Ganzenheuvel1Cat

Ganzenheuvel 1-3-5-7-13

Zoals duidelijk te zien is op onderstaande foto's bestaat het pand op de hoek van de Ganzenheuvel en de Lange Hezelstraat uit een voor- en een achterhuis. Naast het dubbele zadeldak duidt ook het verschil in venstervormen hierop: de vensters in het achterhuis zijn rechthoekig en hebben nog een midden 19de-eeuwse raamindeling, terwijl de vensters in het voorhuis afgeronde bovenhoeken met geprofileerde omlijsting en een laat 19de-eeuwse raamindeling hebben. Tenslotte onderscheidt het achterhuis zich door de aanwezigheid van een tussenverdieping of insteek. Overigens is de serre aan de Ganzenheuvel vrij recentelijk toegevoegd.

De gevel aan de Lange Hezelstraat kreeg rond 1865 zijn huidige uiterlijk, alleen de houten winkelpui werd later aangebracht. Boven de ingang prijkt een zogenaamde 'gaper', die vroeger als symbool van een drogist werd gebruikt.

Hoewel dit pand helemaal aan het begin van de Lange Hezelstraat staat, heeft het als laagste huisnummer nummer 4. Dit wordt verklaard door het feit dat er vroeger op het midden van het huidige pleintje aan het begin van de Ganzenheuvel een viertal panden stond. Van deze panden, die in de jaren '50 werden gesloopt, hadden twee hun adres aan de Lange Hezelstraat. Oorspronkelijk had het hierboven beschreven huis dan ook de huisnummers 6-8.

Reactie 1:

Rob Essers, 15-06-2008: Op de foto's van het pand op de hoek van de Ganzenheuvel staat een belangrijk detail dat niet aan de aandacht mag ontsnappen: het straatnaambord GANZENHEUVEL.

Het gaat hier om een keramische tegel die hoogstwaarschijnlijk al in de 19e eeuw is ingemetseld. Voor zover ik weet zijn er nog maar heel weinig borden van dit type in Nijmegen bewaard gebleven. Met het exemplaar met het opschrift KARRENGAS is minder zorgvuldig omgegaan. Ganzenheuvel en Karrengas waren bestaande namen die pas in de 20e eeuw formeel zijn vastgesteld (Raadsbesluit d.d. 9 juli 1924).

Begin 2007 stuitte ik bij de gemeentewerf op drie brokstukken van zo'n tegel met de naam TWEEDE WALSTRAAT. De naam Tweede Walstraat is op 23 april 1881 door de Raad vastgesteld. Ik weet niet van welk (gesloopt?) pand deze tegel afkomstig is.

Er is nog een andere plaats in Nijmegen met restanten dit type straatnaambord. Onder het kunststofbord EILBRACHTSTR. is aan beide zijden van de straat ook zo'n tegel ingemetseld. Omdat er nog andere bevestigingspunten rondom de tegel zichtbaar zijn en er een bord overheen gelijmd is, sluit ik niet uit dat op de ingemetselde tegel een andere naam staat, mogelijk de naam STIJN BUIJSSTRAAT. Van 22 maart 1884 tot 11 september 1886 heette de Eilbrachtstraat namelijk Stijn Buijsstraat.

Alles wijst er op dat het straatnaambord GANZENHEUVEL ten minste 125 jaar oud is. Alle reden om hier uiterst zorgvuldig mee om te gaan. De borden die Wilma Coehoorn in 1994 voor de Benedenstad ontworpen heeft, zullen zo'n respectabele leeftijd niet halen.

Reactie 2:

Rob Essers, 01-07-2008: In het Regionaal Archief Nijmegen trof ik een foto uit 1953 aan waarop een deel van een zelfde type straatnaambord is afgebeeld. Bij de sloop van het Huis met de Ster, Platenmakersstraat 1, is dit bord verdwenen. Op verschillende ansichtkaarten van de Grotestraat is te zien dat het er in ieder geval rond 1900 al hing. Ik ben op zoek naar oudere afbeeldingen voor een nauwkeurigere datering.

Op de tegel stond vermoedelijk PLATENMAKERSTRAAT (met één S). De bestaande naam Platenmakersstraat is pas later formeel vastgelegd (Raadsbesluit d.d. 9 juli 1924). Dat verklaart waarom dr. Jan Brinkhoff, die op 15 april 1906 op nummer 5 werd geboren, het in zijn publicaties consequent over Platenmakerstraat in plaats van Platenmakersstraat heeft.

