Verweij

Brieven van

Wilhelmus Anthonius Verweij

(Jo en Riny, Leemptstraat 10) te Nijmegen

aan

Jenny, Nol en Ineke Persoons te Zwolle

14 september 1944 t/m 22 april 1945

Origineel : Bevrijdings Museum (Groesbeek)

Voorwoord

Wij hebben dit "dagboek" als brieven bedoelde velletjes papier, opgerold in een krant) gevonden na het overlijden van onze vader, W.A. Verweij (geboren 11-10-1912, overleden 1-8-1992). Onze moeder was al in 1986 gestorven. Ten tijde van het schrijven woonden wij, vader, moeder en dochter Riny (geboren 9-10-1941), in de Leemptstraat (Bottendaal) en was mijn moeder in verwachting van mijn broer Peter (geboren 28-5-1945). De ouders van mijn moeder woonden "om de hoek" in de Burghard van de Berghstraat. De brieven waren gericht aan de broer van mijn moeder, die met zijn gezin in Zwolle woonde.

Nijmegen, 14 September '44

Beste Jenny-Nol en Ineke.
Hoe gaat het in Zwolle? Ik hoop dat jullie niet in zoo'n rotzooi zitten als wij hier n.m. alle mannen van 18 t/m 50 jaar moeten loopgraven maken voor de weermacht, langs 't Maas en Waalkanaal. Ik ben vandaag niet gegaan. Vandaag hebben ze echter biljetten aangeplakt met verschillende strafbepalingen, in dien het gevorderde aantal menschen niet komt werken (gijzelaars, aantal huizen verwoest, enz.).
Wat moet je dan doen ???? Overal zag je vanavond troepjes menschen staan praten. Gaan………niet gaan !! In de Burghardt zijn ze besloten om morgenvroeg om half acht te gaan ! Ik weet op 't moment nog niet wat ik zal doen. We wachten maar af wanneer de groote slag om Holland zal beginnen, en waar deze op gericht zal zijn.

Dinsdagmorgen, 19/9/'44.

Alles nog goed ?? Hier God zij dank nog wel !!
Ik was dan besloten te gaan graven. Om acht uur 'smorgens gingen we naar de Meisjes H.B.S. waar we ons moesten melden.(We moesten even naar de kelder, want er kwamen projectielen aan fluiten).
Vandaar werden we als vee op een vrachtauto opgepakt, en naar Malden gereden, waar we langs 't Maas en Waalkanaal loopgraven moesten maken. 's Avonds om 6 uur waren we klaar, half zeven thuis. We hoorden daar van menschen, dat er Donderdags van heel Nijmegen, 45 menschen
waren gekomen.
Zaterdags ook de ganschen dag moeten "werken". Dat "werken" bestond hierin : de moffen teekenden de loopgraaf af, en gaven op hoe diep je graven moest en waar 't zand moest liggen.
Vijf minuten werken, rusten, dan vroeg je wat over de oorlog (een zat er steeds bij ons) hij begon te vertellen, en 2 minuten later lag je allemaal om hem heen in 't gras, tot dat een hoogere in zicht kwam. Zoo ging dat door tot 12 uur, (om 10 uur, half elf waren we op de plaats van bestemming) dan gingen we eten tot een uur. Om ± 2 uur kwam de gaarkeuken (weer een half uur schaft).
Zaterdag weer nieuwe papieren aangeplakt. Iedereen tusschen 18 en 50 jaar moest komen werken, anders waren de scherpste maatregelen te verwachten.

Zondagmorgen.

Weer gingen we op weg, nu naar Hatert bij de brug. 10 uur begonnen we, een kwartier daarna: Tommies in de lucht. We hadden dat al een paar keer meegemaakt, dus gingen maar weer schuilen tegen de dijk onder de struiken. Honderden vliegtuigen: bommenwerpers, Moskito's en jagers (de verschillende typen ken ik ook van de moffen). Alles vloog door over Nijmegen. Maar jawel ! Een half uur later kwam 't hele gevalletje terug, allemaal in groepen van 6 stuks. Moskito's (4 stuks).
Wat ik toen zag vergeet ik nooit !! Even pauzeren om iets te doen ! Inderdaad al weer iets wat je nooit vergeet. De eerste Amerikanen gezien. In de Burghardt stonden 2 Tommies met een gevechtswagen.
Alles liep uit om ze toe juichen. Jo stond met een vaatdoek te zwaaien ! Achterop hadden ze geschreven "Grave is vrij".Van iedere groep schoot de eerste (zeker met commandant en waarnemer) een kogel af, welke een roode lichtbal naliet. Op 't zelfde moment ontstond een gedruisch, wat aanzwol tot een lawaai, dat ik niet weet, wat ik, daarvan moet schrijven. Affijn, in al dat lawaai donderden duizenden kilo's bommen op de spoorlijnen (naar ik later van een spoorman hoorde) om Nijmegen. Die Moskito's vlogen met 4 stuks (2 aan 2) tot op zeker moment ze alle 4 een andere richting doken (wat een geweldig gejank veroorzaakte) om hun bommen te plaatsen. En tusschen dat alles door, een geweldig afweervuur van Duitsche batterijen, en gejank van honderden jagers, waaronder zegge en schrijve 0 Duitsche. Volgens die Tsjech waar ik bij lag, hadden ze geen jagers meer.
Leden van Vrij Nederland komen hierlangs met 4 D.krijgsgevangen !! (Als ik schrijf "we" dan bedoel ik hiermede de z.g. "Burghardtploeg". Dit zijn Sanders-stofzuiger, Hendriks, Schipperhein, ondergetekende en nog een paar).
Dat vliegen duude tot ± half een. Omdat 't Zondag was, mochten we om 1 uur naar huis, maar toen we op de plaats kwamen waar we onze schoppen moesten afleveren, met weer een dak van vliegtuigen boven ons. ('t Is op oogenblik 4 uur in den middag en ze staan van alle kanten op mekaar te knallen dat de huizen schudden). Afijn we gingen dan naar huis toe, en onze groote vraag was, "hoe is 't in Nijmegen"? We konden van Hatert uit niet zien of de bommen op of om Nijmegen vielen.
We kwamen na 2 uur loopen in Nijmegen aan. Dat loopen was eigenlijk rennen, huis uit-huis in-huis uit-huis in, en waar geen huizen stonden, achter elkaar onder de bomen renden we weer op de huizen aan. Bij de Jan van Galenstraat hield een kennis me al aan (een overbuur) "maar gauw naar huis, want je vrouw is helemaal overstuur". Onderweg, nog in Hatert hoorden we, dat er aan 't Kanaal honderden parachutisten waren neergelaten. (We hadden wel van die heele groote vliegtuigen zien vliegen, tot zoowat op de grond.

Woensdagmiddag kwart over een.

We zitten vanaf gistermiddag 2 uur onder zwaar geschut van de moffen. Groote branden uitgebroken, geen licht, geen water, geen gas. Tanks voor Nijmegen volgens zeggen "bruggen ongeschikt voor 40 tonners.
Woensdagavond 6½ uur. De weerstand van de Moffen schijnt veelal gebroken, we hebben een vol uur buitengestaan, waarbij Riny met Oranje sjerp getooid, 2 Tommies welkom heeft gekust.
Vervolg Woensdagavond. Volgens Vrij Nederland zitten er in fort Oosterhout nog een stel Duitschen met een zwaar stuk, met als aanvoerder een 21 jarige mof, welke weigert zich over te geven.
11 uur - We hebben geen geschut meer gehoord. 't Kan misschien nog komen. 't Brandt geweldig in de stad. Wij hebben al sinds gisteravond gepakt gestaan wat je in zoo'n gevel mee kunt nemen. Onze overburen zijn al vertrokken. Wij blijven totdat we weg moeten !

Vrijdagmorgen 5 uur.

Jullie zult wel denken, 5 uur 'smorgens is wel erg vroeg om te gaan pennen, vooral een brief die misschien nog een week moet blijven liggen voor hij verzonden kan worden. Maar dat zit zoo.
Gisteren waren we dan als echte Hollanders, allen getooid met oranje, en van vele huizen hingen vlaggen uit. Tegen den middag kwam het bericht van Vrij Nederland, dat de vlaggen moesten worden ingehaald, daar de Duitschers een bomaanval hadden gedaan op Eindhoven, en dat gebouwen en huizen, waar vlaggen uithingen nog speciaal beschoten waren. Gisterenmiddag kwam bericht van de Eng. zender dat er kans bestond, dat ook Nijmegen zou worden aangevallen, en de bevolking werd aangeraden, zooveel mogelijk 't platteland op te zoeken.
Wij hebben zoowat klaar gestaan om te vertrekken. Later besloten we weer om te blijven. Na overleg met boven- en beneden buren (de beneden buren zijn inmiddels weer teruggekomen) hadden we besloten, dat de vrouwen zouden slapen, en de mannen ieder drie uur waken, te beginnen van 11 uur 'savonds af. Ik had de loting van 5 tot 8 uur 'morgens, dus vroeg dienst. Dit is dan de reden van mijn vroeg schrijven.
Nijmegen heeft weer ontzettend veel geleden. De Amerikanen welke ons bevrijd hebben, (de invasietroepen) beweren, dat Nijmegen, na Caen, de meest vernielde stad is welke zij gezien hebben !! 't Was de Moffen er om te doen Nijmegen te vernietigen. Ze hebben op vele plaatsen de stad in brand gestoken of geschoten en daarna met aanhoudend vuren 't blusschen onmogelijk gemaakt.
Menschen werden uit huizen verdreven, en handgranaten in de bedden gegooid.
Ik ben nog niet de stad ingeweest als gisteren morgen toen v/d Akker kwam, om enkele schotten vast te zetten welke door ontploffingen waren losgerukt. De menschen beweren dat de stad veel erger geleden heeft dan 22 Februari (bombardement).
Smarius heeft weer geboft. 't Pand Bisschop Hamerstraat heeft enkele treffers gehad, maar heeft niet gebrand. De bontzaak van Hendriks (Betouwstr. hoek Bisscop Hamerstr.), Kaaszaak Vermegen
(pand Smarius B.H.str.), Ernst (kleermaker Betouwstr.) zijn totaal uitgebrand. Smarius ligt daar tegenaan, en heeft nog iets schade.
We hebben gisteren vele N.S.B.ers zien ophalen. Je lacht je een ongeluk. Zoo kwam hier een stoet door de Burghardt, voorop een dametje, met 't portret van Hitler op haar buik. Hitler was getooid met een Oranjespeldje op zijn pet. Die meiden welke zich met de moffen ophielden zijn ook veelal opgehaald en kaal geschoren. Bij de een laten ze een paar haren staan en binden en een Oranjestrik aan, bij de ander blijft een Hakenkruis staan. 't Ging hier ook zoo snel dat er weinig N.S.B.ers of Rijksduitschers de beenen hebben kunnen nemen. Ook kameraad Hodius moet gevangen genomen zijn, gelijk met onze burgervader Lokhorst.
Ook alle Bruggen zijn behouden gebleven, dit alleen al vind ik een geweldige prestatie, als je bedenkt, dat ze tegenover de moffen stonden. Geweldig als je ziet wat een materiaal Nijmegen komt binnenstromen, honderden tanks, duizenden auto's.
Gisteren zijn weer enkele duizenden troepen geland in de Betuwe.Tegen 8 uur 'savonds kwam een gedeelte de stad binnen. We hebben de gansche nacht verdragend geschut in Nijmegen gehad.
Nou luitjes dat is geen lolletje. Deuren en ramen zouden eruit vliegen zulke geweldige knallen, en dan dat huilen van die projectielen. Ik dacht vannacht een keer, dat er bommen kwamen aansuizen. (Ik had dat Zondag gehoord). Maar onze wacht (buurman boven) stelde ons gerust, we moesten maar eens buiten komen kijken. En jawel, een geweldig licht, een knal……en dan begon dat gebrom.
Maar weer rustig verder slapen. De kinderen hooren in de slaap dat geknal haast niet meer, alleen kreunt Riny dan eens wat. Ze ziet er een beetje pips uit. Geen wonder, van Zondagmorgen tot Donderdagmiddag bijna onafgebroken in de kelder. Slapen mee !! Jo houdt zich ook best. Zij ergert zich nog meer aan de rommel in huis, dan aan de oorlog !!

Ook in de Burh. is alles O.K. Bij mij thuis eveneens. Een buurmeisje van Gerrit is met haar verloofde gedood. Ze zouden bij de Tommies Maandag versche broodjes gaan halen. 't Geknal houdt aan, de kogels janken boven de huizen. Wij hebben ons radiotoestel weer op de oude plaats staan en hebben er gisteren avond al weer van genoten ! Oome Thijs is weer getroffen. Bijzonderheden weet ik nog niet, maar ze zijn in de Burgh. gekomen om 't verdere verloop van de dingen af te wachten. Jacob Canisstraat, Dominicanenstr., Berg en Dalseweg (onderaan) moet een puinhoop zijn. (Ik ga even een snee brood eten want ik rammel van de honger, al is het pas half zeven. Gisteren kreeg ik voor 't eerst wat om kwart over elf 'smorgens, dat ongeregelde maakt je helemaal van stuk). We hebben gelukkig weer water en licht; 't gas zou voor Zondag ook weer in orde komen, dus gaan we alweer vooruit !

Zaterdagmiddag 23/9/'44

SJonge sjonge wat ziet Nijmegen eruit ! 't Is gewoon bar zooals doe rotmoffen hebben huis gehouden.
Overal hebben doe rotzakken geprobeerd brand te stichten. Bij Dr.Munting hoek Graafscheweg-Keizer Karelplein zijn ze binnengekomen, benzine tegen de gordijnen gegooid en in brand gestoken. Bij Dr.Woltring, Spoorstraat, de tapijten met benzine overgoten en de brand er in. Handgranaten bij menschen in de bedden gegooid enz. enz. BEESTACHTIGE ROTMOFFEN.
Ze hebben Nijmegen als stad gemaakt tot nagenoeg 'n puinhoop. Jullie hebben gezien hoe de stad er uit zag na 't bombardement van 22 Februari. Nu is 't helemaal een troostelooze aanblik. Vernield zijn o.a. 't Station-v.Schaek Matthonsingel 1½ zijde van Oldenbarneveldstr. 1 zijde Spoorstraat - Broerstraat - Burchtstr. - Kelfkensbosch - St.Jorisstr. - Hertogstr. 1 zijde Batavierenweg.
Jullie moet niet denken dat dit alles is. Vele huizen uitgebrand, tusschen andere instaande, beschadigd door voltreffers-half uit- geschoten muren enz. Nijmegen heeft alleen nog "de Vereeniging". Alle bioscopen zijn afgebrand.
Nou luitjes ik eindig deze brief, en hoop van ganscher harte, dat jullie hem in de beste welstand zullen ontvangen, en in de gelegenheid zijn zelf een kijkje te komen nemen met de Herfstvacantie.
Vele hartelijke groeten en hopelijk tot spoedig.
Oorlogsverslaggever Wim

Woensdag 27 September 3 uur.

Alweer enkele dagen verder en nog steeds oorlogsgeweld in Nijmegen. Wanneer komt daar een einde aan ?
Maandag hebben we weer onder granaatvuur van de Moffen gelegen. Inslagen heel kort in de buurt o.a. Graafschedwarsstr. (± 50 meter van ons vandaan), Jan de Witstraat-Keizer Karelplein enz.
Gisteren weer 't zelfde liedje, met als toespijs 'savonds en 'snachts Duitsche bommen. Deze waren wellicht bedoeld voor de bruggen, maar door de geweldige afweer van de Tommies werden verschillende vliegtuigen omlaag geschoten, welke dan hun bommen boven Nijmegen loslieten.
Voltreffers vielen o.a. op de Veiling (geheel uitgebrand), v.Oldenbarneveldstraat (ook geweldig gebrand plus verschillende dooden). En dit alles had tot gevolg, dat er honderden, ja misschien duizenden menschen hedenmorgen de stad zijn uitgevlucht. Ook wij hadden 't plan om met de fam.Schraven (bovenburen) per groote verhuiswagen naar Heumen te vertrekken. De verhuiswagen stond al voor, toen het bevel werd aangeplakt van de commandant der Britsche strijdkrachten, dat ieder rustig in huis moest blijven, en dat 't grootste gevaar voorbij was. Voordat 't bevel bekend was hadden wij al niet veel zin om te gaan. Ja, je kunt wel gauw zeggen "we gaan", maar gebeurd er dan wat, dan kun je ook geen hand meer uitsteken om iets te redden. Daar komt nog dit bij, dat je in de kelder practisch veilig zit voor granaatinslag, tenminste in de bebouwde kom. Want van de 100, treffen er misschien 98 de bovenste verdieping. Dus zijn we maar thuis gebleven, en, laten we hopen, dat we 't beste gekozen hebben.
Moeke en Vader kwamen net nog hier, om te vragen of we bleven, want zij konden naar Winsen. Ik heb 't hun afgeraden, omdat volgens de Eng. zender in de Betuwe hard gevochten wordt. Ik zit af en toe te schudden op de stoel, van 't kannongebulder. Ze hebben hier een hele serie van die blaffers staan waaronder heele zware. Gek dat je daaraan zoo spoedig gewoon raakt. Ze staan op 't oogenblik geweldig te braken, vooral die zware, maar de kinderen (4 stuks) slapen rustig in de kelder.
Hier doen de wildste geruchten de ronde o.a. vanmorgen: de moffen zitten weer in Arnhem en Elst en stonden met een leger van 100.000 man + 1 millioen kg. springstof bij Venlo. En werkelijk heel veel menschen geloven die praatjes nog eerder dan dat ze zoo van 't hoofdkwartier kwamen.
Ja luitjes je ziet 't: Nijmegen is Vrij, maar nog lang niet rustig of veilig, alhoewel 't vandaag veel rustiger is als gisteren. Al snorren er honderden Tommies den ganschen dag door af en aan. We zitten hier werkelijk midden in de TOTALE KRIEG. Ik hoop maar dat we in Holland gauw verlichting krijgen door de actie van de arbeiders in Duitschland, want als 't overal zoo moet gaan als in Nijmegen en Arnhem, dan wordt Wilhelmina werkelijk koningin op de puinhopen.
Affijn, we maken 't allemaal nog goed, en dat per slot toch maar alles. We kunnen alle drie goed eten, en dat scheelt veel, want onze buurvrouw eet bijna niets, maar ze takelt met de dag af. Wij nemen zoo af en toe maar een hartversterker van onze voorraad (een ei of een extra stukje vleesch). Fijn dat we hiervoor hebben kunnen zorgen. Dat besef je nu pas, wat dat waard is. Ik heb zoojuist een brood gekocht, want al is 't pas Woensdag, we hadden vanmorgen geen brood, maar ook geen bonnen meer, en wat moet je dan beginnen als je niks in huis hebt ? Honger lijden, bij alle ellende !!
Nou luitjes ik eindig maar weer eens, in de hoop, dat ik niks meer te schrijven krijg (ik bedoel daarmee, dat we hier aan 't einde van oorlogsbelevenissen zijn, en dat de strijd zoo hard gaat, dat hij (deze brief) spoedig naar 't bevrijde Zwolle gezonden kan worden). Ik ben van plan om zoo gauw Zwolle vrij is, naar jullie te komen. Jo wil mee als we een tandem kunnen krijgen, maar ik geloof dat daar niet veel kans op is.
Luitjes vele Groeten en tot ??
Wim.

Vrijdagmorgen, 29 September half tien.

Daar zijn we weer ! 's Jonge wat 'n beweging zoo'n oorlog. We zitten nu al bijna 14 dagen in die rommel. Gisteren (Donderdag) vlogen er weer granaten door de stad. 2 Dooden in de P.Heinstr. Van andere plaatsen hebben we nog niks gehoord. We hebben al weer 2 nachten in de kelder geslapen met de hele bubs.

Gisterenavond en vanacht heeft 't weer geweldig gespannen. Om 8 uur gisterenavond kwamen Duitsche vliegtuigen over, en wierpen bommen af. Dit bleef zoo doorgaan tot ± elf uur met tusschenpoosen van slechts enkele minuten. Je vergaat hier van de afweer. Er schijnt ter bescherming van de brug honderden stukken geschut om en in Nijmegen te staan. Ik weet niet waarmee ik 't kan vergelijken, als al die stukken beginnen te paffen. Ondanks al deze afweer schijnen de moffen gisterenavond toch succes gehad te hebben. De spoorbrug is kapot en over de verkeersbrug gaan verschillende geruchten.
Ik vind dat er weinig schot in de oorlog zit. Volgens mijn dom oordeel, was 't een zeer gewaagd front.
Hier in Nijmegen is 't in ieder geval nog erg smal, anders konden die granaten ons niet bereiken.
En nog steeds door trekken er honderden menschen Nijmegen uit, bang, dat de Mof weer terug zal komen. Nou zoo erg knijp ik 'm daar niet voor. Alhoewel je van de opzet om Holland te bevrijden, geen sikkepit snapt b.v. gisterenavond, kwam een leger via Boxmeer naar Gennep. Ik zei toen (daar van Nijmegen tot Mook absoluut vrij was) die zitten morgen hier, en rukken door naar Arnhem. Maar jawel! 't Blijkt nu volgens de Eng. zender dat dit leger vanaf Gennep via Ottersum Duitschland intrekt. Als je dan al 14 dagen in 't gevaar hebt gezeten, dan zijn dat geweldige tegenslagen, dat kunnen jullie zeker wel begrijpen. Maar ja, 't zal wel zoo moeten, anders zou 't wel anders gaan.
Onze Graafschedwarsstraat bijna geheel ontvolkt. 't Beroertste daarvan is, als er nu werkelijk iets gebeurd, dan bemerk je 't in de regel te laat, ofwel je staat slechts met enkele menschen.
Van Jo wordt je hartstikke razend. Moet je verbeelden. Ik heb o.a. onze beste kleeding in enkele dekens gepakt, voor 't geval dat je de beenen moet nemen. De ganschen dag loopt ze te o.h. dat de kleren zooveel lijden. Daarnet was ze zoo stom (ik kan er geen ander woord voor vinden) om de heele boel uit te pakken en in de kast te hangen. En dan dat verrekte gezeur, dan moet ik me inhouden.
Affijn, ik zal de boel maar weer 'ns in gaan pakken. Ik hoop voor niks.
Oome Thijs heeft alweer geboft. Hij kreeg eergisteren een oproep van de Beurs. Gisteren kwamen ze met een auto hem ophalen, om de Tommies te scheren en knippen. Hij had gewerkt van 'smorgens 10 tot 'smiddags 4, en had f.12,- verdiend plus 1 ons thee- 1 blik vleesch-1 pakje sigaretten-1 pakje tabak-2 plakken chocolade-1 blik zuurtjes. Je ziet 't, er zijn altijd menschen die boffen. Ik heb hem vandaag wat van onze vroegere munten meegegeven. Een gulden-vijf dubbeltjes en 5 stuivers, hij zou proberen om ze om te ruilen. Die Tommies zijn gek op souveniers. En wij zijn gek op al wat die lui overvloedig bezitten.

