Er starten 306 wandelaars, heel wat meer dan de 40 deelnemers die een jaar later zouden starten vanuit de enig overgebleven startplaats Arnhem. Zij hadden de keuze tussen de 35, 45 of 55 kilometer. Met als startplaats Utrecht kwam het gestaag groeiende wandellegioen in 1912 op de derde dag bivakkeren op de Prins Hendrikkazerne in Nijmegen terwijl ook de vierde dag de finish op het kazerneterrein lag.

Een geslaagd experiment blijkbaar want een jaar later werden de wandelaars alweer op de derde en vierde dag in Nijmegen ontvangen, een traditie werd geboren. Van de 151 deelnemers, waaronder een vrouw, haalden er maar liefst 143 de finish, reden voor de organisatie de tocht te gaan verzwaren en een tijdslimiet in te stellen; 12 uur voor de 35 en 45 kilometer, 13 uur voor de 55! Vanwege de Eerste Wereldoorlog worden er in 1914 en 1915 geen vierdaagsemarsen georganiseerd, in 1916 is Kamp Nieuw Milligen dagelijks start en finishplaats van zowel de 152 deelnemende militairen als ook voor de voor het eerst meelopende burgers, zes in getal. Nieuwigheidje in 1917 was de gevechtsvaardigheidseis die aan militairen werd gesteld; binnen een uur na de mars moest een 800 meter lang parcours met hindernissen worden afgelegd, met daaropvolgend 200 meter snelloop. Wie hier nog toe in staat was had volgens de organisatie pas recht op het felbegeerde vierdaagsekruis. 's Hertogenbosch is in 1918 de startplaats en in 1919 krijgt in startplaats Amersfoort de eerste vrouw het bondskruis opgespeld, zij volbracht de 50 kilometer tocht. Het jaar daarop zijn de afstandsmogelijkheden opnieuw opgesteld; burgers kunnen kiezen tussen 45 of 55 kilometer, militairen met bepakking 40, zonder bepakking 50 terwijl vrouwen 40 kilometer dienen af te leggen. Start en finish vinden plaats in Nijmegen, de deelnemers overnachten op de Infanteriekazerne. De laatste dag worden met vrouwen en burgers voorop de 428 wandelaars vanaf de pont Zeldenrust de stad binnengehaald, begeleid door het muziekkorps van de Koloniale Reserve.

De Blauwvosjes op het Molenveld

Het jaar daarop ontvangt Amersfoort het vierdaagselegioen, 44,6% van de wandelaars halen de finish niet, in 1922 keert het legioen terug in Nijmegen. Er is plaats voor 600 deelnemers terwijl er zich 1100 hadden ingeschreven. Zij allen vinden onderdak op de Prins Hendrikkazerne, de vierdaagse wordt voor het eerst afgesloten met het Blarenbal. In 1923 en 1924 zijn respectievelijk Nijmegen en Breda de start- en finishplaatsen en wordt de vierdaagse voor het eerst opengesteld voor niet-militaire detachementen. In 1925 wordt onze Keizerstad definitief uitgeroepen tot Vierdaagsestad. De Haagse mejuffrouw Jongtien loopt als eerste vrouw in de geschiedenis de 4 maal 55 kilometer uit. In 1926 schrijft ritmeester A. van der Goes uit Amersfoort geschiedenis; hij wordt de eerste Goudenkruisdrager; 10 maal volbrengt hij de vierdaagse, en ontvangt daarbij naast het vierdaagsekruis tevens een zilveren beker, de legpenning van de VVV, een album en een zilveren plaquette.

