum van de stad. Aan het toentertijd driehoekige plein lieten diverse banken hun kantoor bouwen: de Leendertz en Carbasius’ Bank in 1910, de W.E.P. Monhemius & Co’s Bank, de Nederlandsche Bank en De Nederlanden van 1845 alle in 1911 en de Geldersche Kredietvereeniging in 1918. Ook in omliggende straten als de Houtmarkt en de Hertogstraat schoten de banken als paddestoelen uit de grond.
De Nijmeegsche Bankvereeniging Van Engelenburg & Schippers was sinds 1898 gevestigd in een pand aan de Snijdersstraat, maar begin jaren ’20 van de 20ste eeuw werd dit pand te klein bevonden. Men vond een breed en diep perceel aan de Hertogstraat – doorlopend tot aan het Mariënburg – en besloot daar het nieuwe kantoor te bouwen. Het werd in 1920-1921 gebouwd naar een ontwerp van Oscar Leeuw, die twaalf jaar eerder tekende voor het woonhuis van bankier L.C. van Engelenburg aan de Prins Bernhardstraat 1.
De massale voorgevel viel enorm uit de toon tussen de kleinschalige bebouwing aan de Hertogstraat, maar was met veel oog voor detail vormgegeven. Het meest indrukwekkende gedeelte van deze gevel is de portiek. De boogvormige ingang wordt geflankeerd door gestileerde pilasters met daarop de wapens van Gelderland en Nijmegen. De sluitsteen van de boog wordt gesierd door de kop van Mercurius, de god van de handel. Al het beeldhouwwerk werd verzorgd door Jac. Maris.
Achter de hoge smeedijzeren poort leidt een brede trap naar de voordeur, aan de weerszijden loopt een smallere trap naar beneden: deze leidden vroeger naar een fietsenstalling. De gevel wordt verticaal geleed door de inspringende gevelvlakken met hoge vensters. Oorspronkelijk werd het gebouw op beide uiteinden bekroond met een koepeltje en stonden op het hoge middengedeelte twee lage torenvormige uitbouwen met schilddak. De gevel aan het Mariënburg was ongeveer even hoog, maar die hoogte werd wat gerelativeerd door een schuin pannendak. Ook hier waren verschillende historiserende details te vinden. Het interieur was onder andere opgesmukt met houten lambriseringen en een groot glas-in-loodvenster bovenin de ontvangstruimte.
Kon de Nijmeegsche Bankvereeniging zich in 1920 nog al deze luxe veroorloven, tien jaar later verkeerde de bank in zwaar weer. In 1931 werd hij overgenomen door de Twentsche Bank.
Tijdens de bevrijding van de stad in september 1944 werd het bankgebouw door de Duitsers in brand gestoken. Het interieur werd volledig verwoest en slechts de buitenmuren stonden nog overeind. Na een provisorisch herstel werd het achterste deel van het gebouw (aan het Mariënburg) begin jaren ’70 gesloopt en vervangen door nieuwbouw. Zo bleef van het oorspronkelijke complex alleen de voorgevel aan de Hertogstraat behouden, met weglating van de torentjes.
Het enorme bankgebouw behield al die tijd zijn functie. De Twentsche Bank en de Nederlandsche Handel- Maatschappij gingen in 1964 op in de ABN-bank. Deze fuseerde in 1991 met de AMRO-bank tot ABN-AMRO. Sinds 1996 is in het gebouw aan de Hertogstraat 68-72 een call-center van laatstgenoemde bank gevestigd.

Reactie 1:

Menthy Willems, 28-03-2017: ik zou graag weten welke architect verantwoordelijk is geweest voor de verbouwing van dit ABN-pand in het begin van de jaren 70. Voor de duidelijkheid, misschien overbodig, ik heb het hier over het bankgebouw aan de Hertogstraat 68-72, ontworpen door Oscar Leeuw. Alvast bedankt voor uw antwoord.

Reactie 2:

Rob Essers, 28-03-2017: Op archieffoto RAN F20527 (Datering: 11/7/1972) van een maquette van het nieuwe kantoor van de Algemene Bank Nederland aan de Mariënburgsestraat staat de naam Goede, P.H., Amsterdam.

Architect, fotograaf en kunstenaar Piet Goede (1918-2006) was in de periode 1953-1967 hoofdontwerper bij het architectenbureau Duintjer in Amsterdam. Marius Duintjer (1908-1983) is bekend als architect van het ABN-kantoor aan de Vijzelstraat in Amsterdam. Mogelijk is de nieuwbouw aan de Mariënburgsestraat in Nijmegen van Duintjer en/of zijn bureau en is het resterende deel van het pand aan de Hertogstraat tegelijkertijd verbouwd.

Reactie 3:

Menthy Willems, 30-03-2017: Dank voor je reactie daar kom ik misschien verder mee want alhoewel er vervaardiger Goede staat heeft dit normaal gesproken betrekking op de fotograaf maar hier zouden het inderdaad een en dezelfde kunnen zijn.

Reactie 4:

Rob Essers, 21-05-2020: Op een luchtfoto (documentnummer F58116) uit 1964 is te zien dat de zes torentjes op het dak nog aanwezig waren. Het slopen van de torentjes aan de kant van de Hertogstraat doet in ernstige mate afbreuk aan dit werk van architect Oscar Leeuw dat tot de hoogtepunten van zijn oeuvre behoorde.

detail van RAN F58116

Reactie 5:

Rob Essers, 22-05-2020: Bij het overzicht van schoenschrapers in Nijmegen elders op Noviomagus.nl staat: "Voorbeelden van buiten gebruik geraakte en dichtgestopte nissen zijn te vinden bij Hertogstraat 68 en 72 (een voormalig bankgebouw van Oscar Leeuw uit 1921) (...)"; zie bovenstaande foto van Hylke Roodenburg van de ingang van nummer 68.

Op archieffoto F11769 (datering 1980) is de ingang van nummer 72 te zien. Hoewel de panden in dit gedeelte van de Hertogstraat in of omstreeks 1957 hernummerd zijn, was het oude huisnummer 50 na een kwart eeuw en een ingrijpende verbouwing nog niet verwijderd. Behalve de torentjes op het dak blijken ook de schoenschrapers rigoureus aangepakt te zijn. In een later stadium is dit kennelijk weer grotendeels ongedaan gemaakt; zie Street View - okt. 2016. Dit is zowel bij nummer 68 als bij nummer 72 het geval. De beide huisnummers zijn per 16 december 2019 ingetrokken.

Reactie 6:

Paul Broekman, 19-12-2023: Op 4 februari 1944 vorderde de gemeente Nijmegen het bankgebouw om daar het distributiekantoor te vestigen. Lang was deze dienst hier niet gevestigd, omdat in september daarop het gebouw uitbrandde tijdens de bevrijding van de stad. De distributie werd toen verplaatst naar de Akkerlaan in het dorpshuis.

Reactie 7:

Rob Essers, 19-12-2023: Op een foto van De Twentsche Bank (Datering 9/1944-12/1944) is te zien dat het pand beschadigd is, maar niet totaal uitgebrand; zie Beeldbank RAN F14515 en F14489. De torentjes op het dak staan er nog (zie reactie 4).