Zondag 1 October '44.

Hè hè. We zitten nu al 14 dagen met die oorlog om Nijmegen. We zijn de afgeloopen week niet meer uit de kleeren geweest !!, en hebben steeds in de kelder geslapen. Vandaag hebben we geen last van Duitsche vliegtuigen gehad ! Ze hebben anders Nijmegen wel bestookt met die rotdingen.
Jan ligt gewond in het ziekenhuis, ook al door bommen. Er zijn in de Weezenlaan 4 dooden gevallen + 3 gewonden waarvan een zwaar. Ze stonden bij elkaar te praten bij de buurman van Jan voor de deur, toen de bommen vielen. De buurman werd gedood, met nog 2 mannen waarvan er een zijn klein kind op de arm had, wat ook gedood werd. Jan kreeg volgens de laatste berichten ca. 14 splinters in hoofd, rug en beenen. We zijn gisteren bij hem geweest en hij maakt 't naar omstandigheden goed.
Hij heeft weinig pijn en veel eetlust. De zwaargewonde zijn gisteren nog bij geweest, maar die was heelemaal versuft. Ook is een neef van mij gesneuveld door bommen, welke bij de begraafplaats op de Daalsweg vielen. Een jonge kerel van ca. 22 jaar, oudste zoon van 't gezin !
Op 't oogenblik staan de kanonnen weer te bulderen dat de heele keet staat te schudden. Vele menschen worden half gek van angst door 't gedender van die vliegtuigen die de ganschen dag af en aan vliegen. En al met al zit er naar mijn oordeel weinig schot in de zaak. Er schijnt hier in de Betuwe geweldige tegenstand te zijn.

3 October (Dinsdagmiddag 3 uur)

Jo en Riny slapen. 't Is hard noodig, want wat we vannacht meegemaakt hebben zullen we ons leven lang niet vergeten !
't Was gisteren de heele dag betrekkelijk rustig geweest, totdat gisterenavond om ca. 8 uur Duitsche vliegtuigen overkwamen. 'n Verschrikkelijk spervuur ontving hen. Om ca. 10 uur kwamen er weer toestellen over, en 't was net of er een aangeschoten was. Je hoorde maar niks als plof-plof-en nog eens, net of er stukken afvielen. Ik zeg tegen m'n bovenbuurman (die bij ons in de kelder zit met z'n gezin) "naar boven om te kijken wat 't is"! Wij de kelder uit, en jawel, door de verduistering heen zag je niks als vuur. De deur los gemaakt, drie brandbommen op de straat. Wij erheen om te blusschen, maar net staan wij er bij, of daar knallen ze uit elkaar. Weer naar binnen. Direct weer terug, want we hadden brand ontdekt bij de overburen op zolder. Ik had de brandslangen en hulpstukken in de voortuin liggen omdat bijna de heele buurt (waaronder alle menschen van vrijwillige brandweer en luchtbescherming) de beenen hadden genomen. Wij de slangen uitgerold en aangekoppeld, geen water !! Onder deze bedrijven door steeds maar vliegtuigen ! Een er van gooide op de Kapokfabriek in de Ruyterstraat een zware bom (of bommen) De geheele fabriek in een slag gelijk met de grond.
In de kelder van deze fabriek zaten ± 200 menschen om de nacht door te brengen.
We kregen dus zooals gezegd geen water. Toen op een holletje naar een brandkraan in de Graafschedwarsstraat ± 20 meter van ons huis. (In onze tuin ook een brandbom) Weer aangekoppeld maar ook geen water. Heel toevallig kijk ik van de Graafschedwarsstr. Naar ons huis omhoog en zie, dat 't bij onze bovenburen op zolder brandt. Onze bovenbuur stond intusschen aan de overkant in de dakgoot te blusschen. Ik schreeuwde dat 't bij hem boven ook in brand stond, maar liep meteen naar boven. Daar vonden we de bom, uitgebrand, 2 gaten in de vloer waren beginnen te branden. Meteen een paar emmers water (die iedereen plus zand heeft klaarstaan) er over, en uit was 't.
Daarvan beneden gekomen kwam papa Persoons kalm uit de Burgh. gewandeld met z'n pijp aan, om te informeren wat er toch te doen was. We gingen de overkant verder helpen. Even daarna komt Vader weer terug schreeuwend om hulp. 2 Huizen van hun af ook flinke brand. Wij direkt mee, mijn zijbuur en ik. De brand konden wij op 't eerste oogenblik niks aan doen want de menschen waren gevlucht. In de Burgh. 119 alles er uit gesjouwd naar 't Parochiehuis, wat ook had gebrand maar inmiddels was gebluscht. 't Dressoir kon zoo niet de deur uit en moest op z'n kant. Voorzichtig over laten komen met al 't glaswerk er in. Later bleek dat er nog geen glaasje kapot was !
Moeke was zoek, ze was 't laatst gezien met Oome Thijs en Gre. Vader liep ondertusschen een paar prullen (bloemtafeltje en dergelijke) naar buiten sjouwend maar te jammeren, "waar is Moeke nou ? Ik weet niet waar de Centen zijn !" Die is met dergelijke dingen niet veel waard. Toen 't voornaamste er uit was, wij gaan blusschen. De heele buurt sjouwde met emmers. Een kwartier daarna toen de brandweer kwam, had deze al niet veel meer te doen.
Daarna gingen we naar de drukkerij van Tieme, waar 't ook aardig begon te knetteren. Intusschen was de brandweer een groote brand, Jan van Galenstraat hoek Ruyterstraat zoover meester dat 't niet meer kon uitbreiden ! 't Is een fabrieksgebouw, maar bijna niemand weet wat er in zit. Na geholpen te hebben bij Tieme ('t was intusschen 1 uur geweest) ben ik nog naar de Franschestraat gegaan en heb daar menschen geholpen met meubels uitsjouwen tot goed half twee. Ik kwam drijfnat thuis van al 't bluschwater, door slechte materialen.
Thuis was alles betrekkelijk goed. Jo kreeg 't een oogenblik te kwaad, ze had in de Burgh. ook hard meegesjouwd met emmers water. De kinderen waren heelemaal overstuur. Ik kleede me om, en ruim 2 uur kwamen ze me weer vragen om hulp in de Leemptstr. dat stuk tusschen de Graafschedwarsstr. en Ruyterstr. De ruiten waren er uit (bij ons ook 2 stuks) en er was waarschijnlijk een vonk in de gordijnen gevallen, en had brand veroorzaakt, want de bewoner was een uur te voren nog gaan kijken, en er was niks te zien. Wij weer mee. De brandweer was met de slangen in 't huis en spoot er lustig op los. Alle plafonds lekten als een zeef. En in die stortbui hebben we ook daar weer alles naar buiten gesjouwd, en als natte poesjes kwamen we weer thuis.
Verder hebben we vanaf goed drie uur een heele rustige nacht gehad, want je moet niet vergeten dat we erg bevoorrecht zijn, want Nijmegen is al 14 dagen vrij !!

5 October '44. 'smiddags half drie.

Alweer een paar dagen verder, en nog geen opluchting. Vannacht zijn we weer hevig beschoten door de moffen. Zware granaten (ik moest Jo en Riny naar de kelder brengen, daar deze boven sliepen,
En Duitsche vliegtuigen bommen op de stad gooiden). Zoals ik schrijven wilde, is er een regentje van zware granaten op Nijmegen neergekomen. Granaten met een wand van ± 3½cm. doorsnede. We werden daarmede bestookt waarschijnlijk uit 't Rijkswald wat achter Groesbeek ligt. Vanmorgen zijn daar (tenminste in die richting) honderden bommenwerpers naar toe getrokken, en naar "men" zegt zouden deze bosschen in brand zetten.
Met dat al heeft de rotmof weer heel wat in Nijmegen vernield. Alleen in onze buurt zijn gisteren en vannacht getroffen: Gisterenmiddag door een bom 't Winkelhuis van v/d Vooren in de St.Stephanusstraat, vannacht door granaten: 2 à 3 huizen op de Graafscheweg tegenover garage Mestrom, Graafscheweg hoek Arend Noorduynstr. 1 huis, en naast de Kapokfabriek in de Ruyterstr. 1 huis, en dan nog dat Prot.Kerkgebouw Graafscheweg hoek Graafschedwarsstr. je weet wel, net aan de voet van de oprit naar de brug.
Tot nu toe hebben wij echter (behalve Jan, die 't naar omstandigheden goed maakt) met de heele familie reusachtig geboft, vooral als je bedenkt dat er al over de 600 dooden in onze stad zijn gevallen.
Vannacht weer een spoorman uit de B.v.d.Berghstr. welke vrijwillig ging blusschen, en door een granaatsplinter getroffen, dwars door de longen.
Wij hebben hier in de Leemptstr. ook zo'n kraan van een kerel. Hij hoort eigenlijk in de Burghardt thuis, maar hij heeft zijn vrouw naar Heumen gebracht en "woont" nu bij zijn moeder hier in de straat.
Ik schrijf expres "woont" omdat ik geloof dat hij in die 2½ week dat we nu al die hel zitten, hij gemiddeld per nacht geen 3 uur rust heeft gehad. Zulke kerels moeten we hebben, en niet zoals bij ons tegenover, die zwarthandelaar, die met die branden van de week eventjes buiten kwam kijken of 't bij hem ook brandde, toen dit niet 't geval bleek, weer rustig naar binnen ging, en dat voor 'n vrijgezel met niks achter zich. Je leert in zoo'n tijd wel menschen kennen.
Affijn we zullen maar hopen dat we de hulp van zulke gladjanussen niet meer noodig hebben. Nou luitjes, ik hoop maar weer, dat dit de laatste belevenissen zijn die ik jullie zal schrijven, en anders dat we onder dezelfde omstandigheden nog kunnen schrijven.
Dus houdt je taai, 't gaat hier nog goed !

10 October '44. 9 uur 'savonds.

Ik schrijf tien October !!! Dat wil zeggen, dat we al bijna 3½ week in 't oorlogsgeweld zitten.
De eene dag is dat erger dan de andere. Gisteren en de afgelopen nacht is 't weer raak geweest.
Honderden granaten zijn in de stad terecht gekomen, en 't is daarom, dat Prins Bernhardt, die 'n kijkje is komen nemen, zich kon indenken, dat we niet in 'n feestelijke stemming waren !
't Licht gaat plotseling uit dus moet ik het schrijven staken, maar wacht ik zal een kaars zoeken !
Een kaars had ik, maar terwijl ik naar de kelder ga, om een kandelaar, floept het licht weer aan.
't Is dan ook vreselijk, zooals de stad er uit ziet. Ik hoop dat jullie eens gauw een kijkje kunnen komen nemen.
Jo slaapt op 't oogenblik en nog wel in bed ! Ja dat wil zeggen tegenwoordig. Ik zelf ben in geen 14 dagen op bed geweest ! En daar had ik nog een kou in m'n hoofd bij dat ik van Donderdagmorgen tot vanmiddag (Dinsdag) steeds maar door een vreselijke kiespijn heb gehad. Dat zelfs 2 asperinen gelijk mij er niet af konden helpen.
[ ---- Blad XXI---- (twintie one)] Ja we beginnen de Engelschen ook al na te brabbelen (straks daarover meer).
In die 14 dagen heb ik me steeds moeten behelpen met een stoel, een enkele keer op
de divan. Nou ben ik wat dat betreft een zeer gelukkig mensch, want ik kan volstaan met heel weinig nachtrust, en voel me op 't oogenblik net zoo fit, als voor een jaar terug.
We hebben de heele zaak gereorganiseerd bij ons in de kelder. Zoals ik schrijf (in 't begin van m'n verslag) was de fam.Schraven (bovenburen) bij ons 'snachts in de kelder. (3 gr. en 3 kleine) Nu ze vorige week die granaten begonnen te strooien hebben we een verzoek van de zijburen gekregen om bij hun in de kelder te komen. Na veel passen en meten en niet te vergeten timmeren, kwamen we zoover, dat de kinderen (Riny en de 3 van boven) bij hun veilig (onder beton) konden liggen. Wij met de bovenburen plus een tante sliepen bij ons. Dat ging best. Maar !!! Zeer terecht kwam de buurvrouw de volgende morgen klagen, ze had die om 2 uur en die om half vier op de po moeten zetten, en dat kleine rotjong van boven had 'smorgens om half zeven de heele zaak wakker gemaakt. En dan te weten dat haar eigen kinderen 'savonds gaan slapen, en 'smorgens wakker worden ! Dus moest er weer wat op gevonden worden. En nu zit 't zoo: Met 't oog op "veilig liggen" slapen wij met Riny bij de buren, en de fam. boven bij ons in de kelder. De bovenburen vonden dat wel niet zoo prettig, maar 't was de eenigste goede oplossing.

11 October 'savonds 9 uur (mijn verjaardag)

We hebben een rustige nacht en dag gehad, Zoo af en toe vliegt er nog een granaat, en vanmiddag zijn er in Hees 2 bommen gevallen. (dit is al iets heel gewoons)
Over dat Englesch "spoken" Gerrit heeft al heel wat zaakjes gedaan met de heeren. Gisteren ben ik even met hem meegeweest naar de Tommies. Volgens Gerrit was 't heel slecht ('t regende dat 't goot). Toch hadden we behalve een lekker nat pak, nog goede zaken gemaakt vind ik. Gerrit kocht voor mij (volgens hem zeer goedkoop) 3 blikken eten en 3 Zalm voor 6 (zes) Hollandsche papieren rotguldens ! Gerrit had eergisteren meegemaakt dat een heer f.10,= voor zoo'n blik zalm bood,
en het niet kreeg. Ook hadden we 2 plakken chocolade f.2,= , 4 doosjes Player en 2 doozen Craves samen 80 cigaretten voor f.8,= ! Terwijl Gerrit met die Tommie bezig was voor cigaretten, probeerde ik ook daarbij met een ander te smoezen. Ik vroeg hem, of hij me kon helpen aan "shoe's" daarbij wijzend op mijn schoenen waarvan de zool een eindje los was. Hij vroeg me met zijn vingers, welke maat ik moest hebben. Ik stak acht vingers omhoog. Hij zie "No" en weer sex (6). Ik weer "Jes" en hij de vrachtwagen in om ze te halen. 't Zijn kistjes en beste, maar voor mij te klein. Ik kocht ze voor f.10,=. Toen ik ze inpakte kwam hij nog aandragen met 'n blik eten (dit is aardappelen, groente en varkensvleesch). Zoo had ik dus: 1 paar prima schoenen, 3 blikken zalm, 4 ,, eten #), 1 plak chocolade, 40 cigaretten (geen eigen teelt), Samen voor f.21,= #) Later hoorde ik dat er als regel in zit : 2 à 3 schijven aardappel. 10 erwten of bonen en de rest vleesch.
Jo en ik wippen even een ouwe klaren naar binnen, want per slot is 't toch een verjaardag ! Prosit in de hoop dat we er allemaal goed doorrollen. We hebben van de verjaardagen (Riny en ik) niks gemaakt. 't Is er de tijd niet naar. Als alles achter de rug is zullen we wel 'ns een lolletje maken, en natuurlijk bewaren we wat voor 't feest, als we jullie weer terug zien. We zitten anders anders op een beroerd punt, met de stilstand in de strijd. Maar ja we zullen maar hopen dat de machine weer gauw aan 't rollen gaat, want voor jullie zal 't ook wel geen pretje zijn, nu met die rotzakken te zitten.

Zaterdag 14 October '44 'savonds half tien.

14 October !! 't Begin van mijn verslag is vandaag een maand oud. Wie had dat kunnen denken he !
Affijn, we leven nog, en zijn gezond, wat toch de hoofdzaak is. Gisterenmorgen zijn we nog door 't oog van de naald gekropen. Ik was bij Smarius (we zijn begonnen de boel op te ruimen) toen om goed elf uur ± 15 granaten kwamen aansuizen, achter mekaar. Ik ging om 12 uur eten, en zag al vanaf de hoek dat bij ons de ruiten verdwenen waren. 2 Voltreffers onze overburen, en een bij onze overbuur in de Gr.dwarsstr. Bij de eersten (2 huizen naast elkaar) zijn ze aan de achterkant ingeslagen (de heele keuken verwoest) bij de laatste een groot gat (of eigenlijk de hoek van 't huis onder de dakgoot) van wel 1½ m2. Bij ons de ramen uit de kamer kapot, 't bovenlicht v/d deur achter, de eenige deur van
de slaapkamer waar nog glas in zat ook er uit. Dan nog de raam van de benedenste slaapkamer en nog een klein ruitje op de overloop. En tot slot, een gat in een kousje van Riny wat aan de lijn "hing".
Dus zooals jullie ziet zijn we er al weer goed door gekropen.
Vandaag zij er weer granaten in de stad gevallen, maar ik heb nog niets gehoord waar ze zijn neergekomen. Ik heb vandaag weer 50 sigaren (eigen teelt f.5,=) en 50 Craven sigaretten (f.6,=) gekocht. Dat komt zoo! Zooals ik al eerder heb geschreven, is in onze blok, luchtbescherming en brandweer op de loop. Nadat wij toen die branden gebluscht hadden, is er door ons werk van gemaakt, dat, als er weer zooiets voorviel, wij verzekerd zijn tegen evt. ongeval. Dit is voor mekaar gekomen, en we hebben allemaal een bewijs van luchtbescherming gekregen, plus een helm. We hebben materiaal om branden te blusschen, en dat ligt bij 2 van onze menschen. Ieder een kompleet stel. Nu komen de Tommies 2x per dag met een tankwagen om water. Dan zetten we de kraan in de put met een slang er aan en zijn die menschen behulpzaam. De eerste keer vroegen ze, of ze cigarets of choclat te koop hadden. Dat schijnen ook chageraars te zijn, want iedere keer dat ze komen hebben ze wat. De heele brandploeg deelt dan daarin mee, al laat dat soms veel te wenschen over. Maar zoo 't is, zoo is 't : de heele ploeg rookt Engelse cigaretten.
Nou luitjes ik weet verder weer geen nieuws dus eindig maar met de wensch, dat ze een groot offensief maar gauw zullen beginnen en die ploerten er uit ranselen !

Daar gaat ie weer ! Vrijdag 20 October '44 'savonds 8 uur.

Riny is naar bedje toe ! Ja we slapen maar weer gewoon boven, maar veilig is 't nog lang niet. We hadden reden genoeg om weer in een gewoon bed te gaan liggen. We hebben precies 4 weken in de "ondergrondsche" doorgebracht. Van deze 4 weken heb ik er minstens 3 doorgebracht in een stoel, of gezeten op een bank, zoodat ik 2 à 3 maal per nacht wakker werd van de koude. Dat heeft zich gewroken ! Ik heb al 14 dagen en nachten kiespijn en tandpijn en hoofdpijn gehad. Onze tandarts was weg (wat ik die man niet kwalijk neem, want op de Oranjesingel heeft 't er gespannen) zoodat ik me moest behelpen met asperienen, wat op den duur niks is, want dan helpen ze niks meer. Maandag om half zes nam ik er een, om half acht ging ik met Riny gelijk naar bed, en nam er nog 2. Om 2 uur werd ik wakker…….Kiespijn ! Weer een pil. 'sMorgens om 7 uur kiespijn. Om half acht ging ik naar de tandarts, en jawel hij was Maandag terug gekomen. 3 Kiezen laten trekken, thuis gebleven.
'sMiddags kreeg ik pijn in de zij, 'savonds onder 't eten, zou ik zoo van de graat gevallen zijn, als ik niet gauw naar kooi was gesukkeld.
Woensdagmorgen ging Jo voor mij naar Dr.Troost, en kreeg pillen. Morgenvroeg (Zaterdag) moet ze terug komen. Koorts heb ik niet gehad, (eetlust zooveel te meer) voel me best, alleen echt een gevoel
van verkoudheid. Ik zal nog een paar dagen niet gaan werken, en zien dat ik de aardappelen thuis krijg. Dit is voor ons voordeliger (gezien de voedselpositie) en ik kan 't nu op de slofjes af doen.
We hebben al overlegd, dat we ook voor jullie zooveel mogelijk zullen kopen (aardappelen, wortelen, bieten, enz.) Want volgens "de Gelderlander" welke vanaf de eerste dagen na de bevrijding weer is verschenen, staat voor Holland zeer waarschijnlijk hongersnood voor de deur ! Dus, we doen ons best.
Wij maken 't hier allemaal nog goed, al hebben we de laatste dagen veel last gehad van granaten.
Riny zit doorlopend onder de bulten (is zoo ondeugend als ze groot is) en gaat morgen met Mams naar de dokter. Jo loopt de ganschen dag te kulken. De dokter zegt, dat 't geen kwaad kan, en we ons daarover niet ongerust behoeven te maken !! We zullen maar afwachten wat 't wordt ! Komt tijd, komt …………?
Zoo zoetjes aan komen de bewoners weer naar huis terug. Eenvoudig omdat ze moeten. Of door 't militair bestuur, of door honger, ongemak enz. Want als je die staaltjes hoort, dan ben ik blij, dat we niet gegaan zijn. De menschen trokken weg, toen 't beschieten met granaten begon, ze komen terug nu 't 'snachts nog volop donderen is. Overdag is 't wel wat rustiger, alhoewel een buurman me straks kwam vertellen, dat we vandaag weer verschillende gevallen zijn in de omgeving van de Groesbeekseweg. Maar ja, alles went, dat zie je maar.
Jo vertelt net, ze had gehoord dat er vannacht maar liefst 300 granaten zijn gevallen. 't Zal natuurlijk wel 'n beetje overdreven zijn, maar een knal meer of minder maakt ook niets uit.
Nou luitjes we gaan maar weer eindigen - - tot ??