Wandelclub Noviomagum

Treurig vierdaagsenieuws in 1927, de eerste dode valt te betreuren: K. Rozeboom overlijdt aan een zonnesteek, opgelopen op de tweede dag. In het Olympische jaar, 1928, mogen voor het eerst buitenlanders deelnemen aan de vierdaagse. De vlaggenparade, gehouden op de binnenplaats van de Prins Hendrikkazerne, doet zijn intrede. Duitsland, Groot Brittanië, Frankrijk en ook een Noorse Militaire groep zijn vertegenwoordigd, maar de laatstgenoemde ontvangen geen vierdaagsekruis. Vier dagen achtereen maken ze er een wedstrijd van en finishen elke dag als eerste, iets dat de organisatie uiteindelijk niet kan waarderen. Tijdens de warme vierdaagse van 1929 worden de deelnemers met een stoomboot de Maas overgezet en wordt de vierde dag de route verlegd naar een meer schaduwrijk parcours. Ook worden de controleposten ingevoerd. Het jaar daarop wordt het belang de vierdaagse voor Nijmegen te behouden ook bij de gemeente steeds duidelijker, er wordt een subsidie verstrekt van maar liefst 250 gulden ten behoeve van de organisatie. In 1931 bedraagt het budget van de organisatie 14000 gulden, bestaande uit een subsidiebedrag van 500 gulden en het inschrijfgeld van de deelnemers, f. 6,50 voor vol pension en f. 2,50 zonder pension. Er starten meer dan 2000 deelnemers waarvan er ruim 1000 deelnemen aan de vlaggenparade op het Molenveld achter de kazerne; volksliederen en het hijsen der vlaggen gaan vooraf aan een feestmars van de deelnemers door de binnenstad van Nijmegen. 

Misschien beïnvloed door dit gebeuren zijn er het jaar daarop meer burgerdeelnemers dan militairen en wordt de heer van Mechelen geïnspireerd tot het componeren van Opus 12 oftewel “De Vierdaagsche”, beter bekend als het Vierdaagselied. De AVRO verzorgt vanuit concertgebouw De Vereeniging een eerste radio-uitzending over de vierdaagse. De 16 jarige Maarten Schakel loopt het jaar daarop voor het eerst de vierdaagse mee en zou er daarna geen enkele meer overslaan. De warmte noodzaakt de organisatie het hanteren van flexibele start en finishtijden, wat aan drie Noorse militairen niet besteed is, wederom gedragen zij zich als wedstrijdlopers en worden gediskwalificeerd. 

De heer J.N. Breunese schrijft in zijn praat en plaatboekje "De Vierdaagse" in 1933:

"Het aanzien der marschen wordt belangrijk verhoogd wanneer alle deelnemers in een goed tenue daaraan deelnemen. Hoewel - in het algemeen gesproken - de kleeding der deelnemers niet tot opmerkingen aanleiding geeft, zoo sluipen er toch sinds het vorige jaar, ongewenschte toestanden in. Wij achten het verre van fraai, wanneer enkele deelnemers - zooals wij op de laatste marschen zagen - een groote hoeveelheid medailles op de borst hangen, welke zij voor het volbrengen van allerlei meer of minder belangrijke marschen hebben verkregen. Dat men zijn vereenigings-insigne draagt, is begrijpelijk, dat men het Bondskruis draagt, ten teeken dat men reeds in vorige jaren met succes aan "de Vierdaagse" heeft deelgenomen, prachtig, maar wij zouden willen zeggen: laat het daar dan ook bij blijven. Men maakt zich werkelijk belachelijk, wanneer men 10 à 15 verschillende medailles, op de meest grillige wijze over de geheele borst verdeeld, gedurende de vier marschdagen ten tooneele voert. Populair drukt men het zoo juist uit: 't is geen gezicht."

Berg en Dal en Groesbeek worden zowel op dag een als op dag drie aangedaan; voor de voor het eerst deelnemende Zwitsers waarschijnlijk geen bezwaar, dit heuvellandschap! (klik hier voor de parcoursplattegrond) In 1934 wordt het eerste gouden kruis voor 10 vierdaagsen uitgereikt aan mevrouw Kley-Vrijenhoek, vanaf 1925 vergezelde zij haar man bij de mars. Bij Cuijk wordt voor het eerst de pontonbrug geslagen; een stevige hopelijk want de militairen dienen maar liefst 17 kilogram bepakking mee te dragen, vier dagen lang…

Met z'n allen op veerpont Zeldenrust

De 25-ste vierdaagse in 1935 (klik hier voor het complete programmaboekje!) kent net iets meer dan 3000 deelnemers die zich voor het eerst kunnen laten beoordelen op hun kleding. Voor groepen van meer dan 10 personen ligt een fraai diploma in het verschiet. In 1936 krijgt de gierpont Zeldenrust eindelijk zijn rust, het wandellegioen maakt voor het eerst gebruik van de Waalbrug, voor slechts 2,29% van de deelnemers toch nog een brug te ver.

