Dobbelsteen

Dobbelsteen van serpentijnsteen 3,6cm (grootste maat) 50,5g. Deze curieuze dobbelsteen heeft 12 cijfers en 6 lettervlakken: LS ND NG NH SZ TA. Hij werd een jaar of 8? geleden gevonden aan het eind van de Lange  Hezelstraat bij opgravingen naar de oude stadspoort.

Collectie: Cor Koot

Heeft u herinneringen aan dit item? Laat het ons weten, wij maken graag gebruik van uw verhaal.

Sjaak Rutten: Deze bijzondere dobbelsteen werd – uiteraard – gebruikt voor een kansspel, waarbij de deelnemers spelen om een “pot”. Deze pot wordt gevuld en leeggehaald aan de hand van de uitkomst van de worp met de dobbelsteen. De twaalf cijfers bepalen waarschijnlijk het aantal centen, of guldens, van de inzet. De lettercombinaties (het meest bijzondere van deze dobbelsteen) bepalen op andere wijze wat er met het geld moet gebeuren. Het zijn allemaal afkortingen van Latijnse termen.

LS. De L is de Latijnse aanduiding voor het getal 50; de S staat voor “salve”, hetgeen betekent: bewaren, laten staan. LS betekent dus: laat er 50 in de pot staan.

ND. Nihil dabis, hetgeen betekent: je hoeft niks te geven. Er gebeurt dus niets.

NG. Onbekend.

NH. Nihil habeas, hetgeen betekent: je krijgt niks. 

SZ. Salve zona: de hele pot blijft staan

TA. Tibi adfer: neem alles tot je, de pot is voor jou. 

Deze dobbelsteen kwam ook wel voor in de vorm van een tol. Dwars door de steen heen stak dan een pin, waarmee je de tol kon draaien. Zo’n ding heette in de 17e en 18 eeuw een “a-al-tolletje”. Dit vreemde woord kom je in oude Nederlandse woordenboeken nog wel tegen. De etymologie heb ik helaas niet kunnen achterhalen. In het Engels noemde men dit speeltuig een “teetotum”. Op het bekende schilderij van Pieter Brueghel “Kinderspelen” (1560) staat een kind afgebeeld met zo’n a-al-tolletje in de hand.

(bronnen: Wikipedia en Encyclopaedia Brittanica)