30 October '44

Ja, 30 October, en nog steeds donderen.
Zaterdag zijn hier, na 2 dagen betrekkelijke rust, weer granaten gevallen. Een sloeg in Burgh. hoek v.Dulkenstr. 1 man en 2 kinderen dood. Gisteren (Zondag) eerst 'smorgens bommen op de Sterrenschansweg, Groesbeekseweg, Sweerstr., Groenestraat (kerk) en Dobbelmanweg. 's Middags 2 uur weer bommen, en tegen de avond granaten. Altijd 't zelfde is ook niet leuk. Met die bommen bij de Groenestraats kerk, zijn volgens zeggen 20 burgers gedood (de kerk was juist uit) plus enkele Tommies. o.a. Zijn er Zondag 70 (zeventig !!) gewonden binnengebracht. Vanavond vielen er weer granaten, zoodat we onze boterhammen maar in de kelder hebben opgegeten ! En dat alles is hier zooals jullie zult begrijpen, na zes weken, al haast "gewoon".
Ziezoo, ik ben vanmorgen weer met 't werk begonnen, bij de fa.Smarius. De baas zit vast ! Waarvoor weten we natuurlijk niet en ze snappen er niks van, en v/d Akker 't minst van allen. Ik hoorde van iemand, die 't zeker wist, dat Smarius o.a. f.2000,= geschonken had aan die lieve "Jeugdstorm".
Nou, ik vind, dat hij voor dat feit alleen, best een tijd brommen mag. Ik weet niet of ik dat al geschreven had, maar 't pand Smaruis, Betouwstraat is de bovenste verdieping uitgebrand. Nu hebben we de rest, ('t gebouw stond vol) over moeten brengen naar Bissch. Hamerstraat. Dit laatste pand kun je bijna niet meer binnen. Nu stond er bij Smarius ook nog inboedel van den Duitsche Consul uit Nijmegen, welke spullen inmiddels in beslag zijn genomen.
't Is nu al weer een paar uur geleden, dat er granaten vielen, en nu zit ik jullie maar weer eens te pennen, en Jo zit rustig bij de haard te breien, in afwachting. We slapen al sinds vorige week Zondag gewoon weer in ons bedje, en zijn pas 2 keer 'snachts op gestaan voor 't gesodemieter van die rotdingen. Vannacht waren ze ook weer zoo bezig maar ze sloegen allemaal ver weg in, en dan
blijven we rustig liggen. Ze komen bijna steeds in de richting spoorbrug of van de richting Ooy.
Dat van de spoorbrug komt, schijnt treingeschut te zijn, en is zeer zwaar. Omdat wij (zoover ik 't bekijken kan) betrekkelijk alleen aan de voorkant last hebben, heb ik onze linnenkast voor de suite deuren gezet, met op de bovenste schap, en bovenop de kast, allemaal eikenhout gestapeld.
Riny en Jo zijn hartstikke verkouden.
En hiermede B.G. geloof ik, dat ik wel weer kan volstaan. Verder nieuws is hier niet meer. Ik ben toch eens benieuwd, wanneer deze brief naar Zwolle gaat. 't Zal een heel eind Kerstmis worden denk ik.
Ik vermoed, dat, zoodra ze Antwerpen kunnen gebruiken, ze een ren naar Zwolle maken, om zoo doe rotzakken de terugweg af te snijden. En we zullen dan maar hopen, dat 't bij jullie wat sneller gaat, als bij ons.
Nou vele groeten en tot ??

Zondag 12 November '44.

We zullen ons verslag maar weer eens wat aanvullen, met de belevenissen van de laatste dagen. Tot nu toe maken wij allen 't hier best. Riny is 'n paar dagen in bed geweest, ze was erg verkouden, en een paar dagen klaagde ze over pijn in de buik, en ze moest wel 4 à 5x per dag een groote ! Weer naar de dokter. Ze mocht niks als rijstwater, beschuit en slappe thee. Toevallig hadden we dank onze zorgzame huishoudster alle dingen nog wat bewaard. Nu is ze weer zoo gezond als een vischje.
Jo heeft 6 weken achter de rug van spuwen, overgeven, en braken van "heb ik jou daar"! De laatste dagen is 't ineens veranderd. Verandering van lucht ? 't Zou kunnen, want de Engelschen zijn vervangen door Canadeezen. Misschien dat die laatste andere luchtjes meebrengen.
Over de oorlog 't volgende : Na 7 weken, hebben we in de afgelopen dagen heel wat van die rotgranaten in Nijmegen gekregen. Ik geloof, dat we geen enkele maal zooveel van die dingen on zoo'n korte tijd ontvangen hebben. Donderdagavond begon 't, de eerste 10 minuten sloegen er wel een in. Zoo ging 't van 'smiddags half drie tot 'savonds half zeven. Vrijdag en gisteren was 't van 't zelfde laken en pak. Op 't oogenblik zijn ze weer z'n best aan 't vuren.
Jo kwam met Moeke van de Elandstraat, waar bij Truus een zoon geboren is (ik weet niet of ik die al geschreven heb). Ze waren nauwelijks daar, of een granaat sloeg in vlak achter oom Willem (ik weet niet hoe die straat heet) maar ze konden de kruitdamp in de kamer ruiken. Ze zijn tusschen de granaten door naar huis gevlucht.
Zondag zijn we nog bij Jan geweest, hij ligt nog steeds in 't ziekenhuis, maar maakt 't best. 't Ligt hartstikke vol, op de zalen in de gangen, overal bedden met gewonden. Verschillende van hen, worden vertransporteerd naar Tilburg. Meestal zijn dit patiënten, die lang moeten liggen. Noodziekenhuizen hebben ze ook al ingericht o.a. een in de 2de Walstraat.
Gisteren is de verloofde van onze jongste bediende gedood. Hij had zich gemeld voor vrijwillige dienstneming en moest juist gisteren voor de keuring als vliegenier. Hij is goedgekeurd en hoopt dat hij 't heel gauw die rotmoffen betaald zal kunnen zetten. Nijmegen en omstreken heeft ongeveer 2000 vrijwilligers geleverd.
Onze voedselpositie is er niet beter op geworden. o.a. Krijgen we : ½ pond margarine in de 17 dagen, 1 ons zout per persoon per 2 weken ! ½ pond suiker alleen onder de 4 jaar in de 14 dagen, grootere niets. Bloem krijgen we geen. Maar ja 't is voor de goede zaak, dus mopperen we niet, en scharrelen we tusschen de granaten door, naar een betere tijd die naar we hopen niet ver meer zal zijn.
Ik was gisteren bij een Kapitein Vlieger van 't Hollandse leger. Deze had een Canadeessche officier geproken, welke had beweerd dat ze met Kerstmis in Berlijn zaten. Geloven jullie 't ? Berlijn is nog zoo heel ver, en Kerstmis al dicht bij. Maar ja maar weer hopen.
Luitjes houdt er de moed maar in tot ??
Ik wilde dat ik nou op de fiets kon stappen om jou Nol een paar Eng. cigaretten te brengen.

Zaterdag, 18 November "44.

Kan deze brief nou nooit naar jullie verzonden worden of hoe heb ik 't ?! 14 September ben ik er mede begonnen, en nu 18 Nov. Wie had dat kunnen denken, na zoo'n ren, van Normadië tot de Hollandsche grenzen ! Maar ja, we leven nog en nog is alles goed, dus we gaan maar weer met volle moed verder.
't Is Zaterdag kwart over acht. Riny naar bed, en Jo ligt op de divan te lezen, 't zal wel niet duren of ze slaapt.
Vorige week Zaterdag hadden we een mooie bak ! Jo had toen nog steeds last van braken. Ik was buiten brandhout hakken, en ineens staat ze voor me met een gezicht als een gloeiende potkachel.
"Heb ik net m'n gebitje mee uitgebraakt". Meteen had ze doorgetrokken. Ik heb toen in de kelder de klep van de rioolbuis afgenomen maar niks te zien. Vader geraadpleegd, en wij de controleput losgemaakt. Ik kroop er in, en Vader gooide maar emmers water in de W.C. Resultaat lauw. Ik heb toen slangen gehaald bij de brandweer, en die uitgelegd, van de brandkraan in de
Graafschedwarsstraat bij ons naar binnen. Iedereen die langs kwam "Wat is daar te doen" dat begrijp je ! We zijn al met al zoowat 2 uur bezig geweest en niks gevonden, terwijl ik me had voorgenomen die middag zooveel te doen. Nu heeft Jo Donderdag een kies laten trekken, maar ze kan voorlopig geen gebit krijgen want ze hebben te weinig stroom en gas. (Ze zit al te maffen).
Ja we zitten hier in Nijmegen ook zeer krap in de kolen. We hebben zeer slecht gas en alleen van 'smorgens 11 tot half een en 'savonds van half zes tot half zeven. Stroom mogen we ook maar 30% gebruiken, en daarbij komt nog dat ze heele wijken 'savonds een paar uur afsluiten.
Wij zijn gisteren en vandaag weer zuur geweest. Granaten vallen hier nog steeds. Vanmiddag toen Riny sliep ging Jo even naar 't centrum van de puin-hopen, de voormalige "stad". Ze was in de v.Welderenstraat toen er enkele kwamen oversuizen. Van onze "stad" is voor zoover ik gezien heb, alleen nog een stuk Lange Hezelstraat, en Molenstraat over. 't Is nu heelemaal een treurig gezicht.
We hebben hier ook een V2 over hooren komen, de Tommies beweren 't tenminste. 't Is een geronk of er een vliegtuig met motordefect over komt. Later op de dag voelden we geweldige schokken, en dachten we ook V2. Maar dat was anders. De moffen lieten n.m. mijnen afdrijven op de Waal.
De Tommies schoten ze kapot voor ze kwaad konden. Een trof doel, en vernielde een pontonbrug, welke lag op de plaats waar 't veer heen en weer tufte. Deze mijn was gemonteerd in een boomstam.
Jan is weer thuis maar hij moet 2x per week naar 't Can.Ziekenhuis komen voor controle. Hij mag de eerste 2 maanden niet werken. 't Canisius Ziekenhuis wordt heelemaal ontruimd, en ingericht als Hospitaal voor de geallieerden. We hopen, en 't zal m.i. ook wel, dat dit een van de laatste maatregelen is voor de groote stoot omhoog.
Ik heb 'n idee dat ze tusschen Arnhem en Pannerden de Rijn over gaan (dan zitten ze meteen achter de IJsel) en zoo naar Zwolle of hooger naar de Zuiderzee. We zullen maar hopen dat ze bij Zwolle dan zoo'n vaart hebben dat de moffen van schrik de beenen nemen.
We hebben nu een paar weken gewerkt, en weer heb ik vacantie. Dat komt zoo : De baas was vastgezet, dat weten jullie. Nu hebben ze wekenlang op v.d.Akker geloerd, en eindelijk hebben ze hem geknipt met die lange Thijssen. 't Doel van de politie was v.d.Akker, maar ze moesten hem ook op heterdaad betrappen ! Ze kregen geen kans. Woensdagmiddag nu kwamen er 4 politiemannen waarvan een in uniform als kapitein ('t kantoor was al 4 weken verzegeld). Ze verbraken 't zegel en snuffelden 't kantoor en verder de heele zaak af (later bleek dat 't flauwe kul was). Toen dat gebeurd was, lieten de politiemannen zich door v.d.Akker en Thijssen beloven dat ze van 't kantoor zouden halen of verscheuren. (Ze hadden een winkelbediende opdracht gegeven om een oogje in 't zeil te houden). Nauwelijks zijn de Heeren weg, of ze roepen juist deze bediende, om 't kantoor, wat zeer stoffig was, wat aan te vegen. 't Was de kat op 't spek zetten ! En v.d.Akker en Thijssen meteen alle laden nagezocht en verschillende papieren er uit gehaald en verscheurd. Om kwart over vijf gingen ze de zaak uit, met die bediende. Buiten stond 'n politieman in burger, en vroeg die bediende of hij mijnheer die en die was, en op ''t bevestigend antwoord of hij dan even mee wilde gaan. Hij mee, en daar zat de Kapitein al op hem te wachten. Nadat hij verteld had hoe 't gegaan was, gaf de Kapitein meteen bevel beide heeren te gaan arresteren. En een half uur later kwam de boevenwagen voor met v.d.Akker en Thijssen als passagiers. Eerst werd v.d.Akker voorgeleid en verhoord. Hij ontkende iets verscheurd of verduisterd te hebben, waarop de kapitein hem vertelde, dat alle boeven beginnen met te ontkennen ! Toen Thijssen, en deze lange slungel, die aangepakt werd met "en wat heb jij verscheurd", viel direct door de mand. Hij bekende papieren van de Weermacht verscheurd te hebben en had ze op de St.Annastraat weggegooid. Toen v.d.Akker weer. Hij bekende tenlaatste dan, dat hij een kwitantie van de Gem.Elektriciteitswerken had verscheurd en in de Stieltjesstraat weggegooid.
De Kapitein vertelde hem, dat dergelijke dingen in iedere zaak, in een archief geborgen werden, en als op een kantoor iets verscheurd werd, dat daarvoor altijd een prullemand aanwezig was, terwijl hij er de Gem.Reiniging mee opknapte ! Affijn, hij zou ze laten opsluiten in de Tuchtschool, dan kon v.d.Akker misschien nog een keer ruilen met z"n baas want deze laatste had daar nog een aardig goed bed,
aldus de Kapitein (de baas zat ook in de tuchtschool). En zoo vonden we dan Donderdagmorgen Mevr.v.d.Akker bij de zaak met een bontmantel aan, en ze vertelde ons, dat ze haar man ook hadden gehaald (of hij een moordenaar was) en we moesten maar weer vacantie nemen. Zoo gezegd, zoo gedaan ! Ik heb nog een heel stel reparaties in huis en kan dus een aardig duitje bijverdienen, als 't nou maar niet van korte duur is ! Ik voel me zoo best.
Nou luitjes verder geen nieuws, alleen dat de kanonnen staan te bulderen !
(Jo slaapt rustig door).

Zaterdagavond 9 uur. 25 November '44.

Ja, we zullen er maar weer een stukje bijflansen.
Verloopen Zondag hebben we weer enkele bommen van de mofjes gehad. Enkele in de buurt Hatertscheweg, en een vlakbij n.m. op het rangeerterrein. Dat was me een slag zeg ! We waren net in de Burghardt en daar kwam-ie aansuizen. Jo gilde "liggen"! Wij tegen de grond, en daarop een oorverdovende knal. Een ruitje bij Moeke moest 't ontgelden. Voor de rest ging alles goed, en de dag is behoudens enkele granaten rustig verloopen.
Van Maandag op Dinsdag hebben enkele wijken in Nijmegen 't weer moeten kunnen. Van verschillende richtingen, Kleef-Arnhem en Rijkswald, werd gevuurd. En dan 't liefst van 'savonds 10 uur tot 'smorgens 6 !! De Tommies vuurden terug en kregen daarna hulp van bommenwerpers. 't Gevolg was dat we in 3 volle dagen geen granaat hebben gehad. Vanmorgen begon 't weer, 15 à 25 schoten, en nu is 't weer rustig. Ja rustig wil zeggen, dat we van de mof niks krijgen. De Tommies blijven zoowat steeds door schieten, niet steeds vlakbij wat maar goed is, want dan vergaat je hooren en zien. Jo slaapt al weer zoowat 'n uur. Die slaapt van de 24 uur er de laatste weken minstens 12.
Jan maakt 't uitstekend.
Ik heb nog steeds vacantie, en heb 't razend druk met reparaties. Donderdag en Vrijdag ben ik Piet gaan helpen St.Nicolaasspullen maken. Nou dat wordt weer 'n goudmijntje. Ik ben van plan er de volgende week nog 'n paar dagen bij aan te knopen, als mijn eigen werk 't tenminste toelaat. Ze hebben deze periode voor ons nog geen bonnen aangewezen behalve melk en vleesch, waarvan we beide meer kregen. Melk was 1 L. tap per persoon per week. Nu krijgen we per week er 'n busje melk bij. Wat dit busje is weten we nog niet. Ons vleeschrantsoen is verhoogd met, ja, 'n half pond per persoon en per week, dus dat is de moeite waard. Dit laatste zal wel komen, omdat er veel vee is en heel weinig voeder. Hoe 't ook is, wij hebben 't !
De Engelschen en Canadeezen beweren nog steeds dat de oorlog met Kerstmis afgeloopen is. Als dat toch eens waar mocht zijn. Dan zaten we er vandaag over een maand toch maar fijn bij. En laten ze dan de rest van Holland dan maar niet intrekken, wat jullie ! De Franschen hebben 'm deze week 'n aardige duw gegeven he ! Dat zijn ook echte vechtjassen en vooral tegen de moffen.
We hebben vandaag 2 flesschen Champagne geruild voor: schrik niet, 75 eieren. Dat is nog niet zoo gek he ? Vooral nu Jo……………….zooveel slaapt !
Ja bikken is maar alles vandaag, en veel bijsjouwen zal wel niks van komen, want de controle is nog nooit zoo streng geweest. Zelfs met 'n paar toppen bloemkool worden kooper en verkooper bekeurd.
Dus behoef je verder niks te vragen. Ik ben tenminste bang dat de eendenhandel deze winter ook niks wordt. Ik heb er nog steeds 3 te goed en 7 eieren. Zie ze maar te krijgen ! Op 't oogenblik gaat 't heelemaal niet want je mag al 8 weken lang de stad niet meer uit, en zoodoende zitten we ook zonder de melk uit Heumen.
Verder geen nieuws hier alles en allen goed.
Tot ?

6 December 'savonds 8 uur.

St.Nicolaas, ja wie in Nijmegen, had dat kunnen denken, dat we na bijna 3 volle maanden nog steeds onder granaatvuur zouden liggen ! Als iemand dat bij 't begin van de gevechten om Nijmegen dit zou hebben beweerd, zou je gevraagd hebben, of hij niet goed bij zijn hoofd was. Maar ja we zitten er mee, dus vooruit.
Dat granaatvuur is zeer verschillend, soms hebben we er in 2 dagen geen last van, en dan plotseling beginnen ze van alle kanten te knallen. Zoo ging het ook vorige week. 2 Dagen rust, toen van Zaterdagmiddag tot Maandagavond bijna onafgebroken een regen van granaten, welke hoofdzakelijk doel treffen op de omgeving tuchtschool. 't Roode dorp, bovenaan de Berg en Dalseweg, moet dan ook verschrikkelijk geleden hebben. Vandaag kwam er weer een bij ons in de buurt terecht n.m. op de puinhoop van de Kapokfabriek. Je ziet dus wel, dat je leven eigenlijk geen minuut veilig is. En dat is dan ook de reden, dat vele menschen zeer nerveus worden. 't Duurt te lang ! En dan komen er vele klachten: waarom doen ze nou niet zus, of waarom niet zoo !! Waarom, waarom ??!!
Ja, waarom doen ze met die duizenden vliegtuigen geen aanval op de verschillende fronten, totdat 't front diep genoeg in Duitschland ligt, dan kunnen de moffen, die huizen die daar misschien nog blijven staan, verder kapot schieten. Zoo hebben ze hier vanavond zeker een vol uur lang gevlogen, kop aan staart. Maar ja 't zal wel zoo moeten anders ging 't wel anders !! Wat jullie.
St.Nicolaas hebben we heel sober gevierd zooals jullie zeker zult begrijpen, en zeker niet in een stemming van "pas bevrijden". 't Ging er heel kalm aan toe, Moeke, Vader en Opoe waren bij ons, met petroleumlamp, want we zaten van 8 - 10½ zonder stroom. We hebben wat zitten praten onder 't genot van een kop half om half koffie, en een glaasje wijn (de mannen ook nog Eng. sigaretten) tot half elf. Tevoren om 7 uur had Riny bij Oma de klomp uitgehaald. Nou dat was een feest ! Een mooie pop, een gedeelte van een servies en wat snoep.
Zooals ik al schreef, hebben we wat zitten boomen, over van alles en "Zwolle" !! Ja 't is natuurlijk zeer beroerd zooals de zaken nu staan, voor jullie zooals voor ons. Er zijn hier al die pessimistisch beginnen te worden. En dat komt, omdat 't te lang duurt !! Opoe zegt maar steeds "misschien zitten ze er daar beter voor dan wij". Laten we 't hopen !
Vader en ik hebben wat zitten praten over werk. Hij werkt n.m. Sanders (sigarettenwinkelier) samen, voor eigen rekening ! En zooals jullie begrijpt, werk genoeg ! Ik heb 't zelf ook zeer druk, maar bij mij is 't mooi, ik kan tot nog toe iedere week mijn geld gaan halen ! En als je dan bedenkt, dat ik vorige week een slordige f.125,- heb bij verdiend, dan weet je wel dat we op 't oogenblik "centen" krijgen.
Ja centen, en misschien nog wel Guldens, want je kunt hier op 't oogenblik niks bijkoopen. Alles is totaal op. Vorige week vroegen ze hier voor een pond margarine eventjes f.45,-. Holland is in nood ! Helpt elkander !!
Nu is die afgeloopen week wel iets bijzonders geweest hoor ! St.Nicolaas drukte was dat. Zooals ik geschreven heb, had Piet 't geweldig druk met speelgoed maken. Ik ben hem gaan een dag of 5 gaan helpen, en beurde f.40,-. 's Avonds thuis heb ik voor menschen hier uit de buurt zelf 3 treinen gemaakt a f16,- p.st. en voor Mevr.Sanders een rookfauteuil a f75,-. Zoodoende kwam ik na een nogal zware week rennen en vliegen, aan een mooi extraatje. Op 'oogenblik heb ik nog werk genoeg……en je kunt er dagelijks meer bijkrijgen.
Zoo kwam hier Zondag iemand, of hij bij de meubelmaker van Smarius was. Hij had een radiokast welke was ondergedoken geweest, en deze moest opnieuw gefineerd en gelakt worden. Een werkje van 2 à 3 dagen. f.35,-. En zoo gaat 't maar door. Maar ja als je voor je centen niks krijgen kunt, dan wordt je hoe langer hoe duurder !
De moffen hebben de Betuwe onder water laten loopen, volgens de laatste berichten. Een goede flankdekking voor, noemen de Tommies dat !
Jo ligt weer rustig te pitten. 't Is vanavond ook erg stil. Om half zeven ploften er nog enkele granaten, daarna die honderden bommenwerpers + enkele kanonschoten van "ons" en nu is 't al zeker ruim een uur zoo stil, of er geen oorlog was. Ja, dit valt ons echt op, daaraan kun je zien, hoever of 't met ons al is gekomen !
Nou luitjes veel nieuws is hier verder niet, dus sluiten we maar weer met de gebruikelijke groet.
Vele groeten en tot ??
P.S. Er wordt hier gesproken over evacueren van Nijmegen. Als we de keus krijgen, blijven we hier.
Ik voor mij geloof van die praatjes niet veel meer. De kanonnen beginnen weer te bulderen. Ik heb zeker te hard gekrast met de pen.