startbureau 1936

Het aantal deelnemers groeit gestaag; in 1937 wordt bij 4000 deelnemers al getwijfeld of het parcours niet te vol wordt en Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Bernhard zag dat het wel goed zat. Het tentenkamp op het Molenveld groeit wel uit zijn voegen, reden om in 1938 de vlaggenparade te verplaatsen naar de Wedren. De 29-ste vierdaagse in 1939 zal voorlopig de laatste blijken te zijn. Terwijl de voorbereidingen voor de vierdaagse, die van 23 tot en met 26 juli zou worden gelopen, in volle gang zijn, vallen op 10 mei 1940 de Duitsers Nederland binnen en wordt op 16 juni van dat jaar besloten de vierdaagse af te gelasten. Zes jaar lang zal Nijmegen het zonder het wandelevenement moeten stellen.

De oorlog slaat diepe wonden, de schade is groot en 2200 Nijmegenaren laten het leven. Toch worden er diverse pogingen ondernomen de wandelaars tegemoet te komen; In 1940 wordt redelijk succesvol een noodvierdaagse georganiseerd maar de stunt kan in 1941 vanwege een landelijk samenscholingsverbod niet worden herhaald. Reden voor de meest fervente wandelaars om dan maar op eigen gelegenheid de tocht te lopen.

Twee Nijmeegse wandelclubjes, Dubbele Adelaars Nijmegen en De Blauwvosjes liepen van 22 tot en met 25 juli 1941 alsnog de tocht.

Wandelsportvereniging Dubbele Adelaar Nijmegen

Pas in 1946 worden er weer internationale vierdaagsche afstandsmarschen georganiseerd. Terwijl andere steden op het vinkentouw zitten om het wandelevenement naar zich toe te halen, mobiliseert het “Actie Comité de 4-Daagse” de Nijmeegse burgerij en het stadsbestuur om alles in het werk te stellen de vierdaagse voor de stad te behouden. Burgerwandelaars zouden bij de Nijmeegse bevolking ondergebracht moeten worden, de militairen in scholen en openbare gebouwen, en het stadsbestuur werd om een flinke financiële bijdrage gevraagd. En zo geschiedde; op 23 juli 1946 ging de 30-ste vierdaagse van start met ruim 4000 deelnemers.

Wandelclub "Robinson" Nijmegen

Blijkbaar aangesterkt na alle oorlogsperikelen ondernemen een jaar later zelfs 6776 mensen de tocht.

Tot 1951 blijft het deelnemersaantal redelijk stabiel, maar dit zevende lustrum trekt ruim 9000 wandelaars naar het rijk van Nijmegen, die in grote getale de eerste vlaggenparade in het Goffertstadion bezoeken. Ook wordt in dat jaar de Vereniging Gouden Kruisdragers opgericht, zij die 10 maal of meer de vierdaagse volbracht hadden konden lid worden.

De jaren ’53 en ’54 staan in het teken van het conflict tussen de NbvLO (“de vierdaagse-organisatie) en de Nederlandse Wandelsport Bond. Resultaat is een vierdaagse in Apeldoorn op exact dezelfde dagen als in Nijmegen. Toch komen er in 1954 meer dan 10000 wandelaars opdraven voor een Nijmeegse, waterige, vierdaagse. Een jaar later zullen voor het eerst in de geschiedenis ook werkelijk meer dan 10000 mensen de finish halen. In 1956 werd de stad in het zonnetje gezet. Tien jaar wederopbouw en de 40-ste vierdaagse werden gevierd met duizenden lampjes in het stadscentrum, een fantastisch decor voor de vierdaagsefilm “4 x 40” die een jaar later vertoond zou worden. De NBvLO krijgt er ter gelegenheid van zijn 50 jarig bestaan op 3 april 1958 een K bij en mag zich voortaan dus Koninklijk noemen.