Reactie 3:

Tom Polman, 24-07-2008: Aandachtig het relaas over het straatnaambord "Ganzenheuvel" gelezen.
Ervan uitgaande dat dit bord op het pand hoek Lange Hezelstraat-Ganzenheuvel is bevestigd, dient zich bij mij de volgende vraag op:
Essers vermeldt de gesloopte vier panden op het pleintje aan de voet van de Zuider Kerktrappen.
Dit waren winkelpanden, o.a. kapsalon Fox, stoffenhandel "de Ster". slijterij A.J. van Heck en Co en nog een mij niet meer bekende winkel.
De naam van dit pleintje was als volgt:

Wegenlegger 1858 : Heuveltje
Nijmegen 1900 : Heuveltje (Het)
Raadsbesluit dd. 09071924 : Heuveltje
Raadsbesluit dd. 22091954 : intrekking

Heeft er nooit een straatnaambordje gehangen met opschrift "het Heuveltje"???
Het heette echt zo, ik ben er nl. geboren en het staat op alle documenten tot de bekende distributiekaart aan toe.
Gaarne Uw reactie en evt. uitleg, met vr.gr.

Reactie 4:

Rob Essers, 27-07-2008: Vóór 1880 was er sprake van twee adressen D70 en D71 aan de Hezelstraat; zie DEN STORM HET STOOFKE/HET VOSKEN.
Het straatje aan de oostkant van nummer D70 werd (Het) Heuveltje genoemd. De straat met de naam (De) Ganzenheuvel lag aan de westkant van D71. De straatnamen Heuveltje en Ganzenheuvel zijn pas in de 20e eeuw formeel door de gemeenteraad vastgesteld (Raadsbesluit d.d. 9 juli 1924).

Het straatnaambord GANZENHEUVEL is aangebracht op het voormalige nummer D72, hoogstwaarschijnlijk kort nadat de huisnummering in 1879 is gewijzigd; zie DE (GOUDEN) STERN.

Het is alleszins aannemelijk dat toen óók op het hoekpand met het voormalige nummer D70 een straatnaambord met de naam HEUVELTJE is aangebracht. Foto's van vóór 1954 zullen hierover uitsluitsel moeten geven.

Reactie 5:

Rob Essers, 01-09-2010: 19e eeuwse borden
Het straatnaambord in de Eilbrachtstraat (zie reactie 1) heeft zijn geheim prijsgegeven. De Bel- en Herstellijn heeft onlangs het bewijs geleverd! Op de twee oorspronkelijke straatnaamborden die in of omstreeks 1885 bij de bouw van de hoekpanden zijn ingemetseld, staat de naam STIJN BUYSSTRAAT. Deze borden van geëmailleerd lava zijn na het raadsbesluit d.d. 11 september
1886 aan het oog onttrokken.

Reactie 6:

Rob Essers, 17-12-2012: Op 22 februari 1896 besloot de gemeenteraad om aan het plein dat deel uitmaakte van de Gerard Noodtstraat en van de van der Brugghenstraat de naam Hertogplein te geven. Tegen de Bijzondere School der Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, departement Nijmegen (bouwjaar 1888) werd een straatnaambord met de naam HERTOG PLEIN aangebracht.

school met straatnaambord omstreeks 1960 (foto RAN F19897)

Bij de sloop van de Nutsschool in of omstreeks 1968 verdween het 19e eeuwse straatnaambord uit het straatbeeld. Het bord is in 2012 echter teruggekeerd! Tegen de gevel van de nieuwbouw, Hertogplein 6 t/m 54, is weer het oorspronkelijke straatnaambord aangebracht. Het zit nu iets meer in de richting van de Gerard Noodtstraat. Het 19e eeuwse bord heeft nog niets van zijn glans verloren.

Elders op Noviomagus.nl is meer over deze geëmailleerde lavaborden te vinden, zie Bloemerstraat 1 en Waaggebouw.

Reactie 7:

Rob Essers, 13-06-2015: Ook een verwijzing naar Straatnaamborden in Groningen: aanvullende inzichten mag hier niet ontbreken...

Reactie 8:

Rob Essers, 12-08-2019: Sinds begin augustus 2019 is het bord aan de kant van de van Welderenstraat na bijna 133 jaar weer zichtbaar. Ter plaatse is de volgende toelichting aangebracht:

"Origineel straatnaambord van geëmailleerd lavasteen. Van 1884 tot 1886 heette deze straat Stijn Buijsstraat, naar de oprichtster van het Burger Weeshuis. Daarna werd haar naam gegeven aan een grotere straat in de wijk Bottendaal. De nieuwe naamgever is Eilbracht, die in 1702 het eerste schot loste op de Franse vijand."