Nijmegen 14 December '44.

We zullen maar weer eens een stukje pennen ! Zie je wel ! Van die evacuatie is niks meer gehoord.
Zoo heb je bijna iedere week een of ander angst aanjagend bericht.
We hebben 't de afgeloopen week, bijzonder rustig gehad. Alleen Zondag enkele bommen, en in de nacht van Dins- op Woensdag wat granaten. Gek he, dat bijzonder rustig ! En toch is 't waar, dat je overal aan went, want 't geall. geschut is bijna dag en nacht in de weer. Maar we noemen 't rustig omdat er van de andere kant, weinig gemerkt wordt (d.w.z. weinig granaten en bommen). Toch moeten we hier in de omgeving nog felle gevechten hebben plaats gehad ! 't Geschut hier begint dan ook overal te bulderen.

Ik heb hier opgeplakt, een serie advertenties welke we hier honderden en nog eens honderden in de kranten hebben staan. Dat zal bij jullie echter ook wel komen.
Lien van oome Thijs is verleden Zaterdag getrouwd. Ze was pas een maand of 5 ver, dus zijn ze er nog bijtijds bij geweest. Bij Gerrie is deze week 't kind geboren, een dochter. Moeder en kind maken 't uitstekend. Je ziet dat dergelijke dingen gewoon door gaan, ondanks dat je midden in de strijd zit.
Ik ben ook weer aan de slag bij Smarius, of voorheen Sm. Ze hebben een beheerder in de zaak gezet, een zekere heer Bothof. Waar of dit nu op zal uit draaien weet nog niemand. Voorloopig moet de balans worden gemaakt en 't goed wat voorradig is voor getroffene besteld. Dat balans maken is een geweldig werk in zoo'n zaak. Alle couponnetjes stof (en die zijn er wat) moeten worden opgemeten, alle fournituren voor behangerij geteld ! Nou dat is een werk waar ze voorlopig wel 't oude jaar mee kunnen uitzingen. Hoe of 't zal gaan wanneer dit allemaal achter de rug is, zullen we maar rustig afwachten. In ieder geval zitten ze allemaal nog vast (de baas, v.d.Akker en Thijssen). v.d.Akker was Maandag nog vrij, om de zaak een beetje aan 't rollen te brengen.
Ik heb thuis nog steeds veel werk. Zoojuist heb ik nog een Radiokast (eens even kijken of ik daar al van geschreven heb) inderdaad ik heb 't al gemeld. Nou dat karweitje viel nog erg mee. Ik heb er ongeveer 10 à 12 uur aan gewerkt. Op zoo'n manier is f.35,- gauw verdiend.
Nol van oome Thijs komt net binnen, ik had hem gevraagd of hij voor mij niets op de kop kon tikken. Nou komt hij net binnen vallen met 3 stukken zeep en 500 sigaretten "players Weights" à f.55,-. Ik heb ze dan ook maar allemaal genomen. Mogelijk verkoop ik er weer wat van (met zooveel winst natuurlijk) en anders houd ik ze voor eigen gebruik. In ieder geval kan ik met rooken voorlopig vooruit.
Alles bij elkaar heb ik nu zoo'n 700 stuks cigaretten + nog een 30 sigaren. Eigen teelt heeft hoop ik voor mij afgedaan.
Nou luitjes Jo gaat naar bed, dus zal ik maar met 'r meegaan en dus eindigen.
Vele groeten en tot ??
P.S. Hier is alles nog o.k. Vader heeft ook nog druk werk. Bij die bom van Zondag (wij stonden net met Riny in de Burgh. bij Oma is ook gesneuveld een zekere Thielen, volgens Jo kent Nol hem ook goed.Alles bij elkaar vielen er 4 slachtoffers en verschillende (bom Dr.Jan Berendstr. bij St.Anna) gewonden.

Kerstmis '44.

Vrede op aarde !
Deze Kerstgroet wordt gewisseld in de vorm van granaten. Ja, alweer Kerstmis, en onder welke omstandigheden ! Hoe heel, heel anders hadden wij ons dit feest voorgesteld nadat in September een begin was gemaakt met onze bevrijding ! Ik geloof niet dat er vele menschen in Holland zullen zijn, die toen gedacht hebben, dat 't er op 't oogenblik nog zoo voor zou staan.
Deze brief wil niet vlotten, en dat komt, omdat we in deze dagen iets missen, wat je moeilijk onder woorden kunt brengen. Er is geen echte Kerststemming. Voorbeeldje, net komen Cor en An hier binnen en wenschen een Zalig Kerstfeest. Je kon van hun woorden haast niks verstaan, door 't gebulder der kanonnen wat met de vorst welke heerscht nog veel meer herrie maakt. Vredesfeest !!
Natuurlijk missen we jullie ook erg met deze dagen ! Steeds door is 't "Als je nou maar n's ………… Als je maar wist hoe ze 't maken !" Steeds dezelfde klacht !
Ja, 't is een beroerde tijd, en 't gemis van familie is veel zwaarder juist in deze dagen. We hadden daarom besloten, de drie Zondagen door te brengen in de Burghardt. We hebben 't heele boeltje bij mekaar gegooid en 't zoo gezellig mogelijk gemaakt. Gisterenmorgen zijn we om 10 uur gekomen, en blijven tot Woensdagmorgen.Vader heeft 2 konijnen geslacht, wij hadden nog wat goed spul voor de boterham (van de Tommies), groote brooden laten bakken enz. enz. En we zijn natuurlijk allemaal erg benieuwd hoe jullie 't allemaal maken in Zwolle. Ik hoop dat ook Nol zijn bevindingen in deze tijd van gedwongen scheiding, op papier zal gezet hebben, als hij er tenminste de kans voor krijgt. Volgens berichten hebben jullie in nog bezet gebied 't zeer hard te verduren. Maar ja, dergelijke berichten worden aan weerszijde stevig overdreven. Zoo ook de Duitsche berichten over de toestanden in bevrijd gebied.
De afgeloopen week heeft weer voor veel nieuws gezorgd o.a. de doorstoot naar België. Een Duitsche krachtproef, of zouden ze 't van de andere kant hebben uitgelokt ??? Ze kunnen ze beter bestrijden in 't open veld, als in de bunkers. Hoe 't ook is de laatste berichten zijn vrij rustig, en met dit helder weer is de luchtmacht ook flink in actie ! Duizenden per dag boven 't westfront. Zoo moet 't gaan. Met dat al schijnen de geall. van tijd tot tijd een por in de ribben te moeten hebben om wakker te blijven.
Op 't oogenblik ('t is 1e Kerstdag half twaalf) gaan er weer partijen vliegtuigen over. Gisteren hebben hier de ganschen dag de kanonnen staan bulderen dat hooren en zien je verging. De Duitschers schoten niet terug. Moesten ze zich zoo rustig mogelijk houden ? Ik heb even naar de berichten geluisterd om kwart voor twaalf. Ze hebben gister maar eventjes de gevechten in België gesteund met 7000 vliegtuigen ! Zeker omdat 't zoo koud was. Zoo moet 't gaan. Groote verliezen aan beide zijden !
Kerstfeest !!!

2e Kerstdag 'smorgens 11 uur.

Jo is even met Riny een straatje rond, en meteen afspreken voor 't Kerstfeest bij de Tommies, waar Riny naar toe mag. Dat komt zoo: vele menschen hebben geregeld deze menschen over de vloer. Zoo ook een overbuur van ons. Nu geven de Tommies een Kerstfeest voor de kinderen, en aangezien deze buren alleen kinderen hebben van ca. 20 jaar (welke natuurlijk niet in aanmerking komen) hebben ze Riny gevraagd om mee te gaan. Iedere Tommie mag 2 kinderen meebrengen, waarvoor ze kaarten krijgen. Nu gaat Riny met 2 vriendinnetjes en een vriendje vanmiddag naar de Gazellevereeniging,
waar 't feest gegeven wordt. Ze zullen 't er goed hebben, want die Tommies hebben van alles en allemaal prima spul.
Gisteren waren we nog thuis in de Weezenlaan, en bij Jan, waar vorige week een dochter geboren is. Alles is zeer vlot verloopen, Moeder en kind maken 't best. Thuis hebben ze op 't oogenblik 3 Canadeezen. Keurige kerels en allemaal vrijwilligers. Gisteren hadden ze Kerstfeest op een na, welke dienst had, en die brachten mee chocolade, snoepgoed en een sinaasappel per man, en alles geven ze af voor de kinderen. Toevallig waren we juist met Riny zoodat ze ook meedeelde. 't Kerstfeest is dan ook een waar feest voor hen, want 't is de eenige dag in 't jaar dat ze vrij van dienst zijn. De Canadees welke gisteren dienst had, had in 7 maanden tijd niet in een stoel gezeten, steeds maar in een kamp geleefd.
Riny komt net met mama thuis ze heeft op de St.Annastraat van een Canadees een sinaasappel gekregen ! Zoo zijn die lui, ze geven alles aan de kinderen. Ze hebben hier steeds chocolade kunnen koopen, de laatste weken echter kom je nergens meer aan, omdat die lui van alles bewaren voor de kinderen. Volgens zeggen geven ze per man ook f.10,- voor 't kinderfeest. Die Canadees welke dan in geen 7 maanden in een stoel heeft gezeten, kwam eerste Kerstdag 'smorgens om 1 uur uit dienst en moest om 9 uur weer opkomen tot vanmorgen 9 uur !! Dit was dan ook de reden dat Moeder hem gisterenavond toen hij thuis kwam om z'n dekens te halen, gauw een paar koppen warme koffie plus een kersenborrel, en vader hem in een luie stoel prutste bij de warme kachel. Dit is tenminste een behandeling die een goede herinnering aan Holland mee zal geven ! Er zijn er ook die er anders over denken, daar spreken we wel eens over, want ik weet niet, wie deze brief allemaal zullen lezen.
Er heerscht hier op 't oogenblik een alarmtoestand. De moffen hebben al een paar nachten op rij parachutisten afgeworpen om de verbindingslijnen te verbreken. Tot nog toe zonder gevolg. Ze schijnen wel meer activiteiten aan de dag te leggen, want 't geschut is hier al dagen en bijna nachten aan 't bulderen, wat geweldig klinkt met de vorst, die op 't oogenblik heerscht. Tot nog toe hebben de moffen niet teruggeschoten, maar goed, nu hebben wij 't gelukkig rustig, al was 't ons heel anders beloofd door Heer Max Blokzijl. Deze had voorspeld, dat Nijmegen voor de Kerstdagen plat geschoten zou zijn, en met de Kerstdagen in Duitsche handen. Vele menschen laten zich door die praatjes beïnvloeden. o.a. Moeke, die een zwaar hoofd er in had. Ik heb direct gezegd laat die vent kletsen, en gevraagd of ze geloofde, dat 't Duitsche opperbevel hem vertelde wat ze van plan zijn te doen. Weer voor de zooveelste maal is 't bewezen dat 't allemaal gezwam is. Gelukkig voor ons.
We hebben de Kerstdagen doorgebracht zéér huiselijk. Jo, Riny en ik zijn alleen even naar de Weezenlaan geweest, en verder in de Burghardt binnen. Tante Marie, oom Willem en Cor komen Kerstfeest wenschen, dus klauter ik maar uit de pen en ga gewoon op een stoel zitten om wat te praten. Tot straks.
Zie zoo, we hebben alweer heerlijk gegeten. Vader heeft de 2 laatste konijnen geslacht voor deze drie Zondagen. We hebben dan ook fijn gesmuld. Jo is met Riny vertrokken naar 't feest. 't Zal me eens benieuwen of al de moeders een dessert bordje en een lepel meebrengen.
Zooals ik al schreef, hebben we de Zondagen zeer huiselijk doorgebracht. 't Was steeds eten, theedrinken, koffie met chocolade, we hebben per persoon een tablet chocolade gekregen. Wij mannen hebben daarbij 't genot van goede Eng. sigaretten. 'n Genot ja, maar 't is voor ons al weer heel gewoon, want we paffen de een na de ander. Ik heb op 't oogenblik een voorraad van 1600 stuks, en een paar vingers zoo bruin als koffie.
's Avonds kwam Sanders (de compagnon van Vader) met z'n vrouw kaarten. Al met al kunnen we zeggen dat we Prettige Kerstdagen hebben. Veel gekletst en gehoord, zoo weinig mogelijk over jullie natuurlijk want dat geeft maar narigheid. Als morgen de feestdagen voorbij zijn beginnen we weer hard met werken. Ik heb 't druk. Deze week heb ik 'n karweitje gehad waarvan ik in een week 'savonds en 'smorgens f.90,- heb over gehouden. Op 't oogenblik heb ik nog voor 'n f.300,- werk in 't vet. Nu is 't gek, maar op 't oogenblik kun je hier je geld niet kwijt worden tenzij aan sigaretten. Wat je een enkele keer kunt krijgen (erg duur) cornet beef, haring in tomatensaus en dergelijke , koopen we dan natuurlijk ook, want Jo moet ondanks dat ze steeds flinker wordt, zoo nu en dan een extra hapje hebben.
De moeders schijnen op 't feest te mogen blijven want ze zijn nu al drie kwartier weg en nog niet terug. Laat de Moeders maar eens genieten van de schik die hun kinderen hebben, want ook zij missen veel in deze rottijd.
Verschrikkelijk zooveel granaten hier afgevuurd worden op 't front. Ook rijden al weer een heele partij tanks naar 't front, dit laatste is iets wat ik graag zie. De opmars van de moffen in België is al erg aan 't verslappen. Gisteren hebben ze ze weer met 4000 vliegtuigen op hun kop gezeten. Zoo moet 't gaan of nog veel harder. Ze hebben ze nu weer in 't open veld staan, dus zal 't weer 'n strijd worden van materialen tegen elkaar. Van de uitslag kunnen we dan wel verzekerd zijn.
Nou luitjes ik eindig maar weer voor de zooveelste keer.
Tot ??

'savonds 2e kerstdag.

Mama is met Riny naar de Tommies geweest, en ze (of Riny) hebben 't er best gehad. Riny had gekregen: 1 tablet chocolade - 1 rolletje heerlijke zuurtjes - een stuk of 10 bonbons - 1 stuk Mars (waar mams ook gek op is) een stuk Kerstpudding - 2 boterhammen (echt witte brood) 1 met corn. beef en 1 met leverpastei - een partij boekjes en een mooie pop welke maar meteen Tommie gedoopt is. Oh ja, ze kreeg ook nog 2 pakjes biskwie. 't Was een echte vreetpartij en Riny met 'r vriendinnetje waren van de kleinste die aanwezig waren. Ook waren Jo en de moeder van die andere 2 zoowat de eenige moeders die er waren.
Ik ga nog even met Riny spelen, want Moeke, Vader en Jo zitten alle drie mijn brieven te lezen, je weet wel zoo achter mekaar, heeft de een 'n blad klaar, dan zit de ander al te wachten, en krijgt de laatste op z'n kop dat ze maar de helft leest.
Nou tot ???

Woensdag 3 Januari '45 'savonds half tien.

Alweer een jaar voorbij. En wat voor een !! Een jaar van bevrijding, een jaar van scheiding !
We hebben ook deze twee Zondagen doorgebracht in de Burgh. Zaterdagsmiddags om 5 uur gingen we er al heen, gepakt en gezakt. Etenswaar, dekens, piama's, speelgoed voor Riny enz. enz.
We hebben vorige week ± 60 pond weit laten malen, en daarvan voor de Zondagen 4 groote brooden laten bakken. Niks geen werk meer met malen en bakken.
De wisseling van oud en nieuw was natuurlijk even een beroerd moment, en er werd toen een poosje over "Zwolle" gesproken. "Als je nou maar alleen wist, hoe ze 't maken". Ja natuurlijk, als je 't maar weet ! En toch is ''t misschien goed dat wij niet weten hoe jullie er voor zitten, want wie weet, zitten jullie er heel beroerd voor. 't Is natuurlijk heel verkeerd om van alle beroerdigheid 't ergste te denken.
"Als Nol maar niet in Duitschland is. Als ze maar geen honger lijden" enz. enz. Ik houd ze maar steeds voor, dat ze in Zwolle nog geen razzia gehouden hebben, zooals in andere plaatsen, en dat Zwolle met z'n plattelandomgeving lang niet zoo gauw honger lijdt, als b.v. Amsterdam-Den Haag enz.
Steeds heb ik 't erover dat jullie over ons ook danig in de piepzak zitten, terwijl wij 't allemaal nog uitstekend maken, terwijl er over Nijmegen toch zeer slechte berichten gegeven zijn, welke van de andere kant toch ook weer niet overdreven zijn, want Nijmegen heeft zéér zwaar geleden ! "Als Nol ook maar 'ns 'n paar Eng. cigaretten kon krijgen" ! Ik zou je er graag 'n paar honderd cadeau doen, al moest ik ze loopend naar Zwolle brengen. Maar 't is nou eenmaal oorlog en dus 'n rottijd ! Daarbij komt voor ons nog erbij dat je geen minuut zeker bent van je leven.
Zoo, om maar enkele dingen te noemen, kwam er Nieuwjaarsmorgen tweemaal achter elkaar een Duitsch vliegtuig, in de Burgh. vlak over de huizen, op geen 3 meter boven de daken. Een ervan stond in brand. Vrijdagmorgen, toen ik naar de zaak ging om 9 uur, was ik midden op ''t Keizer Karelplein, dus zonder dekking, toen er in 1 minuut tijd 5 granaten in sloegen in een cirkel van 200 meter met ondergetekende als middelpunt. Dan heb je werkelijk geluk als je er goed door rolt.
Dinsdagmiddag om half vijf sloegen er plots 3 granaten in, in de v.Welderenstraat, 5 dooden, 7 zwaargewonden. Bij de gewonden is ook baas de Groot waar Vader gewerkt heeft (de baas van
Oom Willem).
Nieuwjaarsmorgen kom ik een oude kennis tegen, met een pak onder z'n arm. "Kleren van Antoon, hij is gisteren gesneuveld op de Tooropstraat met drie granaten". En zoo hoor je hier iedere dag wat anders.
Volgens zeggen van Canadeezen hebben we op 't oogenblik zoo ± 300 stukken geschut om Nijmegen staan, en op 'oogenblik zijn ze bezig de Duitschers even een paar stukjes cadeau te doen. Een oorverdovend geknal is dat.

Zondagmorgen 7 Januari '45.

Weer zijn er deze dagen veel granaten gevallen. Donderdagmiddag zijn ze erg bezig geweest, de moffen. Ik was met een paar menschen in 't pand Betouwstraat, waar geen dak meer opzit, toen er een granaat vlak over kwam suizen. 't Beroerde is, dat je dingen wanneer ze kort bij inslaan, niet hoort aankomen. Je hoort alleen "piew" zoo kort als 't niet kunt uitspreken, en daarna een oorverdovende knal. Tijd om dekking te zoeken heb je helemaal niet. Als je zooiets als bovenstaand meemaakt, staat je hart een oogenblik stil en vlieg je allemaal naar de kelder.
Donderdag zijn er 23 gedood en veel gewond. Gedood zijn o.a. 3 winkeljufs van v.d. Borg welke zaak tegenwoordig is ondergebracht in de v.Welderenstraat. Zij gingen juist uit de zaak, naar huis, met z'n vieren, toen een granaat vlak bij hen insloeg, 3 dood, 1 zwaar gewond. Jan de Groot is inmiddels aan zijn verwondingen gestorven. Genoeg van die naarigheid !
We kochten 5 pond vet à f.100,- waarvan Moeke 2 pond overnam, en een geit, ja van Tante Stien natuurlijk. Hij kostte me f.30,- + 20 sigaretten + 20 pond rogge. Hoe ik aan die geit kom, zal ik je vertellen. Hier op 't slachthuis wordt dagelijks vee aangevoerd uit de Betuwe, welke zooals jullie wel weten, door de moffen onder water is gezet. Van al dat vee, worden alleen de geiten in Nijmegen verkocht tegen schappelijke prijs, maar je moet een bewijs teekenen, dat je ze niet zult slachten.
Ik hoorde dit allemaal van Jan, doe vorige week een bok en een geit daar had gekocht. Je koopt een groote geit, maar je moet er dan een kleintje bijnemen. Nu was die bok van Jan een geweldig exemplaar, hij stak met zijn kop ±15 cm. boven de andere 60 geiten en bokken uit. Door de verkooper cigaretten te geven, kreeg Jan die groote bok, waar natuurlijk veel liefhebberij voor was. Jan had thuis meteen maar dat beest geslacht. Hij woog ca. 100 pond schoon en had 15 à 20 pond vet bij zich. Ik vroeg of hij voor mij ook niet zoo'n portie kon bemachtigen. Hij zou z'n best doen. Ik had hem 200 cigaretten meegegeven voor die verkooper, en hemzelf 20 pond rog beloofd, als hij zou slagen.
Donderdagmiddag kwam hij zeggen, dat hij voor mij een geit op de kop had getikt. No.2 was een bok die hij voor zichzelf hield als plaatsvervanger van die vorige serie. Dat was voor ons een strop, daar anders Moeke onze geit en wij de zwaarste , wat in dit geval een bok was, voor ons zelf hadden gehouden. Donderdagavond kwam Jan om 't beest te slachten, hij is er al aardig in thuis, want 't was No.6 die hij in deze oorlog gekitteld heeft. Al met al, we hebben er ca. 4 à 5 pond vet uitgehaald en kunnen 't daar een heel eind mee bakken. We wecken 't heele gevalletje, en kunnen er dan weer even tegen. Ook kocht ik deze week nog een windjack a f.20,- en 300 cigaretten a f.30,-. Je ziet op 't oogenblik kun je weer geld kwijt. Dat had je voor de oorlog "ns moeten doen ! aan roken en eten f.192,- uitgeven in één halve week !! Maar ja we zijn blij dat we 't doen kunnen, vooral nu Jo in zoo'n toestand is. De dokter zei toen wel (in October was dat geloof ik) dat we ons niet ongerust behoefden te maken, maar 't gaat toch ook niet over !! We wachten maar af.
Nou weet ik voor 't oogenblik geen nieuws meer, dus zet ik er maar weer een punt achter, en schrijf er nog eens wat bij, want met de oorlog schiet 't geen zak op !
Tot………………??

22/1/'45 'savonds 8 uur.