De aanmoedigingsmedaille die de jeugd sinds 1947 krijgt opgespeld wordt in 1961 eindelijk omgezet in een heuse vierdaagsemedaille en op de Nederlandse Televisiezender is vrijdags de intocht te zien. Deze promotie heeft tot gevolg dat een jaar later zo’n 250.000 mensen tijdens de intocht langs de route staan. Voor het eerst nemen de militairen in dat jaar kamp Heumensoord in gebruik, hun aantal zou het jaar daarop, waarschijnlijk vanwege de toestand in de wereld, flink afnemen. Ook komt in 1963 Voorzitter en Marsleider J.N. Breunese te overlijden die vanaf 1922 bij de vierdaagse-organisatie betrokken was. Zijn naam wordt vanaf 1965 verbonden aan de Breunese-bokaal. De “Gouden” vijftigste vierdaagse vindt plaats in 1966.

Maar liefst 14.764 wandelaars beginnen aan de mars der marsen, met voor het laatst een 55-kilometer parcours. Het jubileum wordt nog eens benadrukt door twee aan de organisatie geschonken kunstwerken, te weten “de Breunese-bank” en het door Vera Tummers-van Hasselt gemaakte beeld “Twee Wandelaars”. Beiden staan vandaag de dag in het Julianapark opgesteld.

Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Claus der Nederlanden schrijft met zijn deelname het vierdaagsejaar 1967 in de geschiedenisboeken en in ’68 treedt A.J. van Dongen aan als nieuwe marsleider van de vierdaagse. Hij draagt dat jaar de zorg voor een record aantal deelnemers van bijna 17.500 wandelaars, misschien een van de redenen waarom een jaar later de computer zijn intrede doet bij de vierdaagse-administratie. Het Nijmeegse Actief Comité Binnenstad organiseert in 1970 voor de eerste maal de Zomerfeesten, en zomer werd het! In 1972 werd op de eerste vierdaagsedag in Elst al 32 graden Celsius gemeten, de middagtemperatuur bleef 4 dagen lang steken op 34 graden. Het gevolg; 2 doden, een parcoursverkorting op alle afstanden van 10 kilometer, verruiming van de finishtijden en de 10 kilobepakking van de militaire deelnemers mag thuisgelaten worden. Op het jaar 1956 na, sneuvelt een record aantal deelnemers; 1217 wandelaars halen de Sint Annastraat niet. De jaren daaropvolgend wordt het alsmaar drukker tijdens de vierdaagse. Een positief gevolg daarvan is de vermelding in het Guinness Book of Records, negatief ervaren sommigen de noodzakelijke parcoursaanpassingen en het weigeren van rolstoelers die ook graag mee zouden doen. Bij de 60-ste vierdaagse in 1976 is het wandellegioen gegroeid tot ruim 17.000 deelnemers. Het feestje wordt compleet door de uitgifte van de eerste vierdaagse-postzegel door de PTT en in de stationstunnel krijgen alle deelnemers tijdens een soort open-lucht-receptie een aandenken.

Vanaf 1977 starten de 50 kilometerlopers in het donker; de zomertijd is ingevoerd. Deze afstand wordt ook graag door vrouwen gelopen, maar ondanks het protest in 1978 blijft het reglementair niet toegestaan, de vierdaagseleiding schijnt het biologisch onverantwoord te vinden.. Wat ze wel goedkeuren is de minimumleeftijd voor deelname, die gaat van 13 naar 12 jaar, biologisch verantwoord blijkbaar! Onverantwoord blijkt dan weer de deelname van een rolstoeler wiens kaart na de eerste dag in 1979 wordt afgenomen. Opstoppingen op het parcours en een nep-bom onder de tribune kleuren deze 63-ste vierdaagse.

Het zal allemaal wel niet met elkaar te maken hebben maar een jaar later mogen de vrouwen ook 50 kilometer lopen, van de 118 gestarte dames op deze langste afstand, finishen er uiteindelijk 92. Ter gelegenheid van de 65-ste vierdaagse een bijzondere vlaggenparade deze keer; “Europa’s  grootste koor” bestaande uit 1400 leden en 500 man orkest, brengt “Alle Menschen werden Brüder” ten gehore. Dat moet prachtig geklonken hebben in het Goffertstadion want een jaar later wordt de muzikale happening nog eens dunnetjes overgedaan met de zogenaamde Eurovisiemars, onder kenners beter bekend als de openingsfanfare uit het Nijmeegs Te Deum, gecomponeerd door Marc Antoine Carpentier ter gelegenheid van de Vrede van Nijmegen in 1678. Het is dan ook de 50-ste vlaggenparade.