Reactie 9:

JAM.Willems, 27-08-2019: Geachte heer Essers,
Nu we het toch hebben over straatnaamborden, de volgende vraag: Hoeveel straatnaamborden bestaan er nog in Nijmegen, die vernoemd zijn naar een persoon en waaronder een korte beschrijving volgt van die betreffende persoon met geboortejaar en jaar van overlijden. Ik heb er tot nu toe 4 ontdekt : Van Oldenbarneveltstraat (hoek Vondelstraat), Van Nispenstraat (hoek Ruisdaelstraat), Van 't Santstraat (hoek Verdistraat) en Jozef Israelsstraat (hoek Rembrandtstraat). Zijn er nog meer van bewaard gebleven?

Reactie 10:

JAM.Willems, 27-08-2019: Heer Essers, is het officieel trouwens Stijn Buijsstraat of Stijn Buysstraat (met een y) ?

Reactie 11:

Rob Essers, 28-08-2019: @JAM.Willems, 27-08-2019 (reactie 9) - Er zijn nogal wat van verschillende modellen straatnaamborden – met en zonder onderschrift – in omloop. Bij het vervangen van borden wordt het onderschrift vaak weggelaten. Maar er zijn ook nieuwe borden waarop wel een onderschrift is aangebracht. In een aantal gevallen heeft de raad bij het vaststellen van de naam het onderschrift formeel vastgesteld. Dat betekent overigens niet dat dit ook in alle gevallen op de borden staat. Zelfs de namen die wel op de straatborden staan, komen niet altijd exact overeen met de namen die de raad heeft vastgesteld.

Helaas beschik ik niet over een database van alle straatnaamborden inclusief foto's. Bovendien heb ik geen zicht op het aanbrengen en vervangen van straatnaamborden. Dat gebeurt niet altijd even consequent. Bij het vervangen van borden blijven oude gevelborden soms hangen. De raad heeft geen regels vastgesteld voor het aanbrengen van straatnaamborden en toezicht op de uitvoering van raadsbesluiten inzake naamgeving van de openbare ruimte ontbreekt.

Reactie 12:

Rob Essers, 28-08-2019: @JAM.Willems, 27-08-2019 (reactie 10) - Officieel is het Stijn Buysstraat, maar dat is niet altijd zo geweest.

Raadsbesluit d.d. 22 maart 1884: Stijn Buijsstraat
Raadsbesluit d.d. 11 september 1886: Stijn Buijsstraat
Raadsbesluit d.d. 9 juli 1924: Stijn Buysstraat

De Eilbrachtraat heette tot 11 september 1886: Stijn Buijsstraat. Op het historische straatnaambord staat STIJN BUIJSSTRAAT. Ook de huidige Stijn Buysstraat heette aanvankelijk Stijn Buijsstraat. Tot 9 juli 1924 bestond er verschil van mening over de spelling van allerlei straatnamen. De gemeenteraad heeft 'na grondig onderzoek' aan de bestaande verwarring een einde gemaakt. In het raadsbesluit d.d. 9 juli 1924 staan de namen van alle 448 straten, wegen en pleinen die er op dat moment waren, waaronder de (gewijzigde) naam Stijn Buysstraat. Tot in het begin van de 21e eeuw hingen er straatborden met de naam STIJN BUYSSTRAAT. De borden met de naam Stijn Buysstraat zijn van relatief recente datum.

Hoe de onderzoekers in 1924 tot de conclusie kwamen dat de juiste schrijfwijze Stijn Buysstraat is en niet Stijn Buijsstraat, heb ik niet kunnen achterhalen. Niet iedere verandering was een verbetering. In de tijd van Stijn waren er geen spellingregels. Tot in de negentiende eeuw werden de y en de ij door elkaar gebruikt. In oude teksten kun je ook een ij zonder puntjes en een y met puntjes aantreffen.

Reactie 13:

JAM.Willems, 29-08-2019: Heer Rob Essers, Hartelijk dank voor je snelle reacties.