Ik schreef, dat 't met de oorlog niks opschoot ! Maar dan moet je nu maar 'ns komen kijken, bij ons in Polen ! De stukken vliegen er af, en plaats na plaats (soms 5 groote op één dag) wordt veroverd !!! Is 't nou niet Godgeklaagd, dat ze hier in 't Westen geen "donder" doen. Of zouden ze wachten, tot de Russen zoo'n druk uitoefenen, dat Berlijn daardoor automatisch naar 't Westen schuift ? Ik weet 't niet, maar daar in 't Oosten gaat 't in een woord geweldig !
En zoo hebben we dan verleden Zondag de verjaardag gehad van Oom Nol. In alle stilte is deze dag als alle andere voorbij gegaan. We hebben er met geen enkel woord over gerept, alleen waren Oome Thijs en Gre zoo stom (volgens ons idee) om te komen feliciteren. "Gelukkig" waren Moeke en Vader niet thuis, want je kunt m.i. 't beste doen, zoo weinig mogelijk gelegenheid geven om te piekeren, en iets anders bereik je er toch niet mee. 's Avonds is Moeke en Vader hier geweest, en hebben we onder 't genot van een kop "echte" koffie, wat geboomd en gekaart. Ze komen nogal vaak hier zitten want hun kolenpositie is beroerd, en de onze, nou ik mag wel schrijven gunstig, ook al houden we nog een tijdje winter. Ja met de kolen hebben we weer gezorgd en geboft. Dat komt zoo: bij Smarius (Betouwstraat) zijn de nevenpanden aan een zijde weggebrand, zoodoende kon je bij Smarius in de kolenkelder komen, want de deur kon door de verzakking niet meer op slot. Nu werd mij opgedragen deze deur te repareren. Eerst de zaak gaan bekijken en meteen een zak kolen klaargezet. De volgende dag wat gaan prutsen, en kon natuurlijk niet klaar komen (weer een zak). De dag daarop 't werk klaar gemaakt, en omdat 't de laatste gelegenheid, heb ik maar 3 zakken klaar gezet, en deze ('t was Zaterdag) opgehaald. Deze 5 zakken was bij elkaar wel 3½ mud. Ik heb een zak aan Moeke gegeven, omdat wij daar met de Zondagen geweest waren. Nu hadden wij 't er op de zaak over gehad, of wij niet wat kolen konden krijgen. Er waren kolen zat bij de baas thuis (hij is inmiddels overgebracht naar Vught N.B.) waaronder ook kolen (cokes) van de Generaal der Grune welke bij Smarius was ingekwartierd. j.l. Zaterdag konden we per persoon 3 zakken komen ophalen. 't Was zeker 2 mud, groote zakken en flink vol, en ik had er een heele toer aan, er mee thuis te komen, met die sneeuwrotzooi.
Wij maken 't allemaal nog best, hetgeen we van jullie natuurlijk ook hopen. 't Gaat hier wat levensmiddelen betreft steeds vooruit, al gaat 't niet zoo hard als veele huisvrouwen zich hadden voorgesteld. Deze menschen dachten, bevrijd, volop brood, vleesch enz. enz. Ons broodrantsoen is deze week weer verhoogd, en gekomen van (Jo weet 't niet en ik nog minder) in ieder geval hebben we deze week (na verschillende verhoogingen) weer 200 gram brood meer. Kinderen tusschen 14 en 18 jaar zelfs 400 gram, dus dat wil wat zeggen. Daarbij is 't brood veel beter als tijdens de bezetting. Er wordt nu tenminste geen erwten en boonen meer in verwerkt, zooals toen ! 14 Dagen lang hebben we zelfs bij 2 tarwe brooden een witte brood kunnen koopen. Nou voor mijn part kunnen ze 't wittebrood in Engeland houden. Ik vind 't erg flauw. Jo vond 't wel lekker, maar Riny (ze eet nog meestentijds geen een vol sneetje per dag) had ook liever tarwe brood.
Volgens die brief van de Ned.Artsen in bezet gebied, gaat 't er in bezet Holland erg beroerd uit zien. We hopen dat jullie voor honger en ziekte gespaard mogen blijven. 't Ergste is 't natuurlijk in de groote steden A'dam, R'dam, Den Haag enz. Maar hoe gauw gaan besmettelijke ziekten niet over van plaats naar plaats, als 't volk door ondervoeding geen weerstand meer heeft. Wij bidden iedere avond voor jullie, met Riny voor ze naar bedje gaat, een Wees Gegroetje (voor Tante Jenny en Ineke en Oome Nol zegt ze dan).
Nou luitjes 't beste maar weer (wanneer kan ik een groote punt achter zetten ??
P.S. We krijgen hier nog als een V1 over. Vanmorgen viel er een niet ver van hier. Laten ze die rotdingen nou maar bewaren, want daar zijn de meeste erg bang voor, alhoewel ze volgens menschen die 't weten kunnen nogal meevallen !! Tot ???

Nijmegen, 4 Februari '45.

We gaan maar weer verder. Hoevele malen nog ?? In ieder geval (naar mijn mening) niet veel meer !
Moeke zit met Jo bij de haard, Riny doet 'r middagdutje, 't is half drie in de middag ! Moeke en Vader hebben we vandaag te logeren gevraagd. 't Is vandaag wel noodig dat je van tijd tot tijd de zaak 'ns bij elkaar gooit, en gezelligheid bij elkaar zoekt.
Er is in Nijmegen ook 'n groot kolengebrek. Heele bosschen zijn ondanks verbod van de Politie, omgekapt. De menschen ondervonden met dit werk heel veel hulp van de Canadezen. De menschen hakten en houwden, dat 't 'n lust was, hielpen laden. Sommigen, die in de gelegenheid waren kwamen met 'n legerauto, en brachten 't thuis voor niks. Dat is anders als Duitsch he !
Ik schreef dat ik verwachtte dat ik niet veel zou schrijven, de reden hiervan is: Zooals jullie natuurlijk wel weten, maken de Russen sinds hun offensief, geweldige vorderingen. De Duitschers hebben hier hun handen overvol, we kunnen wel zeggen, ze komen handen (materiaal en manschappen) te kort !
Daarbij komt dat de Amerikanen bij Moselau een aanval zijn begonnen op de Siegfriedlinie. No.3 is dit : Er is hier de laatste dagen en nachten, zoo geweldig veel materiaal aangevoerd, dat 'n leek zou denken, dat ze alleen daarmee al Duitschland zouden kunnen verpletteren. Om jullie 'n eenigzins beeld te geven van geweldig veel, zal ik jullie beschrijven hoe 't ging.
We gingen Vrijdag om ± 10 uur naar bed, en werden om half drie wakker van de herrie. We konden 't niet thuis brengen, en sliepen op den duur weer in. Om half zes liep de wekker af (ik begin iedere morgen om half zes te werken omdat 't zoo druk is) en nog steeds 't zelfde rumoer. Om 6 uur (we mogen van half 6 tot half elf op straat) om zes uur dan ging ik de straat op, om 'ns te kijken wat 't eigenlijk was. Ik kwam aan de Graafscheweg, en daar gingen achter elkaar, met een tusschenruimte van ± 10 meter, allemaal zware tanks van ± 40 ton naar de richting Groesbeek en Arnhem. Ik sprak iemand aan van de luchtbescherming, welke 's nachts wacht had, in de blok Graafscheweg- Burghardt. Deze man schreeuwde me toe (je kon elkaar haast niet verstaan, door dat geratel van die tanks over de kinderkopjes) dat 't zoo al ging van Donderdagavond 6 uur af. Eerst allemaal vrachtauto's, vanaf ± 2 uur in de nacht, steeds maar tanks en nog 'ns tanks, tot 'smorgens half acht.
Als je nu bedenkt dat zoo'n tanks rijden met 'n snelheid van ± 40 à 45 km. per uur dan ga maar 'ns na hoeveel of er hier zijn voorbij gekomen. De meeste waren wit geschilderd, blijkbaar had men gerekend op sneeuw. Heele wijken in Nijmegen staan vol met deze knapen. Om het beeld hiervan aan te vullen, zal ik je vertellen, dat 'n kennis van mij Vrijdagavond 22 minuten heeft gestaan, om de Graafscheweg over te kunnen staken. Als je bedenkt dat 't zoo ging van 'savonds 6 tot 'smorgens half acht, krijg je eenig idee. 't Was hier al vanaf de invasie een gejakker dat je werkelijk uit moest kijken.
We waren natuurlijk ook geen verkeer gewend, alleen zoo'n enkele vergasser. Sedert de invasie passeren, laat ik niet overdrijven, zeker 10.000 auto's het Keizer Karel-plein. Dit is dan ook wel het verkeerspunt in de sector Nijmegen, vandaar dat de moffen het de laatste tijd steeds beschoten met hun kanonnen. In de nacht van Zaterdag op Zondag was 't weer het zelfde liedje.
Vanmorgen ben ik weer gaan kijken om 8 uur. Ook was 't weer een trekken van zware tanks, lichte tanks, vrachtauto's, rupsauto's, kraanwagens, enz. enz. En hoe zal 't vanacht weer gaan ?? Dit is de reden dat ik vermeldde, dat ik van meening ben dat ik niet meer zal schrijven, want volgens mijn meening zetten ze de niet op 'n hoop, als alleen enkele dagen voor 't offensief. Mijn meening is deze: Dinsdag of Woensdag, een geweldige uitbarsting van de honderden kanonnen om Nijmegen, en daags daarop vooruit. Volgens de Canadeezen ('t wemelt hier van soldaten) zal hooren en zien ons vergaan als 't spul begint. Ik zal dan ook proberen jullie eenig idee te geven. Of ik hierin zal slagen ik niet 't niet, want 't is allemaal zoo "geweldig overweldigend" dat je 't (als je geen schrijver bent) niet onder woorden kunt brengen. Zooiets moet je echt meemaken en zien. Dat van de Duitschers met hun intocht op 10 Mei '40 was niks tegen dit !
Ik ben de laatste dagen, er op uit geweest, om wat met de Canadeezen te scharrelen. Het eenigste wat je nogal vlot kunt koopen zijn cigaretten. Voor de rest is er niet veel te halen, en je kunt van die menschen geen stuk op aan. Ze vragen je adres, en spreken af wanneer ze zullen komen. Je ziet ze bijna nooit ! Ook heb al zeker met 10 personen afgesproken voor cigaretten, kleeding, schoenen, eetwaar affijn van alles en nog wat. Vanmorgen kwam er een opdagen die ik gisterenavond had afgesproken. Hij bracht een vriend mee, en samen hadden ze 340 cigaretten en zouden vandaag terug komen. Hij was er al weer om 1 uur vanmiddag en had weer 300 cigaretten en een mil. broek. Deze broek was niet nieuw en ik kocht hem voor f.12,-. Toevallig was Moeke hier en deze vond het werkelijk een koopje. Hij zou vanavond nog een keer met z'n vriend komen. Ik ben benieuwd, en wacht maar af. Als ze allemaal woord houden, staan ze hier vanavond om 7 uur, minstens met 20 man aan de deur, gepakt en gezakt. Sommigen moeten wel een vrachtauto meebrengen om alles mee te sjouwen wat ze beloofd hebben. Schoenen, sokken, overalls, broeken, cigaretten, corn. beef enz. Ik verwacht er niet veel van.
Ik heb deze week nog een prima overall gekocht voor f.25,-, en ben op 't oogenblik ca. 4000 cigaretten rijk en schrijf deze dagen of misschien vanavond (als er niet te veel Canadeezen komen) wel verder, want we krijgen net visite van Truus en Geer, zonder kind want 't weer is op 't oogenblik zeer slecht.

Woensdagavond half zeven. 7/2/'45.

Nou luitjes, Zondagavond om 7 uur precies werd er gebeld, en jawel 2 Canadeezen. Ze hielden mij 't kaartje voor, wat ik ze gegeven had en vroegen "Jou adres ?" Toen ze binnen waren hadden ze :
1 blik (KG) kaas volvet à f.10,- 2 ,, Corn. beef à f.4,- 1 ,, eten à f.2,-. Deze prijzen bood ik zelf. De boel is erg omhoog gedreven. Cadeau kreeg ik 6 kaarsen. Ze weten dat we veel zonder licht zitten. Voor ze weggingen, vroeg ik, of ze nog meer kaas hadden. Dat hadden ze. Een vroeg of ik een overjas wilde koopen, en de ander had hooge rubber schoenen te koop. We spraken af voor Maandagavond 6 uur. En jawel ze waren mooi op tijd ! Weer hadden ze 'n bus kaas (we hebben deze gelijk meegenomen voor Moeke) een overjas, en de rubber schoenen. Ze vroegen wat ik er voor wilde geven. Ik bracht hun aan 't verstand dat ze maar geld moesten vragen. Eindelijk kreeg ik ze zoover. De een vroeg voor de schoenen f.15,- en de ander voor de jas ook f.15,-. Ik zei O.Ke. hun f.30,- + f.10,- voor de kaas. Na een beetje praten merkte ik dat ze koks waren van de sergants. Ik vroeg hun maar weer meteen voor de volgende avond. Ze zouden thee, koffie, zalm, kaas enz. enz. meebrengen.
Dinsdagavond. Ze kwamen niet ! 't Is reuze jammer. Maar zooals ik hier en daar hoor, gebeurd dat met koks wel meer. Vooral nu met die geweldige drukte. We hopen nu maar dat ze vanavond komen.
We zijn met Vaders verjaardag 'savonds thuis geweest, en hebben daar ook geslapen. 't Is hier nog steeds een drukte van geweld. Dat duurt nu al van Vrijdagavond 6 uur, steeds maar door: tanks-vrachtwagens-auto's-boten-puinruimers-kraanwagens enz. Ze hebben hier de hoofdwegen met zand bestrooid, anders was er geen heel aangebleven. De hoek St.Annastr.-Groesbeekseweg waren de klinkers al tot puin gereden.

Donderdagavond kwart voor zeven.

Het offensief is begonnen !!!!!! Eindelijk is de groote slag begonnen. Hedenmorgen om 5 uur werden we gewekt, door een kanongebulder, dat je werkelijk hooren en zien verging. Als hier vandaag sinds vanmorgen 5 uur geen 100.000 granaten zijn afgeschoten, laat ik me hangen. En nog steeds gaat 't door. Moeke kwam net binnen ik liet haar binnen en kon niet hooren wat ze zei. De Hemel is (nu is 't donker) steeds één vuurgloed. Het offensief is gisteren avond voorafgegaan met een bombardement van 700 vliegtuigen. Ze kwamen hier heel laag over, en een herrie was dat, verschrikkelijk. Je kon het exploderen van de bommen zuiver tegen de hemel zien. Van de exploties hoorde je niks door 't geronk van de vliegtuigen. Vanmiddag hebben de moffen ook granaten gezonden, waarvan er een insloeg op 't Bisschop Hamerplein. De Engelschen hadden daar een stuk luchtafweer in gegraven gehad (ze zijn al eenige weken weg) en precies in dat gat viel vanmiddag zoo'n granaat. Als hij 10 meter meer naar rechts was geweest had hij de zaak getroffen, en wellicht ook ondergetekeende, want ik sta aan de straatkant in de kelder te werken, onder een houten vloertje. Als 't morgen nog zoo rumoerig is, ga ik niet werken.
Jo heeft pijn in 'r hoofd, van dat gebonk, de ganschen dag, ze wordt er zenuwachtig van, zegt ze.
't Is dan ook iets geweldigs, je moet zoo iets echt meemaken, schrijven of vertellen gaat eenvoudig niet.
Onze kok is gisterenavond weer met z'n maat hier geweest. Alles was weer O.Ke. Ze hadden 1 blik (2 KG) boter, 2 blikken Bacon, 2 blikken zalm. Alles tesamen voor de prijs van f.30,-. Ze zouden vanavond terugkomen met boter, zalm, cacao enz. Als ze nu nog maar komen ! Want velen zijn al vertrokken. Ik heb gisterenavond ook nog van 2 anderen 200 cigaretten gekocht. Vanavond om 9 uur afgesproken bij de Groenestraatskerk. Ze zouden zorgen voor 500 cigaretten, 2 paar wollen sokken, 2 stukjes chocolade. Ik ga in ieder geval om 9 uur kijken, in de hoop dat ze nog niet weg zijn.
Ondertusschen is 't kwart over 7 geworden, zoodat onze kok wel niet meer zal komen. Ik hoop morgen !
Alle a.s. moeders krijgen als ze 5 maanden ver zijn, extra voeding. Jo gaat morgen bonnetjes halen, ons distributiekantoor is tegenwoordig in de Akkerlaan, d.i. heelemaal achter de Lourdeskerk, dus een heele tippel, en als 't nog zoo'n herrie is, ga ik er zelf maar heen.
Ik ben net even buiten gaan kijken, maar 't is niks als vuurstralen uit de kanonnen, en ze hebben overal zoeklichten staan. Of dit is om de Engelschen de weg te wijzen, of Duitschers op te vangen, weet ik niet. Mogelijk kunnen jullie 't kanongebulder in Zwolle hooren, want volgens zeggen klinkt
't ongeveer tot 100 km ver. In dat geval kunnen jullie weten dat er wat aan 't handje is. Heel Nijmegen heeft zoowat vol materiaal gestaan. In dat kleine sukje Stijn Buysstraat van de Graafscheweg tot v.Triestr. stonden vanmiddag 17 zware tanks, 6 lichte en verder ongeveer 30 à 40 groote vrachtwagens. 't Is iets zoo geweldigs, dat ik nooit zal vergeten. Ik wilde dat jullie dat ook 'ns konden zien, vooral jij Nol.
Ik heb wel in de gaten, dat 't vechten bij zoo'n oorlog, maar 'n klein onderdeel is, in de algeheele oorlogvoering. Nu is 't maar de groote vraag, waar 't naar toe gaat. Vele kanonnen staan gericht op Cleve-Pannerden, maar ook op Arnhem, Tiel, en op 't oogenblik vuurt alles. Mijn idee is steeds geweest, achter Arnhem achter de IJsel zoo achter Zwolle door, naar 't IJselmeer, Afsluitdijk bombarderen en Holland is afgesneden. We zullen dezer dagen wel hooren waar ze heen willen, misschien wel overal gelijk. Materiaal is er me dunkt genoeg voor.
't Is nu kwart over acht, en ' wordt tijd dat ik 'ns ga kijken of die lui met cigaretten, sokken en chocolade er zijn. Ik schrijf weer eens vlug.
Vele groeten en tot ??
't beste !!

Ik begin maar weer, 't is nog geen 5 minuten geleden dat ik afscheid van jullie nam.
Dat komt ik had 't plan even naar de Weezenlaan te gaan, om wat te vragen voor jullie, natuurlijk wat voor de bik, ik moest toch naar de Groenestraat. Jo vindt 't beter als we dat Zondag doen, dan komen we er wellicht toch, en zit ze nu niet de heele avond alleen. Daar is natuurlijk iets voor te zeggen, alhoewel je 't ijzer moet smeden als 't heet is. Riny slaapt, ondanks 't kanongebulder, rustig. Ja, gek is dat. Als ik 'smorgens om half zes opsta en de slaapkamerdeur dicht trek, zegt deze heel zachtjes zzzzzzzzzz en is ze prompt iedere morgen wakker. Vanmorgen om 5 uur begon 't vreselijk gedonder, en ze sliep rustig tot gewoon half acht. Voor enkele maanden, toen er nog regelmatig granaten vielen, was er ook steeds veel kanongebulder. Hier sliep ze ook rustig doorheen, maar bij de eerste granaat die insloeg, was ze wakker, en zei "mama 'r vallen weer granaten". Ja zoo groeien onze kinderen op.
Al weten ze niet wat 't precies is, toch weten ze donders goed, dat er gevaar bij is. 't Beste bewijs daarvoor is, dat ze in een vaste slaap, ongeacht welk uur, direkt klaar wakker zijn, en dan mama waarschuwen.
Ja we zitten nu midden in de "Krieg" en de kinderen spelen rustig op straat. Ook vandaag !! Als er, zooals vanmiddag granaten vallen, is dat natuurlijk voorbij. Riny komt morgen de deur niet uit, als 't nog zoo'n lawaai is. 't Is ook opmerkelijk zooals die aap alles uit elkaar kent. Granaten, geschut en vliegende bommen. Soms als die kanonnen ineens allemaal beginnen, luistert ze en zegt "Geeft niks he mams, da's geschut". Ze wordt erg groot m.i. zeer bijdehand. "Echt zoo een die later maling aan je heeft" zeggen wij wel eens. Als je ze iets verbiedt of een standje maakt, kijkt ze je recht in de oogen, en slaat ze vast niet neer. Al met al is ze toch erg lief, ze zal b.v. altijd wat voor Paps bewaren, iets wat Mams wel 'ns vergeet !!
Nou luitjes 't is tijd om naar de Groenestraat te gaan dus tot ?

Vrijdagavond 9/2/'45 8 uur.

We gaan weer verder. 't Is hier vandaag ongewoon rustig geweest d.w.z. we hebben maar een enkele keer kanongebulder gehad. Maar gereden dat ze hebben, geweldig gewoon. Ik heb 't geloof ik al eens geschreven dat ze een dikke laag zand op de wegen hadden gestrooid. Vanmorgen hebben ze er weer een laag bijgebracht. Nu heeft 't de voormiddag nogal wat geregend, zoodat de wegen een modderpoel zijn. Langs de randen, vanuit de goot tot 2 meter op de straat ligt een breimassa van
wel 20 cm. dik.
Jo ligt al weer te slapen. Ik ben gisterenavond naar de Groenestraat geweest, en trof daar 2 Canadeezen. Ze hadden 350 cigaretten 2 paar wollen sokken en 2 stukken chocolade. Na een beetje handelen kocht ik 't heele zaakje voor f.40,-. Dit is erg goedkoop, want als je de cigaretten rekent op f.-,10 p.s., heb ik die 2 paar sokken en de 2 stukken chocolade voor samen f.5,-. Onze kok schijnt met de eerste troepen mee te zijn, want ze zijn gisteren en ook vandaag niet meer geweest. Hieraan hebben we een groote strop, want we hebben van die man heel wat gekocht, en volgens de prijzen die we gewend zijn zeer goedkoop ! We krijgen per persoon ¼ KG. Schotse haring op de bon. Riny krijgt bovendien 1 ei.
We gaan weer vooruit ! Dat is de hoofdzaak ! Volgens de laatste berichten zijn de Canadeezen over een frontbreedte van 10 km, 8 km opgerukt.
En hiermee hebben we 't nieuws van vandaag weer gehad.
tot ??

Zaterdagavond 10/2/'45 8 uur.

