In 1866 ontstond de eerste algemene, niet-confessionele vakbond, de Algemeene Nederlandsche Typografenbond (ANTB), die in 1891 in Nijmegen een afdeling kreeg. Een reeks soortgelijke bonden volgde. In 1893 richtten al deze bonden samen met de politieke partij Sociaal Democratische Bond (SDB) de eerste Nederlandse vakcentrale op: het Nationaal Arbeids-Secretariaat(NAS). In 1900 ging de SDB op in de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP), die op haar beurt toetrad tot het NAS. Uit onderlinge onmin ontstond in 1906 het Nederlands Verbond van Vakverenigingen (NVV).

RERUM NOVARUM EN QUADRAGESIMO ANNO

De kerk zat intussen niet stil en wilde eigen bonden oprichten. De bisschoppen waren het onderling aanvankelijk niet eens over de oprichting van hun bonden: moest dat per bisdom of nationaal? De pauselijke encycliek Rerum Novarum (Over een omwenteling) uit 1891 maakte een einde aan de bisschoppelijke onenigheid. In die encycliek gaat Paus Leo XIII in op de situatie van de arbeidersklasse en formuleert uitgangspunten voor de sociale leer van de Katholieke Kerk: een rechtvaardig loon, het recht op eigendom en solidariteit met de zwakkeren. Manieren om deze doelen te bereiken werden zowel overheidsingrijpen als de vorming van vakbonden genoemd, ook een belangrijk thema in de encycliek Quadragesimo Anno (Veertig jaar later) van Paus Pius XI uit 1931.

ROOMS-KATHOLIEKEN EN PROTESTANTEN

In 1894 kwam de Rooms-Katholieke Volksbond (RKWV) te Nijmegen tot stand. Maar tot 1910 gold deze bond niet als een vakorganisatie, want van deze bond konden tot die tijd ook werkgevers lid worden. De plaatselijke bonden waren direct bij hun landelijke vakverbond aangesloten. Een vakcentrale vertegen-woordigde de christelijke idealen, zoals bijvoorbeeld in de kleine Christelijke Bouwarbeidersbond (CBB) dat binnen het Christelijk Nationaal Vakverbond (CNV) vanuit de bijbel opereerde. In 1895 richtten arbeiders in Nijmegen de katholieke tegenhanger van de ANTB op, het Roomsch Katholieke Typografengilde Sint Thomas van Aquino. Na een reeks fusies ontstond in 1978 de Federatie Nederlandse Vakbonden (FNV).

PRINCIPES EN COMPROMISSEN

Het proces van secularisatie en ontkerkelijking dat sinds de jaren zestig is ingezet heeft de CNV en de FNV niet minder principieel, maar wel pragmatischer gemaakt. De cultuurverschillen tussen beide centrales zijn kleiner geworden, maar onvermijdelijke compromissen leiden tot steeds meer onderlinge afstemming van beleid.