kiesvereeniging recht voor allen 1874

Sjaak Rutten: Kiesvereenigingen voor de gemeenteraad in Nijmegen

In 1851 werden in Nijmegen de eerste gemeenteraadsverkiezingen onder de nieuwe grondwet (1848) gehouden. Voor het eerst was sprake van een heuse verkiezingsstrijd. Politieke partijen waren er nog niet, maar daarvoor in de plaats werden plaatselijke zogenoemde “kiesvereenigingen” in het leven geroepen: “Eensgezindheid” en “Regt en Billijkheid voor Allen”.
Deze kiesverenigingen bestonden uit in hoofdzaak gelijkgezinde kiezers die vooral het stellen van kandidaten tot doel hadden. Beide kiesverenigingen hadden een gemengde lijst met zowel katholieken als protestanten.
“Eensgezindheid” werd gedomineerd door protestanten en was vooral de partij van de zittende machthebbers, de “haute bourgeoisie”. Onder de katholieke kandidaten op deze lijst zien we onder andere de welbekende W.H. Triebels en P.A. van Veerssen.
Bij “Regt en Billijkheid voor Allen”, opgericht door dr. Jan Berends, voerden de meer radicale katholieken de boventoon. Deze kiesvereniging kreeg dan ook volop steun in het katholieke dagblad De Gelderlander.
Toch won “Eensgezindheid” in 1851 alle 19 gemeenteraadszetels (waarvan er overigens 10 door katholieken bezet werden). Ook in 1853 was “Eensgezindheid” nog sterker dan “Regt en Billijkheid”. Maar in de jaren zeventig en tachtig van de 19e eeuw zouden “Regt en Billijkheid” en zijn opvolger “Recht voor Allen” bijna alle zetels bezetten. In 1891, toen de gemeenteraad 21 leden telde, waren er daarvan 16 katholiek. Een afspiegeling van de geslaagde katholieke emancipatie in Nijmegen, die spoedig in alle sectoren van het maatschappelijk leven zou doorzetten.
Andere Nijmeegse kiesverenigingen:
1868: Nijmeegsche Kiesvereeniging (liberaal).
1869: Kerkelijke Kiesvereeniging (Nederlands hervormd).
1874: Recht voor allen (feitelijk de opvolger van Regt en Billijkheid voor Allen; reglement ook in deze collectie).
1880 (ca.): Burgerplicht.
1897: Algemeen Belang (radicaal, tussen liberalen en sociaal-democraten in; reglement ook in deze collectie).

Rond 1900 werden de kiesverenigingen overbodig. Landelijke en plaatselijke politieke partijen namen hun functie over.

(bron: Nel Nabuurs en Leon Gruppelaar in: Nijmegen; geschiedenis van de oudste stad van Nederland. Deel III, p.236-240).