We gaan weer verder ! (met kaarslicht) We hebben hier gisterenavond een schouwspel gehad, om nooit te vergeten. 't Was ongeveer 10 uur, toen Duitsche bommenwerpers boven Nijmegen kwamen.
Eerst gooiden ze 4 parachute-lichtkogels uit, waarna ze zeer heftig beschoten werden. 2 Minuten later viel er op de Voorstadslaan een bom, welke een gat sloeg in de straat, waar een paard en wagen in kon draaien. De kinderkopjes vlogen tot in de Biezenstraat, over de huizen van de Voorstadslaan heen. En onder deze bedrijven door bleven de Canadeezen maar vuren. Een prachtig gezicht was dat. Je moet n.l. weten, dat er om de 10 kogels een lichtkogel wordt verschoten. 't Is net of deze heel langzaam naar boven glijden, je kunt ze heel goed volgen, want hun kleur is oranje-rood. Nu bleek (volgens de Canadeezen) dat ze kwamen om foto's te maken (lichtkogels). Toen dit gebeurd was wilden ze terug naar de Heimat. Maar dit viel niet mee, want ze zaten wel een kwartier in een bundel kogels van weet ik niet hoeveel. Honderden lichtkogels kropen omhoog, dan weer ver van de stad, dan weer er boven. 't Slot was dat 't vliegtuig toch ontkwam.
Ik heb vanmiddag ± 1000 Duitsche krijgsgevangenen door de stad zien trekken. Een pracht gezicht was dat. Je kunt daaraan zien dat de bloem van 't leger verdwenen is. 't Waren meest oude mannen, tenminste voor militairen, want de meeste waren de 45 jaren gepasseerd, en heel jonge jongens van 15 à 16 jaar oud. Over 't algemeen zagen ze er slecht en ondervoed uit. Ook hun kleeding viel op, nu je dat van de Canadeezen en Engelschen gewend bent, lang niet zoo af.
Dan hebben we nog dit goede nieuws, dat onze kok weder is komen opdagen, met 2 bussen Cheese en 1 blik zalm. Ja, om 7 uur zegt Jo, "ze komen niet meer, ze zijn zeker vertrokken". Ik loop de gang in, om naar de kelder te gaan, en hoor meteen, klets-klets-klets, hun kistjes op de vloer stampen. Ik gauw terug naar Jo en zeg "daar zijn ze net". Toen ze binnen waren, pakten ze uit: 2 blikken Cheese (kaas), 1 blik zalm, een plak chocolade en kauwgom voor Riny. Later kreeg "Deddy" nog een doos cigaretten voor niks ! (25 stuks WINGS) Ze hadden moeten werken, en vertelden dat ze steeds moeten kooken voor de doorgaande sergants, en ze hoopten in Nijmegen te blijven (nou wij ook !).
Nu komen ze (mebi to morro) waarschijnlijk morgen of anders Maandagavond om 7 uur terug, met boter-ondergoed-schoenen enz. 't Zijn 'n paar keurige kerels om te zien, prima verzorgd, zeer beleefd, en wat meer waard is voor ons, ze overvragen je niet. Jo heeft ze een kopje koffie gegeven, en als ze de volgende keer komen zullen we een paar eitjes voor hun bakken. Ik heb er te laat aan gedacht, anders had ik hun een paar appels meegegeven voor de bioscoop, daar gingen ze vanavond heen.
We hebben zoo gedacht, dat we voor jullie een bus kaas en 1 blik zalm terug zullen zetten.
Ik heb hiermee 't nieuws weer gehad dus sluiten we maar weer tot ??
P.S. Ik ga even die kaas en zalm voor jullie naar de Burghardt brengen, 't is beter niet zoo veel in huis te hebben. Ze zullen ook 2 stellen ondergoed (new) meebrengen. (1 pear vor joe (Nol) en 1 vor my)

Maandagavond 12 Februari '45. 8.15 uur.

Even naar Radio Oranje luisteren. Nou er staat zoo'n vervelende vent voor te kauwen dat ik er verder niet naar luister.
Nou, onze kok is er weer geweest gisterenavond met z'n maatje. Ze hadden 2 stel ondergoed, voor Nol ook een, en, ja,"zoo zijn Canadeezen" zeggen ze, de een trok z'n zware wollen trui uit, verkocht hem aan Moeke voor f.20,-. Dat komt zoo. Ik kocht etenswaar, cigaretten en dat ondergoed, waarna ik hem vroeg, of hij in 't kamp meer van die truien had, "nog 2" zegt ie. Meteen staat ie op, trekt z'n windjack uit, daarna z'n trui, en trekt in één ruk z'n windjack weer aan, zeker als hij was, dat ik die trui zou koopen. Ik draag zulke dingen nooit, en wilde 't ding koopen, om uit te trekken, dan kon Jo daar iets van breien. Moeke vond 't wel iets voor Vader, en dus kocht ze 't ding. Ze spraken af voor vanavond 7 uur, maar ze zijn niet gekomen. Ze hebben 't weer druk, ze koken op 't oogenblik voor sergants op doortocht naar 't front, en kunnen er eigenlijk niks van zeggen of ze de volgende avond kunnen komen.
Ik heb gisteren nog een masseltje gemaakt. Mien Soutekouw zit in Leeuwen, sinds de invatie hier.
Vorige week kregen we een brief van haar, ze maakt 't best. Wij schreven terug, en ik deed er een verzoek bij, voor die eendenboer, om enkele exemplaren over te sturen. Ik had er nog enkele te goed.
Vrijdagmiddag, kwamen ze van 't Rode Kruis aan zak brengen uit Leeuwen, waarin zaten: 2 eenden voor ons en 1 voor Moeke. Nu ben ik met die 2 stuks naar Gerrit gegaan, waar 2 Canadeezen zitten die voor de voeding van 10.000 man moeten zorgen. Zulk een paar eenden (versch en wild) is juist iets voor die lui, dacht ik, want ze eten maar aldoor "bevroren en blik ?" En jawel, eerst wilde hij 't vragen, aan die officiers van hem. Later had hij er zelf wel trek in. Zoodoende ruilde ik die 2 eenden voor: 10 blikken n.m. 3 blikken Corned beef, 2 blikken zalm (1/2 L.). 2 blikken haring in tomatensaus, 1 blik heel fijn iets voor de soep (lever enz.) en 2 blikken krijg ik nog, waaronder 1 blik kaas (1KG). Ik vind dat je beter zooiets kunt hebben, dan die 2 eenden. Dit kun je tenminste een beetje bewaren, en dat is juist m'n bedoeling, want er zitten op 't oogenblik "dik" in.

Moeke, Vader en Opoe zijn gisterenavond hier geweest hebben zitten boomen, en later hebben Vader, Jo en ik nog wat gekaart. Vader had z'n schipperstrui meteen aangedaan (de trui was door de moeder van die Canadees gebreid. 't Mensch heeft er misschien halve nachten aan gewerkt, om die jongen warm in te stoppen, en ze verkoopen 't zoo van hun gat).
Die bom op de Voorstadslaan heeft een gat geslagen over de heele breedte van de straat en volgens een collega, die er geweest is, wel 8 meter diep ! Dus dat is een aardige knaap geweest. Er zijn hier vannacht vele vliegende bommen overgekomen. Tusschen 2 uur en half drie waren er wel 'n stuk of 10. Ik werd er beslist angstig van. Ja zoo 'snachts ga je (als je niet kunt slapen) wel 'ns liggen denken : 300.000 soldaten in en om de stad, alle straten bijna vol materiaal, dag en nacht door jutteren van
auto's-auto's-tanks en ander materiaal over de hoofdwegen. Zou 't dan zoo'n wonder zijn als ze onze stad 'ns met die dingen gingen bestoken ?? Bij iedere bom die ik hoorde aankomen, dacht ik "zou hij overvliegen, of ? Ja ze zijn allemaal netjes overgevlogen als heel zoete bommetjes, gelukkig, want als ze er zoo'n 20 à 30 op een nacht op Nijmegen loslieten, nou al valt de uitwerking over 't algemeen mee, dan zou er toch heel wat kapot kunnen gaan, want 't is altijd raak !
Om 12 uur vanmiddag stond de heele v.Sch.Matthonsigel stampvol met boot-auto's. Dit zijn auto's, geheel de carrosserie is boot, waaraan achter een schroef zit. Ze rijden gewoon van de wal in de sloot zal ik maar zeggen. 't Model is ongeveer zoo :

Zoo stonden er 2 rijen dik van 'Keizer Karelpl. tot aan 't Station. Zoo zie je iedere dag wat anders.
Altijd maar materiaal, zoodat je haast geen straat over kunt steken. Oude menschen kunnen beslist niet 't Keizer Karelpl. oversteken, tenzij met de hulp van de "mil. Police". Geen nieuws meer voorradig.
tot ???

Dinsdagavond, 13/2/'45. 8 uur.

Er is vandaag niks bijzonders gebeurd. Alleen het jakkeren van auto's, tanks enz. houd aan.
Onze kok is ook vanavond niet meer gekomen. Komen ze niet meer terug ? zijn ze naar 't front vertrokken ? We weten 't niet. Komen ze niet meer, dan zullen we onze voorraad kalm op moeten maken.
't Licht gaat uit, en aangezien er geen nieuws meer is zet ik er voor vanavond maar een punt achter.
P.S. 't Regent, als 't droog wordt, ga ik nog even een paar gerepareerde stoelen wegbrengen. O, ja volgens de B.B.C. zijn de troepen welke Cleve bezet hebben, in Noordelijke richting verder opgerukt. Ze zouden bij Emmerich over de Rijn gaan, en zoo naar jullie ?? We wachten maar af.

Woensdagavond, 14/2/'45. 7 uur.

Riny is zoojuist naar bed. Ze slaapt 'smiddags niet meer, daarom gaat ze 'savonds een half uur vroeger.
't Gaat naar zevenen, en we zijn erg benieuwd of "onze kok" komt. Er zijn gisterenavond doorlopend Duitsche vliegtuigen boven Nijmegen geweest. Ik ging om half negen de stoelen wegbrengen, en ik was net op 't Keizer Karelplein toen ze geweldig begonnen te paffen op zoo'n ding. Ik kon hem niet zien, omdat de wolken zoo laag hingen, maar opeens werd de wolk waar hij achter zat ('t was richting Elst) rood verlicht, dus waarschijnlijk hebben ze hem in brand geschoten. Vandaag zijn er naar men zegt 3 bommen op de stad terecht gekomen. Dit zijn racketbommen die vanuit propellorloze vliegtuigen gelanceerd worden. Een kwam terecht op 't oude badhuis aan de Nieuwe Marktstraat, misschien dat jullie 't weten, bij de Ambachtschool. Tot nu toe 6 dooden.
Zoo zie je, je gaat 'smorgens de deur uit, maar je weet niet of je er ooit weer in komt. En 't is geen wonder. Als jullie toch eens zag, wat er hier door Nijmegen vervoerd wordt, zou je je oogen uitkijken. 't Is dan ook enorm.
Vandaag hoorde ik van een bediende van de zaak, hij had een kennis gesproken uit Eindhoven, dat daar de stad ook hartstikke vol staat met materiaal, vooral tanks. Dus 't is geen wonder dat de moffen aanvallen doen op verkeerspunten. We mogen alleen heel blij zijn, dat hij niet meer vliegtuigen in kan zetten, want anders dan waren wij misschien nog lang niet gelukkig !
Van Zondag op Maandagnacht is Lies naar 't ziekenhuis gebracht. Maandagmiddag heeft ze 't kindje ter wereld gebracht, maar helaas, 't was dood. Tijdens de geboorte gestikt. Jammer, als je alles hebt meegemaakt, en dan blijkt, dat alles voor niets is geweest.
Jo ging vanmiddag met Moeke en Riny naar 't ziekenhuis. Lies maakt 't best, maar "verrekt" zooals ze zegt van de honger. Jo vertelde dat ze op de St.Annastraat 5 minuten hadden moeten wachten voor ze over konden steken. Zoo'n drukte !
Nou luitjes tot ???

Zondagmorgen 18/2/'45 10 uur.

Ik ben al even "op pad" geweest. Dat komt zoo. Ik hoorde deze week, dat er Canadeezen zijn, die b.v. benzine of munitie naar 't front rijden vanuit Nijmegen. Komen deze lui terug, dan brengen ze vaak huisraad, fietsen, radio's, ja zelfs piano's en perzen mee ! Nu ging ik gisterenmiddag 'ns even kijken en ik kwam net te laat.Ik zag nog juist, dat iemand met een groote pers op z'n nek, de markt verliet.
Later hoorde ik van een stoffeerder van onze zaak (hij woont in die straat, en koopt ook steeds) dat deze verkocht was voor f.80,- en zeer groot was, minstens 5x4 M. Hij was zelf net te laat gekomen bij een van de auto's, waar een groot Deventer karpet verkocht was, prima kwaliteit maat 3x2 M. voor f.25,-. Hij zei me "Ik had er graag f.200,- voor gegeven". Ook werden er gisteren fietsen verkocht, een zag ik er verkoopen voor f.30,- , een oud karretje maar de banden waren nog goed. Er kocht iemand een piano, wat hij er voor gaf wilde hij niet zeggen toen ik 't 'm vroeg, zeker bang, dat ik er meer voor wilde geven. In ieder geval zal 't wel een dolle koop geweest zijn. Ik kocht een paar overschoenen waren nog prima alleen even ingescheurd aan de bovenkant voor f.4,-. In ieder geval ga ik straks nog even kijken, of ze al terug zijn gekomen uit Cleve. 't Mag natuurlijk niet van de legerleiding, maar ik vind 't jovel dat ze ook de Duitsche steden plunderen, net zooals de moffen overal gedaan hebben.
== 3e kwartaal (zou 't een complete jaargang worden ?) ==
Er wordt hier in de dagbladen, aangekondigd, om levensmiddelen te sparen, voor Noord-Nederland.
Gisterenavond maakten ze bekend, dat er waarschijnlijk gelegenheid zal bestaan om over 't Roode Kruis, een pakket te versturen van 3 KG. We hebben al overlegd, Moeke 3 KG, Opoe 3 KG en hebben nu meer dan vraag ik of mijn ouders ook 3 KG willen versturen. Dus we wachten maar af, wanneer we kunnen inpakken. We zitten in spanning, of jullie ons bericht al hebben ontvangen.
Onze kok is niet meer geweest, wat een strop voor ons is, want op deze manier kregen we aardig wat levensmiddelen bij elkaar, en allemaal reuze spul. Ze zijn waarschijnlijk naar 't front, want overal hoor je, dat ze na een week terug komen, en dan vertellen dat ze naar 't front zijn geweest. We hopen nu maar, dat ze in de loop van de volgende week weer opduiken, en weer 't noodige meebrengen. Ik had gisterenavond weer 2 afgesproken, maar niks gezien. Cigaretten koop ik niet meer. Mijn voorraad is op 't oogenblik ± 4000 stuks. We doen er natuurlijk ook cigaretten bij wanneer we een pakket oversturen, want een goede cigaret is maar alles.
Voor de rest is hier weinig nieuws, er zit niet veel schot in, naar gelang hier zooveel materiaal voorbij komt. Maar de tegenstand speelt natuurlijk ook een groote rol. Vanmorgen kwamen er weer 2 van die boot-auto's vol met krijgsgevangenen voorbij.
Ik eindig maar weer, en zal in de loop van de week, wel weer eens schrijven, in de hoop dat we goed nieuws hebben.
Wim.

Maandagavond 9 uur. 19/2/'45.

Alweer een dag verder.
Zondagmorgen om ± 5 uur is hier in Nijmegen een vliegende bom gevallen, in 't Waterkwartier. De Theresiakerk (Waterstraat) en verschillende huizen hebben schade, en er vielen zooals "men" zegt, 8 tot 10 dooden te betreuren. Volgens iemand die er geweest is, moet de uitwerking toch wel erg zijn in een bebouwde kom, zooals daar 't geval is. Vanmiddag kwam er een zeer laag over de stad. Maar dan kun je naar de kelder komen hoor. De motor van zoo'n ding maakt zoo'n herrie, of er wel 10 vliegtuigen heel laag overkomen. Je kunt 't geluid heel goed van een gewoon vliegtuig onderscheiden.
Gisterenavond ben ik even er uit geweest een half uur ongeveer en kwam thuis met 4 bl. sardientjes, 1 blik ½ pond thee, en 1 blik met zuurtjes, de ganschen kliek voor heelemaal f.5,-. Deze man, bestuurder van een auto-boot "Duck" (zoo noemen ze deze dingen, zou vanavond om 7 uur bij mij aan huis komen, met 'n damesfiets, boter, kaas en cacao. Maar wie je allemaal zag, deze man weer niet. Nou ja, ik heb dit toch weer van 'm te pakken. Maar eigenaardig, dat die menschen maar afspreken, en niet komen. Ik vind dit een zeer beroerde trek van deze menschen. Alleen daarom zou ik er een hekel aan kunnen krijgen. Ik vind afspraak maken is om je er aan te houden, anders hou je je mond en zegt niks. Maar zij schijnen er anders over te denken. Ik heb al eens voor een avond afgesproken ± 10 menschen, 2 aan 2 gaat dat gewoonlijk.De eerste 2 zouden komen om 7 uur de 2e 2 om half acht enz. Dan moet je zoo'n avond thuis blijven. Zoo gek ben ik niet meer. Ik spreek ze allemaal af om 7 uur, en als je er voor een avond 20 tot 30 afspreekt, mag je blij zijn, als er om 7 uur gebeld wordt, en staat er een Canadees aan de deur.
Jan heeft vanmorgen een damesfiets gekocht voor f.90,-. Een Duitsche kar zoo goed als nieuw met prima ballonbanden. Jullie kent die banden zeker wel, ze zijn net een soort transportbanden. Dit is een dolle koop vindt jullie niet ? Ik heb ook al steeds op zoo iets geloerd, maar helaas nog niks op de kop kunnen tikken. We hopen maar dat 't nog komt, de kans daarvoor is er nog steeds, want ze rukken steeds verder op, en de Canadeezen vertelden hier vanmorgen, dat ze al twee dagen Calcar bezet hebben, en dat dit stadje niets geleden heeft. Nou dan komt er straks een heele partij goederen op de markt, daar kun je zeker van zijn. Gisteren sprak ik een Canadees, die me vertelde, toen ik vroeg naar een radio, dat die in Cleve niet waren, want alle huizen waren vernield, dus "no redio".
Nou ja dan wachten we maar tot Goch en Calcar.
(Jo begint al weer te praten over "bed", dus ik zal als gehoorzaam huisvader maar gauw de pen neerleggen !) 't Valt mee dat ik nog geen uitbrander krijg terwijl ik deze twee regels nog volmaak.
Nou luitjes 't beste ! Kop op - hou je taai.
P.S. Ik heb zoojuist een muis rookvleesch gehaald ± 1½ pond bij de slager, ik had voor hem enkele stoelen gelijmd en wilde daarvoor spullen hebben.

Zondagmorgen 10½ uur 25/2/'45.