Reactie 14:

Wilma Coehoorn, 11-10-2022: Beste lezer,

Ik heb in 1993 de borden ontworpen voor de benedenstad.
Het ontwerp is bedoeld voor de Benedenstad, waar vooral wandelaars de weg zoeken. De benedenstad was vroeger met de handel erg afhankelijk van het water, vandaar de golven op de achtergrond. Ik heb gebruik gemaakt van een DIN-lettertype / onderkast. Dat was toen vrij modern. Het heeft afgeronde hoeken. Daarom vond ik het vriendelijker staan voor de wandelaars, de doelgroep in de Benedenstad. Ook is het is een smal lettertype zodat ook de langste straatnaam, de 'nieuwe vleeschhouwerskade' in één regel genoemd kan worden. De zijkanten lopen schuin naar achteren. Dit geeft de dikte aan van de borden. De borden zijn van achteren met pinnen in de muur bevestigd, zodat ze niet zo snel gestolen kunnen worden.
Ze zijn bij een firma in Swalmen in zand gegoten. De uitbesteding ging via de Gemeente Nijmegen. Helaas heeft het bedrijf geen goede primer op het aluminium gedaan, waardoor de borden er gehavend uitzien. De blauwe verf die het water moet accentueren heeft losgelaten. De Gemeente heeft hier later geen actie op ondernomen helaas.

Vriendelijke groet, Wilma Coehoorn, ontwerper van de huidige straatnaamborden in de benedenstad

Redactie: hartelijk dank voor deze reactie. Heb je misschien nog schetsen uit de ontwerpfase? Het is wellicht interessant om die hierbij te zetten.
Wilma: Hierbij een krantenartikel van destijds, De Gelderlander 1993. En foto's van de expositie die ik toen had ingericht. Je ziet de kleurproeven en verschillende vormen van de borden nog achter mij.

Reactie 15:

Rob Essers, 15-10-2022: "Het vervaardigen en aanbrengen van naamborden wordt gerealiseerd volgens de kwaliteitseisen die de Gemeente Nijmegen daarvoor hanteert." Dat staat tegenwoordig in (bijna) ieder raadsvoorstel inzake straatnaamgeving. Wat die eisen zijn, is niet duidelijk. Een aantal jaren geleden mocht ik bij een verzoek om informatie de norm van het Nederlands Normalisatie-instituut komen inzien (document: NEN 1772). In de praktijk blijkt deze norm bij het vervaardigen en aanbrengen van naamborden in veel gevallen niet in acht genomen te zijn.

Het vervaardigen en aanbrengen van naamborden kan worden aangemerkt als een publieke taak. Volgens artikel 35, eerste lid, van de Wet basisregistratie adressen en gebouwen moet een bestuursorgaan bij het vervullen van zijn publiekrechtelijke taak gebruik maken van de authentieke gegevens die in de basisregistratie beschikbaar zijn. In de BAG staan alle door het bevoegde gemeentelijke orgaan vastgestelde namen.

Op de staatnaamborden hoort exact dezelfde naam te staan als in de BAG. Er is geen enkele reden om namen in te korten of op andere wijze geweld aan te doen. Het vervangen van hoofdletters door kleine letters of omgekeerd is in strijd met de wet. Voor oorspronkelijke naamborden zoals de 19e eeuwse borden van geëmailleerd lava kan een uitzondering worden gemaakt, maar die behoort wel vastgelegd te worden in de Verordening naamgeving en nummering (adressen) 2019. Het aanbrengen van borden met andere namen is een strafbaar feit; zie artikel 4, derde lid, en artikel 8 van de verordening.

Dit geldt ook voor borden in de Benedenstad die door Wilma Coehoorn zijn ontworpen. In de wijk Stadscentrum hangen op verschillende plaatsen borden van hetzelfde type. Op deze borden beginnen de namen niet met een hoofdletter. Dat was ook in 1993 al in strijd met de regels voor de schrijfwijze van de Nederlandse taal. De namen die vanaf 1880 door het bevoegde gemeentelijke orgaan zijn vastgesteld, beginnen in beginsel met een hoofdletter. De uitzonderingen zijn sinds 2006 in strijd met de Spellingwet en het Besluit bekendmaking spellingvoorschriften 2005.

Naamgeving is de bevoegheid van de gemeenteraad. Het is niet aan ambtenaren of vormgevers om te bepalen wat er op de borden komt te staan. De in reactie 14 genoemde straatnaam 'nieuwe vleeschhouwerskade' heeft overigens nooit bestaan. In het raadsbesluit d.d. 31 augustus 1955 stond de naam 'Nieuwe Vleeshouwerstraat'. Deze naam is per 1 januari 1990 gewijzigd in 'Vleeshouwerstraat' (raadsbesluit d.d. 4 oktober 1989).

REAGEER:

Uw aanvullingen of opmerkingen zijn welkom!
Met dit formulier kunt u (nog) geen foto's versturen. Gebruik daarvoor uw e-mailprogramma.
Opmaak kan wel, bv <b>Vet</b> of <i>cursief</i> geeft Vet of cursief.