Of de ban-de-bom-vlag van de actiegroep “Is het hier oorlog?” ook hierbij aanwezig was is niet bekend. In 1983 krijgt de vierdaagse zijn eigen gladiool, genaamd, hoe toepasselijk, “Vierdaagse” en de Sint Annastraat wordt omgedoopt tot Via Gladiola. Dit alles ter gelegenheid van het 75 jarig bestaan van de KNBLO. De vreugde van de vierdaagse in 1983 staat in schril contrast met de sfeer van die in 1984. De actiegroep “Is het hier oorlog?” wordt uit de mars gezet, op de dag van de intocht wordt er op de Sint Anna een kraakpand ontruimd en onder de tribune een bom ontdekt. De druppel wordt geleverd door het slechte weer. Het jaar daarop valt er gelukkig weer wat te vieren; Mies Klaver-Budding loopt als eerste deelnemer de vierdaagse voor de 50-ste keer! De rolstoelers worden tegemoet gekomen in hun wens voor deelname; er wordt een rolstoelvierdaagse in Delden georganiseerd. Een jaar later wederom 2 lopers die voor de vijftigste keer de tocht  volbrengen: Annie Berkhout en Cor Pruijser. Ondertussen geven Ingrid Biemans en Hans Daamen elkaar tijdens de intocht in Mook het jawoord; zij leerden elkaar vier jaar geleden kennen tijdens de vierdaagse. In vol ornaat lopen zij over de Sint Annastraat Nijmegen binnen. Na 20 jaar dienst neemt in 1987 Van Dongen afscheid als marsleider. Andere veranderingen zijn dat de twee uitgaande rijbanen van de Waalbrug voor de militairen worden opengesteld en in de stadsschouwburg krijgt het noodhospitaal van het Rode Kruis zijn onderkomen gedurende de vierdaagseweek. In 1988 nemen meer dan 30.000 mensen deel aan de vierdaagse, waaronder de eerste Pskov-burgers. Met het oog op de toegenomen drukte bij start en finish experimenteren diplomalopers dit jaar voor het eerst met een elektronisch aan- en afmeldsysteem en het daaropvolgende jaar wordt de Wedren meegenomen als start en finishplaats voor de 30 kilometerlopers. Deze locatie wordt echter vanwege de niet aanwezige verharding een jaar later alweer verlaten en ingeruild voor het Julianapark.

In 1991, de 75-ste vierdaagse, schrijven meer dan 40.000 mensen zich in. Een dusdanig aantal waardoor de organisatie een jaar later verder test op een elektronisch aan- en afmeldsysteem dat in 1993 definitief wordt ingevoerd voor alle wandelaars. De voortdurende lobby voor deelname van rolstoelers aan de vierdaagse heeft eindelijk succes. In 1995 mogen ze officieel meedoen; de beloning bestaat niet uit de vierdaagsemedaille maar uit de Penning van Stad Nijmegen, verschil moet er blijven. Annie Berkhout voltooide in 1996 haar 60-ste vierdaagse, en is daarmee enkele jaren recordhoudster, en in 1998 verwelkomt Nijmegen de miljoenste deelnemer. De heer de Blécourt volbrengt in 1999 ook zijn 60-ste vierdaagse maar mevrouw Berkhout loopt in 2002 haar 66-ste vierdaagse, haar laatste. (Dit record wordt pas in 2014 gebroken, door Bert van der Lans.) De landelijke commerciële tv-zender SBS 6 verslaat inmiddels gedurende de vierdaagse dagelijks het evenement. In 2004 limiteert de organisatie het deelnemersaantal op 45000 en een jaar later wordt dat opgerekt naar 47.500. De grenzen van de organisatie en het parcours zijn bereikt. De 90-ste editie van de vierdaagse in 2006 duurt slecht één dag. Door de weersomstandigheden wordt de organisatie overspoeld met hulpaanvragen en overlijden uiteindelijk 2 mensen. Reden om in de  komende editie een weerkundige op te nemen in de organisatie en veiligheidsmaatregelen in te voeren op het parcours.

De medaille van ondergetekende.

