WOB6

Omgang met en waardering van de wederopbouw

Zowel de stedenbouwkundige opzet van het naoorlogse stadscentrum als de wederopbouwarchitectuur weerspiegelen de ideeën die kort na de Tweede Wereldoorlog bestaan over de vormgeving van binnensteden. De gedachte dat de auto en het openbaar vervoer ruim baan moeten krijgen leidt tot ingrijpende wijzigingen in het vooroorlogse stratenpatroon, zoals het rechttrekken en verbreden van straten.
Als de binnenstad eenmaal is herbouwd, blijken niet alle beoogde effecten te zijn bereikt. De verbreding van de straten heeft geleid tot sfeerverlies en het Mariënburg en de Doddendaal zijn geen volwaardig onderdeel van het centrum geworden. Daarnaast zijn sommige ideeën uit de wederopbouwtijd snel achterhaald. Krijgt de auto in de eerste jaren nog alle ruimte, eind jaren '60 ervaart men het verkeer in de binnenstad voornamelijk als hinderlijk. Een andere kwestie betreft het wonen boven winkels. In de jaren '50 is het nog gebruikelijk dat de winkelier boven zijn winkel woont, maar onder andere door de toenemende filialisering worden steeds meer bovenwoningen als magazijn in gebruik genomen. De levendigheid en sociale controle in de binnenstad nemen hierdoor af.
De gemeente pakt de problemen op zeer uiteenlopende manieren aan. Eind jaren '60 wordt de Broerstraat als eerste winkelstraat afgesloten voor verkeer. Later volgen andere winkelstraten en in 1996 wordt tenslotte bijna de hele binnenstad door middel van 'roadbarriers' afgesloten voor auto's.
In een poging de levendigheid en sociale controle in het centrum te vergroten, wil de gemeente het wonen boven winkels met beleid stimuleren. De vervallen bevoorradingshoven worden opgeknapt.
Ingrijpender van aard zijn de aanleg van de Marikenstraat en de herstructurering van het Mariënburg in de jaren 1998-2000: noodzakelijke vernieuwingen die een stukje van de vooroorlogse intimiteit in het centrum terugbrengen. Momenteel worden plannen uitgewerkt voor de herstructurering van Plein 1944, dat een belangrijk onderdeel van het wederopbouwplan is. Vast staat dat een gedeelte van het plein wordt bebouwd.

Over het algemeen wordt de wederopbouwarchitectuur tegenwoordig ervaren als sober, goedkoop en eentonig. Een nauwkeuriger bestudering van de gebouwen leert echter dat er veel aandacht is besteed aan variatie en ornamentiek, zij het misschien niet zoveel als bij vooroorlogse panden. Bedenke men hierbij wel dat de wederopbouw met een beperkt budget en in een betrekkelijk korte periode van vijftien jaar heeft plaatsgevonden. Belangrijk is verder dat de vele bouwwerken uit de jaren '50 nog een dagelijkse herinnering vormen aan de enorme verwoestingen, die de stad in 1944 heeft ondergaan.
De praktijk leert dat er een behoorlijke tijd - tenminste zo'n 50 jaar - overheen moet gaan, wil men de (monumentale) waarde van een nieuw gebouw of een stadsbeeld kunnen inschatten. De waardering voor wederopbouwarchitectuur neemt dan ook pas sinds enkele jaren toe en steeds meer mensen worden zich bewust dat het een karakteristiek onderdeel van het Nijmeegse stadsbeeld vormt.