Stadswallen

De Nijmeegse stadswallen in 1875
De vestingstad Nijmegen had ca. 1875 ongeveer 23.000 inwoners en er waren ongeveer 2.400 panden. Dat hield in dat het er overvol was. Hoe het leven in de Nijmeegse benedenstad toen was, geeft het volgend verslag treffend weer. 'Bijna nergens zult ge, op zulk een kleine oppervlakte, zulk eene opeenhooping van huisgezinnen dientengevolge zulk een walgelijke vuilheid aantreffen als hier. Door het stelsel van open goten, reeds zoo schadelijk voor de hooge stad en voor de hellende straten, wordt bovenal echter hier, waar al het vuil van boven zich verzamelt, de lucht verpest. Voortdurend stijgen besmettelijke gassen uit die stinkpoelen op, waar omheen, waarboven soms, zich opeengepropt huizen bevinden, die men bij velen dien naam niet geven mag. En in dien atmospheer slepen geheele huisgezinnen hun ziek bestaan voort, en deelen broederlijk hun verblijf met honden, varkens en mesthopen.' Het is dus geen wonder, dat de inwoners van het 19de-eeuwse Nijmegen zich binnen deze omwalling steeds meer bekneld voelden en graag de walmuren wilden slopen om de stad uit te breiden. Op 11 maart 1874 bereikte Nijmegen het bericht dat de Tweede Kamer het ontwerp voor een nieuwe vestingwet had aangenomen, die onder andere voorzag in de opheffing van de Nijmeegse vestingstatus. Alleen het fort Krayenhoff en de forten bij Lent zouden gehandhaafd blijven. Dit nieuws werd in Nijmegen uitbundig gevierd. Het duurde door het vele geruzie over wie de afbraak moest betalen nog twee jaar voor er begonnen werd met de sloop van de wallen. Gelukkig werd voor het begin van de sloop van de wallen alles gefotografeerd. Fotograaf G. Korfmacher heeft een album samengesteld en aangeboden aan de provincie Gelderland en de gemeente Nijmegen. Deze en andere foto's zijn het uitgangspunt van ons overzicht langs de wallen. Delen van dit project zijn eerder gepubliceerd in ons boek "Archiefbeelden Nijmegen".
1 Belvédère	2 Hunnerpoort	3 Keuperstoren	4 St. Joosttoren	5 onbekend
6 Hertogpoort	7 Ziekerpoort	8 Oranjebastion	9 Molenpoort	10 Nassaubastion
11 St. Jacobstoren	12 Roomsevoet	13 Kruittoren	14 Hezelpoort	15 Hubertustoren
16 Boddelpoort	17 St. Stevenspoort	18 St. Antoniuspoort	19 Meypoort	20 St. Jacobspoort
21 Kraanpoort	22 Besienderspoort	23 Veerpoort	24 Stratemakerstoren	25 Lappentoren
Op onze prenten-pagina vindt u nog meer afbeeldingen van onder andere oude stadspoorten. Met speciale dank aan Foppe van Gruijthujsen en Hans Giesbertz. Alle gebruikte afbeeldingen komen uit openbare archieven, o.a. het gemeentearchief Nijmegen.

Reactie 1:

Paul Dickmann, 23-05-2023: Ik ben op zoek naar de bron van dat citaat "Bijna nergens ..." hierboven. Een verslag, maar van wie en uit welk jaar?

Redactie: goede vraag! Het komt in ieder geval niet uit 'Het vestingstadje Nijmegen in de zeventiger jaren' door P.J. Biessels.

Reactie 2:

Kees Moerbeek, 02-06-2023: Het citaat heb ik teruggevonden via Delpher. Het komt uit het boekje “De Onverantwoordelijkheid van het behoud der vestingwerken van Nijmegen” door Vox Populi uitgegeven in 1870. De openingszin vind ik al meteen prachtig: 'Wie in Nederland gehoord wil worden, moet hard schreeuwen.'
Sowieso een heel leuk boekje: een warm pleidooi om de vestingwerken maar te slopen omdat die toch allang niet meer voldoen, volgens de schrijver Vox Populi. Interessant ook omdat er blijkbaar in 1870 al heel goed nagedacht werd over die onhygienische toestanden in zo’n benauwde vestingstad.
Het bewuste citaat staat op bladzijde 15.
Hierbij een link naar het boekje.

Reactie 3:

Paul Dickmann, 02-06-2023: Chapeau! Laat ik dat boekje nou in de kast hebben staan, maar ja, samen met ca 30 andere mogelijke bronnen uit de periode 1870-1890.
Dat het geen “officieel” rapport was, maar meer een pamflet verbaast me niet - een erkende instantie zou in die tijd niet zo schrijven met indirect toch een sneer naar overheden.

Reactie 4:

Hans van Meteren, 24-08-2023: Vox Populi was de naam waaronder Stieltjes soms publiceerde.

Reactie 5:

Rob Essers, 26-08-2023: @Hans van Meteren (reactie 4) - in het Repertorium staat bij de naam Vox Populi, De Onverantwoordelijkheid van het behoud der vestingwerken van Nijmegen. ('s-Gravenhage 1870) de opmerking: "[Geschreven door de latere Luitenant Generaal Wouter Cool?]."
Het is mij niet duidelijk dat Stieltjes ook gebruik maakte van de naam Vox Populi.

Reactie 6:

Hans van Meteren, 26-08-2023: Rob, ik kan de herkomst niet zo gauw vinden, maar ik zal doorzoeken. Intussen weet ik wel dat Stieltjes meerdere pseudoniemen gebruikte, waaronder (in 1843) "een oud soldaat" (ENSIE)

Reactie 6:

Rob Essers, 26-08-2023: W.E. van Dam van Isselt noemt in Luitenant-Generaal Wouter Cool, Lid van den Raad van State - een levensschets ('s-Gravenhage 1930) in een lijst van geschriften de uitgave "De onverantwoordelijkheid van het behoud der vestingwerken van Nijmegen, door Vox Populi. 's-Gravenhage. 1870" (in het bijzonder pag. 15). De tekst van Vox Populi uit 1870 is van de jonge luitenant Wouter Cool (1848-1928) die in augustus 1869 aankwam bij het bataljon mineurs en sappeurs te Nijmegen.

Redactie: Enkele pagina's uit die 'levensschets':

Reactie 7:

Hans van Meteren, 27-08-2023: Duidelijk Rob. Weer wat geleerd!