WOB4

Architectuur

Op de architectonische uitwerking van het wederopbouwplan wordt toegezien door de Arnhemse architect W.J. Gerretsen. Ondanks de eerder genoemde schaarste aan geld en bouwmateriaal direct na de oorlog streeft hij naar een zo groot mogelijke diversiteit in de architectuur (compositie, kleur en materiaal). Om toch een evenwichtig geheel te verkrijgen, legt Gerretsen vooraf vast welke maximale hoogte en breedte de panden aan de straatzijde mogen hebben. Verder krijgen platte daken de voorkeur boven de traditionele puntdaken.
Terwijl de vormgeving van de voorgevels zorgvuldig wordt geregisseerd, worden er weinig eisen gesteld aan de achterzijden van de winkels. Die vormen een schijnbaar ongeordende afwisseling van in- en uitspringende bouwvolumes. Toch heeft dit een duidelijke reden. Winkeliers die hun zaak in de oorlog zijn verloren, kunnen aanspraak maken op zogenaamde herbouwclaims. Deze geven hen het recht op een vloeroppervlak dat gelijk is aan dat van vóór de oorlog. Omdat de hoogte en breedte van de winkels aan de voorzijde zijn vastgelegd, is het resultaat dat veel panden aan de achterzijde worden uitgebreid tot het rechtmatige aantal vierkante meters wordt bereikt.

In de eerste jaren van de wederopbouw verrijst een aantal panden in de traditionele stijl van de Delftse en de Bossche School. Kenmerkend zijn de bakstenen gevels, natuurstenen lijsten en de pannendaken. Voorbeelden hiervan zijn te vinden aan de Pauwelstraat, Hertogstraat, rondom de Parkdwarsstraat en naast het oude stadhuis aan de Burchtstraat. Ook het kloostercomplex De Carmel aan de Doddendaal, waarvan de kerk in 1981 is gesloopt, is een belangrijk traditioneel gebouw. De traditionele panden worden afgewisseld door modernere gebouwen, waarbij voornamelijk 'nieuwe' materialen als beton, glas, aluminium en staal worden toegepast. De Hema aan de Grote Markt, bioscoop Carolus aan Plein 1944 en Broerstraat nummer 31 zijn sprekende voorbeelden. De meeste panden worden gebouwd in de zogenaamde 'shake hands architectuur', waarin moderne en traditionele elementen op harmonieuze wijze met elkaar worden gecombineerd.
Naast de vele afzonderlijke winkelpanden met bovenwoning, zoals die voornamelijk in de Broerstraat en Pauwelstraat te vinden zijn, verrijzen er in diverse straten grote woon-winkelblokken met een minder opvallende architectuur. Ze zijn voornamelijk te vinden aan de Stikke Hezelstraat, Houtstraat Plein 1944 en Bloemerstraat.
Extra aandacht is er voor enkele grote winkels en warenhuizen, met name de Hema en V&D aan de Grote Markt, Peek & Cloppenburg (nu Hennes & Mauritz) en Gerzon (nu Modern Electronics) in de Burchtstraat en modehuis Voss (nu Bakkerij Bart) op de hoek Broerstraat-Ziekerstraat. Deze gebouwen zijn gesitueerd nabij de kruisingen van belangrijke winkelstraten en steken vaak letterlijk en figuurlijk boven de omliggende bebouwing uit. Overige opvallende wederopbouwpanden in en nabij het centrum zijn de Sint-Canisiuskerk, het stationsgebouw en de Stadsschouwburg.

Hoewel veel panden uit de wederopbouwperiode op het eerste oog een sobere indruk maken, zijn er bij een meer gerichte blik vele ornamenten te ontdekken, variërend van geperforeerde ronde gaten in de balkonhekken tot mozaïeken en een kunstwerk in sgrafitto. Daarnaast verschillen de panden ten opzichte van elkaar wat betreft vorm, materiaal (baksteen, natuursteen, hout, staal, glas) en kleur (bijvoorbeeld door het gebruik van verschillende soorten baksteen). Al met al kan worden geconstateerd dat in de wederopbouwperiode met schaarse middelen toch een gevarieerd stadsbeeld is gerealiseerd.