Ik neem de pen maar weer eens op om enkele dingen te vertellen.
Onze koks zijn niet meer terug geweest, wat voor ons minder goed is, aangezien wij, als ze steeds gekomen waren, een mooie voorraad hadden, zoodat we ook voor Moeke en voor jullie hadden kunnen zorgen. Voor zoover wij kunnen, is dat toch gebeurd natuurlijk.
Jo is (ik zal 't jullie maar verklappen) zoo geweldig gaan groeien, dat we vermoeden, dat er binnen afzienbare tijd een baby bij zal komen. Nu zorg ik natuurlijk eerst, dat we wat hebben, tot goed na de geboorte. Nu wil dat niet zeggen, dat jullie zoolang de voorraad niet groot genoeg is, niks ervan mee krijgen. We hebben voor jullie al wat klaar staan, en Moeke heeft nog gisteren avond 2 blikjes meegenomen. Deze week zijn we weer enkele blikken rijker geworden. Ik heb voor Piet souveniers geruild voor levensmiddelen en er genoeg aan verdiend. Ook heb ik deze week aangelegd met een Schot, een reuze vent, want hij wil nergens geld voor; hij zegt steeds "no mony". Ik sprak hem Donderdagavond bij ''t station. Hij is bestuurder van zoo'n boot-auto en rijdt steeds van Nijmegen naar Kleef met benzine voor de tanks. Donderdagavond vroeg ik hem naar een fiets. Hij had er met z'n kameraden 4 stuks in 't kamp en zou ze Vrijdagavond meebrengen om 7 uur. Hij was op de afgesproken tijd op de afspraak maar had geen fiets, ze waren door de "Mil.Police" in beslag genomen. Hij had me Donderdag gezegd dat hij in Kleef een mooi souvenier voor de baby en "jou wijf" had zien staan, en 't mee zou brengen. Ik kreeg diezelfde avond voor Riny een speelgoedtank en voor mij een veldflesch van de moffen, en een stuk tioletzeep voor Jo. "No mony". Vrijdagavond bracht hij voor Riny een pracht porcelein serviesje mee (6 kop en schotels- 1 theepotje en 1 melkkannetje voor Jo een mooie kop en een chocolade beker, en voor mij een heel mooi porceleinen asbakje. Daarna klom hij weer in de boot en haalde 3 blikken soep elk 1 liter. Ik vroeg of hij mee naar huis ging, wat hij eerst niet wilde omdat hij de heele dag aan de auto had gewerkt en nog niet gewaschen was. Later ging hij toch mee, en toen we een half uur gezeten hadden (Jo had koffie gezet) vroeg hij of Jo chocolade melk wilde hebben, deze had hij in de autocar. We moesten en zouden 't gaan halen, 't was maar 2 minuten zei hij (z'n car stond in de Stijn Buysstraat). Wij naar de auto, en toen hij de chocolade melk gevonden had, greep hij meteen weer 3 blikken soep. "No mony". Die chocolade melk zit in een bus, waarin een buis is aangebracht voor zelfverwarming : bovenop de bus zit een klein dekseltje, wat je eraf haalt. Er steekt een klein pitje uit wat je kunt aansteken. Is deze pit opgebrand dan gaat de vlam naar binnen en in 3 minuten is de chocolade heet. Een prachtige vinding.
Hij vertelde dat ze aan 't front alle soorten blikken hebben met verwarming. Dit is, zoo vertelde hij, omdat, wanneer ze vuur moeten maken dit natuurlijk de plaats verraad, waar ze zitten. Deze knaap heeft al heel wat meegemaakt. Hij is 24 jaar oud, en heeft de D.Day meegemaakt in Normandië. Ze werden toen 4 mijl uit de kust, in 't water gezet en moesten op eigen kracht aan land zien te komen.
Hij liet een foto zien van 5 kameraden. Deze waren allemaal in Normandië gevallen. Hij heeft zooals ie zei overal vooraan bij gezeten. 3 Dagen nadat de parachutisten hier in Nijmegen waren, moest hij met z'n boot voedsel en munitie brengen. 6 Dagen later moest hij de troepen uit Arnhem gaan halen, terwijl de wegen onder vuur van de moffen lagen. Ook dit was iets vreeselijks. Z'n kameraad reed met z'n kar naar Nijmegen, een granaat vlak voor de auto, zoodat hij met de auto van de dijk reed, over de kop sloeg en verongelukte. Bil (zoo was z'n naam) had zelf ook een granaat voor de car gehad, en was in 't water gereden. Bil is 24 jaar oud maar hij lijkt wel 34. De oorlog maakt je oud zegt ie. Hij is een stuk kleiner dan ik, heeft een vrouw met een baby, en gaat na de oorlog in Engeland wonen, waar z'n vrouw vandaan komt. Vanavond komt hij met z'n kameraad sjoelen, en zou babykleertjes uit Kleef meebrengen, alsmede boter, koffie en vleesch.
We hebben deze week veel vliegende bommen over gehad. Zooals ik schreef, is er een in de Biezen gevallen. Op Brakkenstein en in Malden zijn er ook gevallen. Dit zijn echte pest dingen. Ze maken een herrie, of je met je oor tegen een uitlaatpijp van een motor staat. Dan plotseling slaat de motor af en wacht je angstig af waar hij terecht komt. Ik heb het niet op die dingen hoor !
We zijn gisteren weer geteisterd door een partij granaten. 't Begon gisterenmorgen om goed elf uur en duurde tot 'smiddags ± 4. Er moeten 35 dooden zijn en vele gewonden. Tot die gewonden behoort ook Kokky v. Koolwijk. Hij is sinds eenige weken bij de luchtbeschermingsdienst. Gisterenmiddag had hij dienst in de blok Sloetstraat. Er sloeg een granaat in, en dus moest hij hulp verlenen. Tijdens dit werk slaat een tweede in en hij liep daar zoo'n verwondingen op, dat gisterenavond in 't ziekenhuis z'n hand is afgezet. 't Is de linkse hand. Hij had getekend als oorlogsvrijwilliger. Gedood is o.a. een zekere v.d.Camp (misschien dat Nol hem kent), hij is melkboer en woont Dr.J.Berendstr. Mogelijk hooren we nog van meer menschen die we kennen.
Jullie ziet, dat 't nog steeds niks gedaan is in Nijmegen. Wanneer zal 't 'ns veilig worden ?! 't Goede nieuws van deze week is, dat Turkije de oorlog aan Duitschland en Japan heeft verklaart. Dit zal m.i. voor 't Duitsche moreel, dat toch al zoo'n klap te pakken heeft, nog weer een heele knauw zijn.
't Verkeer is hier minder geworden, alhoewel nog abnormaal druk. Iedere nacht komen er honderden tanks door Nijmegen, naar 't front. Hoeveel van die dingen ze daar op 't oogenblik hebben, weet ik niet, maar ik schat 't gauw op 3 à 4000. Ook komen hier steeds heele drommen vliegtuigen over. Allemaal bommenwerpers, en vliegen hier veel lager als vroeger, zoodat hooren en zien je soms vergaat.
En hiermede sluiten we maar weer voor vandaag. Riny is wat verkouden, voor de eerste keer deze winter. Ze houdt zich buitengewoon goed en ziet er best uit. Zoo is 't ook met mams. Ze begint wat stijf te worden, en kan slecht zitten en loopen. 't Zal wel weer goed komen.
Nou luitjes tot ??

Donderdagavond 27/2/'45 9 uur.

We gaan weer verder. Hoever moeten we eigenlijk nog ?? Ik ben bijna door mijn postpapier heen, dus moeten ze maar 'n eind aan de oorlog maken ! Ik hoorde juist deze week dat de oorlog 28 Februari eindigen zal. Dus dan valt 't nogal mee.
Jo heeft vandaag 8 pond bloem gekregen, voor 8 weken, van terugwerkende kracht. Ze zegt niks anders als "Dat is alleen mams, paps". Ze vreet me de oren van m'n kop. In een week tijd heeft ze bijna een bus kaas opgegeten, waarvoor ik al 'ns f.28,- heb betaald. Paps zal wel werken, al heb ik de laatste week bijna niks gedaan. Maar ik moet weer aan de slag want ik heb zeer veel werk, er komt steeds bij, en als er dan niks klaar komt, weten jullie 't wel.
Onze Bill is ook al niet meer geweest. Hij had afgesproken Zondagavond met z'n kameraad te komen sjoelen. Wie we zagen "no Bill". Dit schijnt bij die menschen gewoon te zijn, afspreken, en niet doen.
Nou als ik ergens een hekel aan heb, dan is 't wel daaraan. Steeds denk je "maar die komt wel terug". En dan kun je zitten wachten, en dan blijkt, dat hij net eender is als de rest. Daar kan ik me zoo gloeiend om maken als wat. "Een man, een man. Een woord, een woord" schijnt bij hun niet te bestaan. Over 't algemeen, schijnt, dat wanneer je ze kunt trakteren op sterke drank, of een jong meisje in huis hebt, dat ze terug komen. En aangezien we geen van beide hebben, hebben we een strop. Maar ja, we hebben van alles een beetje, dus zullen wij er ook wel komen.
Ik heb gisteren nog 2 pracht wollen truien gekocht en 2 shirts, samen voor f.40,-. Dit is wel een "dolle koop". Jo heeft de truien uitgetrokken en wil er baby kleertjes van breien. De shirts heb ik zelf niet noodig want ik ben voorzien, daar wil ze voor zich zelf een jurk van maken. 't Is pracht stof. Ik kan mezelf wel heelemaal in 'n uniform steken, dan heb ik nog verschillende stukken voor reserve.
Er zijn de laatste dagen verschrikkelijk veel vliegende bommen over komen snorren. Ze schijnen gericht te zijn op de verkeersbrug bij Grave. Daar komt n.m. de heele stroom oorlogsmateriaal overheen. O neen, tegenwoordig komt 't ook al per trein in Nijmegen aan, want de spoorbrug bij Ravensteyn is begin deze maand klaar gekomen. De explotie van zoo'n vl.bom kunnen we in Nijmegen goed voelen, je krijgt dan 'n luchtdruk dat 't heele huis ervan schudt. En dat over een afstand van 16 km.
Verder is hier weinig nieuws. Alleen dat hier steeds door geronk van vliegtuigen te hooren is. De jagers vliegen net over de huizen, net als de moffen deden. De menschen mopperen er echter niet over, zooals vroeger. Ze fluiten ook 't zelfde als hun vijanden. Granaten hebben we sinds Zaterdag niet meer gehad. "Men" zegt, dat 't 80 jongens waren van de H.J., deze waren met tanks doorgebroken, en zijn allemaal afgeslacht. Ik zag straks nog een auto met 't borstbeeld van Hitler voorop, en een hakenkruis vlaggetje. De Engelsen hadden er een bordje bij gehangen, ik kon 't niet lezen.

Zondagmiddag 4 Maart '45. 2 uur.

We zijn weer een week verder. Gelukkig is dat nu een week van goed nieuws. Granaten hebben we de afgeloopen week niet gehad, wel veel vliegende bommen zijn er overgekomen. Als ze maar overvliegen dan hebben we alleen last van 't geknetter van de motor.
't Goede nieuws bestaat hierin, dat deze week, een week is geweest van, ik zou zeggen, zeer goede vorderingen van de geallieerden, in Duitschland. Zoo werd b.v. Vrijdag gemeld : Venlo en Roermond bevrijd, Krefeld-Neuss en nog enkele kleine plaatsen bezet ! Dit was 't nieuws van een dag. Werkelijk een beetje "Russchie's". 't Is dan ook geweldig zooveel tanks als hier door Nijmegen zijn gekomen.
Al dat vervoer van oorlogsmateriaal is iets om nooit te vergeten. We zitten nu ook al bijna een half jaar op en top in de oorlog. Als je op straat loopt zie je dan ook vaak kinderen "oorlogje" spelen. Ze staan dan met een stelletje bij elkaar, plotseling roept er een "boem" (dit stelt voor een granaat) enkele vallen op de grond, en worden door "Roode Kruis" verzorgd.
Riny heeft soms ook van die dingen. Als we 'smiddags eten, moet ik van haar portie een taartje maken. Een dezer dagen deed ze 't zelf. "Kijk mams, een huis". Toen ze een hap er uit genomen had zei ze "Kijk mam. Nou is 't huis kapot, van de granaten". Je kijkt mekaar dan aan, en denkt, zoo "groeien de kinderen op".
Vrijdag kregen we voor "Oma van de Weezenlaan" ± 2 KG. stroop. Een van de Canadeezen was naar Kleef geweest, en had als buit, met een paar kameraden 50 vaten stroop meegebracht. In ieder vat zaten ca. 120 liter. Hij had voor Moeder een emmer vol meegebracht.
't Slepen uit Duitschland is zoo goed als afgeloopen. Een van de winkelbedienden van Smarius kreeg deze week in kwartiering. 8 Engelsen terug van 't front. Ze hadden ieder in een dorp aan de grens (waar ze dachten te blijven) een radiotoestel en duizenden paren kousen en sokken, duizenden sigaren enz. enz. staan, toen plotseling bericht kwam dat ze naar Holland gingen. Ze droegen alle 8 een gouden horloge buitgemaakt in Duitschland. Allemaal staan ze verstomd van zooveel eten als de moffen in de kelder hadden. Voor zes jaar genoeg. Nou gaan die menschen natuurlijk niet "snuffelen" in de kelder van werkmenschen, dat begrijp je wel.
Gisteren heb ik waarschijnlijk geboft. Je zult wel denken "waarschijnlijk"; maar ik zal 't je vertellen. Ik heb al 2 weken gesjouwd om een fiets, maar niks. Gisterenmorgen om 6 uur was ik aan 't werken in de kelder toen om half 8 't licht uit ging. We hebben dit iedere 3 dagen een keer. Ik ga naar boven en neem de verduistering in de keuken weg, en zie in de tuin, op de rand die ik pas had omgespit, een fiets staan. Mijn eerste gedachten was "zeker van de timmerman". Deze heeft voor enkele weken voor de huisbaas, in de heele blok reparaties verricht, en zette dan ook steeds z'n fiets bij ons in de tuin, op de zelfde plaats. Maar 't viel me al direkt op dat 't zadel en de handvatten nat waren, de druppels lagen er dik op, terwijl de lucht strak blauw was, dus geregend had 't de laatste tijd ook niet, en 't was nog pas half 8. De meeste menschen beginnen pas om half acht, dus de eenigste mogelijkheid was:
of de fiets was er 'savonds neer gezet, of 'smorgens heel vroeg. Ik vroeg 't aan Jo, wat zij er van dacht, ze wist 't ook niet ! In ieder geval, ik liet de fiets staan, en toen ik om kwart over 12 thuis kwam (ik was erg benieuwd) stond hij er nog op dezelfde plaats. Mogelijk werkte de timmerman tot 1 uur.
Om half 4 'smiddags heb ik hem nog 'ns goed bekeken, en maar gelijk binnen gezet. De fiets is best, de eerste lak zit er nog op. 't Voorwiel is zonder banden, maar op 't achterwiel (met Torpedo) zit 'n knaap van 'n band, zoo'n zware van zoo'n licht motor rijwiel. Er zit 'n snee in van ± 3½ cm. op 't zijvlak, maar als ik die laat vulcaniseeren rijd ik er zeker nog een paar jaar op, want 't loopvlak is prima. Hoe komt die fiets nou daar ? Is ie gestolen en hebben ze daar geen raad mee geweten, of heeft een of ander Canadees 'm meegebracht uit Duitschland en er zoo lang geleend tot 't begon te vervelen en 'm in de tuin gepland. Ik weet 't niet, maar ik ben er mee gematst. Ik zei gisteren tegen Jo "Misschien heeft Petrus geweten, dat ik er om verlegen zat, en gedacht, die ouwe kar van mij staat er nog ………! In ieder geval "de milde gever, hartelijk bedankt" !
Zoo, nu hebben we 't nieuws weer gehad, jullie ziet, dat 't niet te kwaad was, deze keer. Nu gaan we 'ns kijken, hoe ze 't maken in de Weezenlaan 't Weer is slecht ('t regent stilletjes de heele morgen al) maar we gaan toch maar even.
Nou luitjes 't beste maar weer en tot ??

Donderdagavond half negen 8 Maart '45.

We zullen maar weer 'ns wat pennen, 't is al zoo lang geleden dat ik jullie geschreven heb !
Daar gaat ie dan.
De fiets is nog steeds niet op gehaald, dus dacht ik gisterenavond, ik sloop hem en maak van 2 stuks een goede. Daarbij heb ik nog een maal geboft. Ik had de band van dat zware achterwiel gehaald om te laten vulcaniseeren, en kwam tot de ontdekking, dat die band welke Nol vorig jaar mij gekocht had, de zelfde maat had. Ik ging met beide banden naar zoo'n vulcaniseerinrichting, maar die band van Nol was niet meer prima in orde te maken, omdat de canvas slecht was. Nu heb ik deze op 't wiel gelegd, met enkele lappen er onder en werkelijk hij lijkt me lang niet slecht. Ik heb mijn eigen fiets nu klaar gemaakt, met dat zware achterwiel, en schat dat ik er nog minstens een half jaar op kan rijden. Die fiets welke in de tuin stond is nog een beste kar. Hij zit nog in de eerste lak, en de biezen zitten er nog op. 't Is een Bata rijwiel en voorzien van jasbeschermers plus een dubbele fietstasch. Jullie ziet, de moeite van binnenzetten wel waard. Over 3 weken is de band welke er op zat, klaar.
(Op 't oogenblik gaan met donderend geweld geall. vliegtuigen over)
Gisteren zijn er weer veel granaten gevallen, allemaal in de buurt van de Waalbrug. Van slachtoffers hebben we nog niet gehoord. Dit werd gisterenavond waarschijnlijk gevolgd door een aanval van de moffen, want om ± half acht begonnen plotseling alle stukken geschut welke om Nijmegen staan geweldig te vuren. ('t Dreunen van de geall. vliegtuigen wordt steeds heviger. Jo zucht "wanneer zal 't toch eindelijk eens rustig worden")
"t Gaat op 't oogenblik anders zeer goed met de oorlog. Ik vind 't nu echt een beetje Russiesch ! 't Schiet me juist in de gedachten dat ik dit al 'ns geschreven heb. Dit moet je maar over 't hoofd zien, want je zult dergelijke dingen wel meer tegengekomen zijn, of nog tegenkomen. Keulen-Krefeld, morgen Bonn-Coblens, dat zijn plaatsen welke je tenminste op de kaart kunt vinden. Nu volgende week de Rijn over, nou dan kon 't wel 'ns raar uitzien, voor Hitler ! Ik voor mij geloof vast dat we er met Mei afkomen. En dan dat heele vrachtje naar Japan. Ik denk als die Jappen zien dat dat zootje er nog bij komt, ze hun oogen wel heelemaal dicht zullen knijpen. Deze lui zijn erg fanatiek. Je hoort b.v. van duizenden gesneuvelden terwijl ze maar 40 of 50 gevangen maken. Van een kant is dat natuurlijk goed, dan blijven er ook niet veel over. Gek dat je tegenwoordig zoo over menschenlevens denkt.
Je haat heele rassen waarvan je misschien enkele menschen gezien hebt.
Jo heeft sedert 3 weken donderdags morgens hulp. Onze hulp is Joh. van Tante Marie. Ze deed 't niet meer, maar om Jo te helpen zou ze 't dan nog een keer doen. Ze komt om 9 uur en blijft mee eten. Na 't afwassen gaat ze weer naar huis. Vanmiddag vertelde ze dat Geer van Truus zoo ontzettend bang is. We hebben steeds iedere avond Duitsche vliegtuigen boven de stad. Geer staat dan buiten, hij wil zien wat er gebeurt zegt ie. Ze wonen in hun eigen huis, en hebben Stien van Geertje bij zich.
Truus zegt " als ze Stien niet bij zich had, werd ze hartstikke gek van Geer". Toch geloof ik, dat tegen angst niks kunt doen. Zeker je behoeft je niet aan te stellen, maar menschen die werkelijk angstig zijn, kunnen 't in huis niet houden.
Ik hoorde vandaag 'n staaltje van een Engelschman welke 48 uur had doorgebracht in krijgsgevangenschap. Hem hadden ze alles afgenomen, en een kwajongen van de H.J. van ± 18 jaar had hem steeds in ''t voorbij gaan tegen z'n schenen getrapt en in z'n gezicht geslagen. Na 48 uur hadden de Engelschen hem ontzet en had hij die H.J. snotneus met z'n revolver afgemaakt. "Opgeruimd staat netjes" zeg ik altijd maar.
Wij zijn op 't oogenblik erg benieuwd of jullie onze brief al hebben ontvangen. De 2e zal nog niet kunnen want die is pas 10 dagen weg. Maar de eerste zullen jullie toch al wel hebben. Deze is ongeveer een maand geleden vertrokken, en volgens iemand van 't Roode Kruis, duurt 't ongeveer 1 maand voor deze op de plaats van bestemming is. Deze brieven gaan n.m. allemaal via Zwitserland.
We gaan met de voedselvoorziening goed vooruit. Je kunt beslist merken dat 't beter wordt. Hopen we dat ook jullie daar gauw van kunt profiteren.
Saluut luitjes tot ???

Zondagmorgen 10 Maart 10 uur.

We hebben weer 'ns wat meegemaakt !
Van Vrijdag op Zaterdagnacht, 't was ± half vijf, werden we uit onze slaap gewekt, door 'n geweldige slag, gevolgd door geraas van vallend glas, pannen, boomtakken enz. enz. Jo gilde "Moekeeeee".
Onze eerste gedachte was, " een vliegende bom". Wij naar buiten om 'ns poolshoogte te nemen. Overal waar je liep, glas en rommel. 't Bleek dat er een granaatje was gevallen in de Leemptstraat, nog geen 10 meter van ons huis, en waarschijnlijk hebben we ook nog geweldig geboft, want zoo te zien, is ie eerst op een boomtak afgeschamt, en naar beneden geslagen. Was dat niet gebeurd, dan was hij waarschijnlijk bij de buren, of bij ons ingeslagen. Nu kwam hij op de straat neer, in de goot, bij Rattink (je weet wel de fietsenmaker). Mevr.Rattink is juist Donderdag of Vrijdag voor 'n bevalling naar 't ziekenhuis gebracht, wat een geluk is, want de kamer waar ze anders gelegen zou hebben, is doorzeefd met scherven. Rattink zelf heeft vorig jaar een schuilkelder laten bouwen, waarin ze tot vóór
zijn vrouw naar 't ziekenhuis ging, steeds hebben geslapen. Nu is hij alleen was met z'n zoon, was hij maar boven gaan slapen. Hij is onder 't puin uitgekropen, en mankeerde niks. Geen schram ! 't Zelfde maakte de oude Mevr.Schipperhein mee. Ze sliep in de woonkamer op de divan, omdat haar slaapkamer vochtig is. Ook zij zat onder kalk en glas, en ook zij had geen schram. De fam.Persoons Burgh.v.d.Berghstr.119 had volgens de eerste berichten niks kapot.
Nu zal ik 'ns vertellen wat we bij ons ontdekten. 't Eerste wat Jo zei "Als onze keukenraam maar niet stuk is". Wij naar de keuken en jawel hoor, allemaal scherven. In de huiskamer "scherven". Er was weer werk aan de winkel. Je begrijpt gewoon niet wat voor kracht achter zoo'n granaat zit. Wij hadden in de huiskamer ruitjes, van 45x35 cm. van 8 mm dik spiegelglas. Ook deze ruiten bezweken, met latten van 5x2½cm. waarin ze bevestigd waren. Ook de latten waren doorgebroken. Nu zijn dit waarschijnlijk granaten van 'n tigertank. Wij hebben zoo'n ding bezichtigd op de Goffert. Hij was buitgemaakt op de moffen. Ze schieten granaten van 88mm. maar zijn veel langer dan normaal.
Normaal zijn ze ± 60 cm., maar deze zijn 90 à 100 cm. Ook aan 't schieten kon je bemerken dat 't tanks waren. Een stuk geschut (kanon) vuurt (voorzover wij dat hebben kunnen vaststellen in dat half jaar dat we frontstad zijn) steeds op één en dezelfde sector. Dit was zoo sterk, dat wanneer ze, zooals voor 'n paar maanden, dag en nacht vuurden op de "roode buurt" achter de Tuchtschool, de menschen hier rustig op straat liepen. Nu, met die tanks ben je nergens veilig, want doe granaten komen, een half uur gaans uit elkaar terecht. De granaten bleven vliegen tot ± 10 uur, de een verder weg de ander dichtbij. Onder deze bedrijven door, kwamen ook nog een stel vliegende bommen over,
en stonden alle mannelijke bewoners buiten te timmeren en de vrouwelijke binnenshuis, met stoffer en blik, stofdoeken enz. te ploeteren. De stemming was uitstekend, en dat, terwijl op Zaterdag, de vrouwen "klaar" waren, en de mannen een vrije middag moesten hebben. 't Was een geklop en gezaag dat 't 'n lieve lust was. En dat terwijl de V1's over kwamen die je goed kon zien. Ik heb de zolderraam en de ruit uit de achterzijdeur gebruikt om overal weer wat licht te krijgen. 't Is dan ook prima in orde gekomen. We hebben in de huiskamer een ruit van ± 100x90 en aan de andere van 100x45 cm. In de keuken is de ruit vervangen door die van de zijdeur. Ik ben er de heele dag druk mee geweest, van 's morgens 8 uur tot 's avonds 7 uur.
Op 't oogenblik is de Leemptstraat net 'n achterbuurt. Velen hebben oude deuren, planken of carton voor de ramen zitten. Op 't oogenblik heeft een bewoner zelfs nog niks voor de ramen. De gordijnen fladeren in de wind. Gisteren werd al verteld, in de Leemptstraat is een V1 gevallen, alle huizen onbewoonbaar. Zooals je ziet ze maken 't nog altijd erger, als 't al is.
Opvallend is, dat we nu al in de Leemptstraat 4 granaten gehad hebben, en nog niemand gewond of gedood is. Er spelen hier nog altijd kinderen op straat. Volgens de Canadeezen die 't wellicht ook niet weten zullen ze een offensief beginnen bij Arnhem. Als dat waar is, zijn we spoedig van granaten verlost. 't Was wel te hopen.
We zijn al zoo op de oorlog ingeleefd, dat we direct horen, of er granaten worden afgeschoten nog vóór dat de eerste inslaat. Iedereen bijna kent 't aan de knal, terwijl bijna steeds door, hier 't geschut ook staat te blaffen.
Gisteren kwam bericht, dat de Duitschers Zetten weer hadden heroverd. Dat is nu al voor de 5e maal van bezetter gewisseld. Daar moeten Engelschen liggen, en deze hebben wat vechtkwaliteit aangaat in Nijmegen geen goede naam. Zoo vertelde gisteren mijn buurman "Als ze 's nachts wacht hebben, gaan ze slapen". 't Schijnt nu toch, dat ze Zetten weer hebben terug genomen, want de kanonnen hier zwijgen al de ganschen dag, en dat zou m.i. niet 't geval zijn, als de moffen daar nog zaten.
Volgens B.N.O. nieuwsbureau, verwachten de moffen een doorbraak over de Rijn bij Emmerich. Zouden ze dan toch nog aan Holland willen beginnen ? Zoo naar 'Noorden achter de IJsel door naar Zwolle ? Ik ben benieuwd !!!
Je hebt onder de Canadeezen toch ook alle soorten menschen zitten. Mijn ouders hebben al maanden 3 van die lui ingekwartierd. Nu is er voor 14 dagen een naar Kleef vertrokken. Deze week kwam hij even naar Nijmegen en bracht bij Gerrit een fiets voor Mimi. Hij had daar wel een uur gezeten, en ging daarna even naar mijn ouders kijken. Wat zeggen jullie dar nu van ??!
(..............)
Affijn, daarover heb ik al eens geschreven.
Ik ga maar weer eindigen, want we gaan direct even naar de Weezenlaan, en vanavond wellicht naar de Burgh. om te kaarten, en blijven daar dan slapen, want je kunt Riny niet om 10 uur uit de slaap halen, en ermee over straat gaan. Om half elf moeten we binnen zijn. Nou tot ??