In de loop der jaren zijn er duizenden souvenirs en dergelijke gemaakt die betrekking hebben op de vierdaagse. Voor een kleine selectie daarvan klikt u op de 

catalogus

Voor deze historische beschrijving van de Nijmeegse vierdaagse is voor de feitelijkheden dankbaar gebruik gemaakt van het boek "De wereld wandelt" uitgegeven in 1991 door de KNBLO en de officiële vierdaagsewebsite. Met aanvulling van eigen materiaal is deze eigen geschiedsbeschrijving tot stand gekomen.

naar hoofdpagina Noviomagus.nl

Copyright KNBLO / Henk Kersten, Noviomagus.nl

REAGEER

Reactie 1:

Tineke Beukering-Toussaint, 08-07-2008: Leuk die Vierdaagsefoto en artikel te zien en te lezen.

Op de voorste rij staan nog twee schoonzusjes op, die al vanaf het begin met de Blauwvosjes meeliepen.
De eerste van links: Do van Hest-Beukering
De eerste van rechts: Truus Teubner-Beukering

Redactie: 19-01-2015, de dame tussen hen in is Nel Brinkhoff, zie reactie 10.

Reactie 2:

Toos Evers-Gommers, 10-07-2008: Hallo Henk, wat heb jij een prachtige reportage van de Vierdaagse 2007 gemaakt. In een woord geweldig. Dat mag ook wel eens gezegd worden.

Reactie 3:

John de Haan, 13-07-2009: Na veel “googlen” heb ik het 4-daagselied, zowel tekst en muziek, gevonden.
Ik wil het de lezers niet onthouden. Veel luister- en leesplezier.

Met vriendelijke groet,
John de Haan (geboren Nijmegenaar)

Klik hier om het stuk te beluisteren.

Reactie 4:

Cees de Vos, 17-07-2010: Ik heb de geschiedenis van de Vierdaagse in Nijmegen bij Noviomagus met heel veel genoegen gelezen. Helaas ben ik geen deelnemer geweest van dit wandelspektakel. Wel heb ik als kind één keer de Kalorama-mars voor tien kilometer gelopen. Vond ik al een hele prestatie..! Van de elf vosjes heeft in de jaren ’90 slechts één zus met haar echtgenoot de Vierdaagse meegelopen. 

Aan de hand van mijn moeder heb als kleuter voor het eerst de parade aan de Graafscheweg, nabij de Dennenstraat voorbij zien trekken. Het meest boeide mij de in marstempo voorbijtrekkende luid zingende militairen. Op de maat van het lied klapte ik als kleuter naar hartenlust mee. Een militair maakte zich los uit de groep, kneep mij vluchtjes in mijn wang, om vervolgens weer snel zijn plaats in het peloton in te nemen. Terug in de rij zwaaide hij me nog een keer vriendelijk toe…!

In mijn latere leven heb ik, kijkend en klappend naar de lopers, hier en daar nog wel eens een meisje versierd. Moet kunnen…

De stad “Noviomagus” mag met recht trots zijn op: Het grootste evenement van Nederland

Na de Tweede Wereldoorlog ontstond er een conflict tussen de NBvLO en de Nederlandse Wandelsport Bond. (Vierdaagse Nijmegen vs Apeldoorn.) Minister-President Beel dwong beide partijen tot samenwerking. De cartoonist Boost zag er wereldpolitiek in….
Bron: Boek ‘De Vierdaagse’ van TIRION en ‘Atlas van Stolk’
[redactie: hier stond de verkeerde cartoon, zie Reactie 9]

Reactie 9:

Charles Welling, 06-09-2013: Een kleine correctie: de door u (bij Reactie 4) getoonde cartoon uit de Atlas Van Stolk bij het conflict tussen "Apeldoorn" en "Nijmegen" is niet van Boost maar van Leo Jordaan en slaat ook niet op het genoemde conflict.
De vergissing is begrijpelijk. De Atlas Van Stolk bezit inderdaad een tekening door Boost die hierover gaat en die lijkt op de getoonde tekening door Leo Jordaan.

Beel als bemiddelaar
Als het bij de een kan, waarom niet bij de ander?
cartoon uit 1948 van Charles Boost (bron Atlas van Stolk)

Verbroedering door de sport:
Als we eens een politieke Vierdaagse arrangeerden?
cartoon uit 1953 van Leo Jordaan (bron Atlas van Stolk)