Zondagmorgen, 18 Maart 10 uur.

Alweer zijn we een week verder, en weer hebben we van Vrijdag op Zaterdag granaten gehad. 't Begon Vrijdagavond om ± half elf. We lagen goed en wel op bed, toen we hoorden "plop-piew". Verdomme, ze beginnen weer, 't is weer Vrijdagavond. Nummer 2 sloeg kort bij in. Ik zeg tegen Jo "kom we gaan maar naar de kelder". Ik schiet m'n broek aan, grijp een paar dekens, om vast naar de kelder te brengen. Ik sta juist boven aan de keldertrap, rang, een slag geweldig, meteen springt kalk van de muur en voel ik een stuk op mijn schouder vallen. "Daar gaan onze ruiten weer" zeg ik tegen Jo, welke nog met Riny op de slaapkamer was. Dat stuk, wat ik op m'n schouder kreeg, was een granaatscherf van ± 5x2x2 cm., en gloeiend heet, toen ik 't opraapte brandde je je vingers er aan.
't Was maar goed dat de kracht er af was, anders had ik hier niet zitten schrijven. Affijn, we zijn tot half één in de kelder gebleven, en 't laatste half uur hadden we niks meer gehoord. We gingen maar weer naar bed, maar lagen nog geen 10 minuten, of daar begon 't weer. Weer naar de kelder, om de nacht verder door te brengen. Gauw voor Riny een noodbed gemaakt, 2 stoelen, een plaat triplex er op, matrasje…Klaar. Daarna voor ons zelf. Aan een zijde een buis van de riool, andere zijde 2 stoelen, latten er over, bed er op…Slapen.
Ik heb behoorlijk geslapen, maar Jo kan haar eigen bed niet vergeten. Ze wordt nogal zwaar, en ons bed was maar ± 90 cm. breed, terwijl we gewend zijn aan 130 cm.
Tot 's morgens 8 uur kwamen granaten overvliegen. Onze groote ruit uit de voorkamer was weer kapot, de kamer en de gang, ja zelfs tot in de keuken kalk. Jo kon dus weer vooraf aan beginnen. "Fijn" zei ze "als je een werkster hebt".
Ik kon gisterenmiddag weer gaan timmeren. De ruit in de kamer, kon ik laten zitten. Er was een groote punt uitgevallen. Deze heb ik er weer ingezet, en 't zit weer behoorlijk. (Oma komt 'n kopje koffie drinken) Ik heb nog niet vermeld waar die granaat gevallen is. Hij viel op de drukkerij van fa.Tiemen, ± 15 meter van ons af. Alle arbeiders waren in de fabriek (ze werkten 'snachts) maar geen een werd getroffen.

Dinsdagavond 20/3/'45 9.45 uur.

Ik ben Zondag niet meer in de gelegenheid geweest om verder te pennen, dus ga ik nu maar weer verder. 't Schijnt, dat de bevrijding nu eindelijk voor de deur staat. Ik zal jullie ook vertellen, waarom ik dat denk.
Er zijn hier in de stad weer heel veel soldaten, ik zou zeggen, ongeveer zooals voor 't offensief naar Keulen. De aanvoer van materiaal is weer volop aan de gang, en op de Graafscheweg is zelfs een bord aangeplakt waarop staat "Voor alle burgerverkeer ook voetgangers voorlopig verboden". Dit laatste is zelfs de vorige keer niet 't geval geweest ! Een bediende van Smarius, waar geregeld Canadeezen over de vloer komen, vertelde me, dat er soldaten zijn, die opdracht hebben naar Amsterdam te gaan. O.a. wordt ook verteld, dat de soldaten, in de verschillende kerken extra diensten hebben gehad, en dit zou steeds plaats hebben vóór een groot offensief. Wat zou dat voor jullie een verlichting zijn, als 't mocht gebeuren, dat jullie b.v. over een 14 dagen ook eindelijk eens van die rotmoffen bevrijd zouden zijn. Ook voor ons is 't een uitkomst, want je leeft hier echt van uur tot uur.
Gisteren sprak ik iemand uit Eindhoven, en hij vertelde dat je in die plaats niks, maar dan ook niks bemerkt van de oorlog, als een maal in de week, een vliegende bom, welke overvliegt. "En" zoo zei hij "dan zijn de menschen daar, 2 dagen van streek". Ze moesten eens een paar van die menschen naar hier brengen, dan zou ik wel eens willen zien, hoe die zich hielden. Wij stonden hier voor 1½ week terug, terwijl vliegende bommen overvlogen, en granaten insloegen, met de heele buurt te timmeren. Je ziet dus, alles went.
In alle stilte is de vorige week 't feest gevierd, van een half jaar frontstad. Ik geloof dat, wat dat betreft, Nijmegen de kroon spant van alle steden in Europa, of van de wereld ?!
't Is kwart over 10, en Jo wil naar bed. We hebben weer bier gekregen en Jo bakte een appeltaart van spierwitte bloem.
Nou luitjes hou je taai totdat ze komen. Sterkte !!!

Zondagmiddag 25 Maart '45 1 uur.

Ja, jongens, ze hebben een bruggehoofd over de Rijn bij Wezel. Volgens de laatste berichten, is het reeds 30 km breed en op sommige punten staan de troepen al 8 km ten oosten van deze rivier. De operatie is geweldig van opzet. Uit 1200 vuurmonden is 't offensief "ingeknald", terwijl 't grootste aantal vliegtuigen voor een enkele operatie is ingezet van de heele oorlog o.a. 1500 transportvliegtuigen, welke 40.000 parachutisten hebben afgeworpen. Al met al blijkt, dat ik de zaak nog niet zoo gek bekeken had, toen ik voor enkele weken schreef, over een oprukken achter de IJssel, om Holland in te sluiten. Want dat ze dit van plan zijn, blijkt uit een bericht van Prins Bernhard, aan de verzetsbeweging in Nederland, hetwelk ongeveer als volgt luidt "Leden van de
Binn. strijdkrachten in Nederland. Uit berichten heeft U kunnen opmaken, dat gevechtshandelingen op groote schaal, aan de gang zijn, welke voor Nederland verstrekkende gevolgen "kunnen hebben".
En verder: Niemand op eigen houtje wat doen. Bevelen afwachten van leiders. Koningin en Vaderland rekenen op U".
---------------------------------------
Mogelijk, wanneer Holland is afgesneden, komen er nog enkele legers over de Rijn bij Wageningen of zoo Holland in, om 't zaakje te zuiveren. We wachten in zeer groote spanning af. Deze week is bekend gemaakt, door de waarn. Deken van Nijmegen, dat Nijmegen geen frontstad meer is. 't Kan nu zoo langzaam ook wel, zou ik zeggen. 't Heeft Nijmegen menschenlevens en huizen gekost, dat 't meer dan erg is.
---------------------------------------
We hebben de afgeloopen week een vliegveld in de buurt gekregen n.m. in Malden. 't Is een oprolbaar Amerikaansch vliegveld, en 't is geweldig als je 't zoo ziet. Verleden Zondag zagen we een trein rangeeren met groote rollen er op. Dinsdagavond kwamen ± 200 vliegtuigen 't vliegveld bevolken. 't Is iets geweldigs om te zien. Buldozer's egaliseren 't terrein. Dit zijn een soort tank met een groote schop er voor. Hierop komen stalen platen welke in elkaar worden gehaakt. Daarna gaas er op en je kunt met vliegtuigen komen. Echt Amerikaansch.

We gaan vanmiddag met Moeke en Vader kijken.
't Vliegveld is vlak aan de weg en de toestellen staan op 10 meter van de boomen. Ook hebben ze een dubbel spoor naar 't vliegveld, dwars over de Mooksche baan. Deze hebben ze afgetakt van de lijn Nijmegen-Den Bosch en Nijmegen-Venlo/Kleef. Ik wist niet wat ik Woensdagavond toen ik voor 't eerst ging kijken, zag. De wagons stonden langs de Mooksche baan. We hebben hier dan ook steeds vliegtuigen boven de stad, soms met 10 of 12 gelijk, een prachtgezicht is dat. Vannacht hebben de Duitschers zeker ook een bezoek gebracht, want 't was ieder oogenblik luchtafweer. Ook zijn er ver weg bommen gevallen.

Zondagavond half negen, 25/3/'45

Ik heb straks een onverwachts einde moeten maken, want we kregen bezoek van Truus en Geert met hun kind. We hebben een glaasje bier gedronken, en zijn met z'n zessen, Moeke- Vader- Truus- Jo- Geer- ik en de kinderen eventjes naar Malden gewandeld. 't Was prachtig zomers weer en de weg vol met tanks-auto's en ander oorlogsmateriaal. In Malden was 'n geweldige massa menschen op de been, om naar 't vliegen te kijken. Wij hebben 3 vliegtuigen zien landen, wat een mooi gezicht is, als ze laag langs je heen komen.
We hebben een leuke middag gehad, alhoewel Jo erg moe was toen we thuis kwamen. 't Viel voor haar niet mee ± 8 km tippelen. Ze is nu even naar de Burghardt. Anders kaarten we Zondagsavonds vaak daar en blijven er dan slapen. Maar ze was nu te moe, om zoo lang op 'n stoel te zitten, en dan in "dat" bed te slapen.
Zoojuist kwam er weer 'n Mof overvliegen, en ze schoten weer dat 'n lust was.
Ook heb ik nog 'n radiotoestel verkocht, en er f.70,- op verdiend, dus de week is weer goed.
Volgens de laatste berichten, is 't bruggehoofd nu al uitgebreid tot 50 km breed, en hebben de vier hoofden met elkaar verbinding. Ook Churcil is in 't bruggehoofd over de Rijn, dus hij waagt zich toch wel.
Nou luitjes voor vandaag verder geen nieuws, hou je taai - ZE KOMEN !!!

Dinsdagavond 27 Maart 10 uur.

Jonge, jonge, wat gaat 't hard ! Iedere dag nieuwe bruggehoofden over de Rijn. Alleen Zondag schrik niet 40.000 gevangenen. In 24 dagen 248.000 !!! Zoo moet 't gaan of ……… nog harder. Hoe lang zullen de moffen 't nog uithouden ?? Zeer zeker niet lang meer ! Jo heeft straks naar de B.B.C. geluisterd, alweer 1300 gevangenen in één sector ! Vanmiddag meldde Radio-Oranje, dat ze op een punt al 110 km over de Rijn staan. Ook kwam 't droeve bericht, dat na de 2e aanslag op Router (hij werd gewond bij de Woeste Hoeve) 400 Nederlanders zijn terechtgesteld ! Waar hebben die menschen van de verzetsbeweging hun verstand ?! 't Leven van die kerel, is geen leven van één Hollander waard ! Of denken ze soms, wanneer ze hem kapot maken, dat heel Holland met één slag vrij is ?! Stommerikken zijn 't, anders niks ! Kaffers van 't grootste soort, en ik hoop dat zij die de aanslag pleegden, bij deze 400 menschen zijn.
Sommige menschen hier beweren "Holland is over 14 dagen vrij". Ik vind die termijn erg kort, maar dat Zwolle over een goede week vrij is, geloof ik wel. Ik zou jullie vele waarschuwingen willen toeschreeuwen. Vooral-ga in de kelder, en kom er niet uit, als voor hoogst noodzakelijke dingen !
Konden we maar even opbellen hè ! Maar ja, wij zijn ook direct in de kelder gekropen, dus hopen we dat ook jullie dat zult doen.
Jo trekt naar bed, dus als goede echtgenoot, zal ik maar gauw een punt achter 't heele gevalletje zetten.
Nogmaals sterkte en we hopen TOT SPOEDIG !!!!

Zondagmiddag 1 April 's middags 2 uur.

Heel Holland zit in geweldige spanning ! We beluisteren iedere uitzending van nieuws, en tot nog toe is er dat heel weinig. Niet omdat er geen nieuws is, maar omdat alles geheim wordt gehouden. Bij de uitzendingen van Radio-Oranje hedenmiddag, hoorden we, dat de moffen uit Holland wegtrekken in Oostelijke richting en voornamelijk over Zwolle. Dus jullie hebben nu ook die drukte om je heen, welke wij vorig jaar Augustus hadden. We hopen dat jullie niet zoolang (een maand na dat gebeuren) op de bevrijding behoeven te wachten, als wij toen. Maar ik geloof stellig, dat jullie in de komende week bevrijd zullen worden. 't Gaat overal zeer gesmeerd, en harder als ze verwachten. Er waren deze week correspondenten, die in een gebied kwamen, waar ze zelfs geen kaart van hadden !
Berichten uit "Holland boven de rivieren" zooals ze 't hier noemen, worden steeds droeviger. Gisteren hebben we over de zender "Herrijzend Nederland" een relaas gehoord, van iemand uit 't bezette gebied, welke hier was aangekomen. 't Was in één woord droevig !! Jo zat te snikken als 'n klein kind.
Hij besloot z'n voordracht met "Holland S.O.S. Spoedig zal aan dit onmenschelijk lijden 'n einde zijn ! Voor velen wellicht één, voor anderen enkele weken". Ik vind 't jofel, dat ze zoo gegaan zijn, als ik al eerder geschreven heb, n.m. achter de IJsel. Ook zullen ze b.v. bij Wageningen nog over de Rijn gaan, want ze zijn heel Nijmegen weer vol aan 't sjouwen met allerlei materiaal. Landingsbooten staan reeds geladen, dus …………… en wanneer ?!
Wat zullen de moffen doen, met hun gasgeneratoren tegen die duizenden prima op benzine rijdende auto's en honderden zware tanks, plus duizenden vliegtuigen, welke hier bijna dagelijks doorkomen ?
't Eenige antwoord hierop is "of overgeven" zooals duizenden per dag doen, "of worden verpletterd, door een alles vernietigende overmacht". "En toch" zooals b.v. die omroeper van de B.N.O. "zal Duitschland overwinnen". Zij zulke menschen rijp voor Venray of staan ze zich zelf te bedonderen ?
Ik weet 't ook niet, maar als ik 't doen moest , trok ik ze de tong uit hun bek, dan kunnen anderen zich tenminste niet meer ergeren.
We hebben ons pakket klaar staan voor verzending naar Zwolle, via 't Roode Kruis. Dinsdagmorgen kunnen ze aan 't Postkantoor bezorgd worden, wat we natuurlijk direct doen.
Heel wat menschen hier in Nijmegen loopen met geallieerden kleeding. Ze maken b.v. van soldatendekens mantels, welke je per uur minstens 50 tegenkomt. Als Nijmegen 2.000 mannen telt, hebben er minstens 12 en misschien wel 15.000 sokken en schoenen van soldaten aan. Ze zijn dan ook de laatste weken bezig, heele straten te doorzoeken, of geall. spullen aanwezig zijn. Nou is er in Nijmegen niemand, of hij heeft wat gekocht, wat heel natuurlijk is, als je gebrek en overleven naast elkaar zet.
De Hollandsche stoottroepen zijn teruggekomen uit de strijd in Duitschland. De reden hiervan ligt in 't feit, dat ze alles vermoorden wat ze aan menschen tegenkomen (wat nog jammer is !) Ze zullen nu straks in Holland wel weer ingezet worden, boven de rivieren, en ik hoop dat ze dan korte metten maken met al wat mof is.
Nou luitjes Riny is wakker en we gaan, na een kopje thee te hebben gedronken, naar de Weezenlaan (onze gewone Zondagmiddag wandeling).
Hou je taai !! Sterkte !

In haast. Maandagmorgen 2/4 half acht.

Ja, ze gaan de Rijn over, Holland in. Ik hoorde 't gisterenavond van 'n Canadees, welke bij Moeke slaapt. Hij zei "to morro". En jawel, de kanonnen bulderen van je welste.
Jongens, nu zijn jullie ook spoedig vrij.
Hou je goed, ik moet even naar de berichten luisteren.

Maandagavond 2/4/'45 6½ uur.

Ja, 't nieuwe offensief is begonnen. Volgens de berichten "in de richting Arnhem". En ………… 't schijnt goed te gaan, want de kanonnen zwijgen. Dit is (voor mij tenminste) een teken, dat er weinig tegenstand is. 't Is ook een hopeloze toestand, als je 't goed beschouwd. Van de eene verrassing zijn ze nog niet bekomen, of de andere staat voor de deur. Maar 't is best zoo, het heele zootje moet maar vernietigd worden !
---------------------------------------
Wij hebben onze pakketten klaar voor verzending naar Zwolle. Ik heb bij mijn familie ook nog voor jullie gebedeld, en met 't gevolg, dat we een extra pakket van 3 kg er bij hebben, en misschien nog meer. Ik moet morgen nog even terug komen.
---------------------------------------
Ik heb vanmorgen een trein met tanks zien lossen. 't Waren allemaal half zware tanks (± 30 ton) en er stonden er ± 40 op. De wagons waren allemaal vlak, en toen hij op de juiste plaats stond, reden alle 40 stuks achter elkaar, zoo de stad door. 't Was één groote plank, waar ze achter elkaar afreden. Ook weer echt Amerikaansch.

Ook zag ik deze week iets, wat ik nog nooit gezien had. Er kwam n.m. een groote vrachtwagen , waar op een hijskraan was gemonteerd, onder de Hezelpoort door. Tenminste daar moest hij onder door, maar 't ging niet. De auto zag er ongeveer zoo uit :

Ja daar stonden ze. Terug rijden, en een andere weg zoeken is ook al zoo wat. De chauffeur schakelde een handel over, En daar ging 't heele zaakje. 't Heele gevalletje was binnen 2 minuten
klaar, en de kraan kwam zoo op de wagen te liggen: met dergelijke dingen kijk je je oogen uit, en iedere dag bijna hoor je "Heb je die dingen al zien werken ? Je moet daar 'ns gaan kijken, daar zijn ze met die dingen bezig !" Werkelijk alles is echt Amerikaansch, en we dachten dat de moffen veel spul hadden !
Eventjes naar de berichten luisteren, 't is kwart voor zeven. Ja, er is nieuws, en ……… goed nieuws voor Holland. Enschede is bevrijd en de troepen staan voor Hengelo. Dus 't komt al jullie richting uit,
en op de kaart te zien, is Hengelo dichter bij Zwolle als Arnhem. Deze week waarschijnlijk nog, zijn jullie bevrijd, want als ze iets beginnen, moet 't buigen of barsten.
Nou luitjes, we gaan in de Burghardt kaarten. Riny slaapt er al.
Ik zou jullie willen toeschreeuwen "ik kom zoo !!"

Zondagmiddag 8/4/'45 2 uur.

Alweer 'n Zondag, en nog zijn jullie niet bevrijd. Volgens de berichten van Radio-Oranje van vanmiddag zijn luchtlandingen uitgevoerd ten oosten van de Zuiderzee. Dus in ieder geval in de buurt van Zwolle !
Dit is waarschijnlijk voor jullie, want in de grootere plaatsen langs de IJsel, bieden de moffen geweldige tegenstand. Zupthen vooral ! Ook Deventer wordt volgens de laatste berichten in staat van verdediging gebracht. m.i. Zullen ze dat ook in Zwolle doen, om de laatste verbinding van West Holland met Mofrika open te houden. We hopen nu maar dat de parachutisten ze voor zullen zijn, en Zwolle bezetten.
In Nederland zit weinig schot in de operatie's. Je krijgt trouwens (wat ik al eerder schreef) geen, of weinig kijk op de oorlogsvoering. 't Volgende wijst er op. Dinsdagmorgen gingen enkele patrouille's de Rijn bij Arnhem over, ter sterkte van 300 man. Nadat ze 3 volle uren hadden rondgezworven, zonder tegenstand te ontmoeten, kregen ze bevel terug te komen. Woensdag gingen 12 man met 'n officier over de Rijn. Na enkele uren kwamen ook deze zonder verliezen terug ! De manschappen hadden gedacht, en gehoopt, dat 't nu los zou gaan, want die menschen liggen al 'n half jaar niks te doen, en vervelen zich dood. Maar niks hoor ! Ze zijn zelfs uit de Betuwe vertrokken naar Nijmegen, en liggen nu in en bij "Levensavond", Berg en Dalscheweg. Nu werd gisteren doorgegeven, dat de Duitschers met patrouille's over de Rijn, de Betuwe waren ingekomen !!! Snappen jullie dat ? Ik niet !!
Dit verhaal is niet uit m'n duim gezogen, maar 't is 'n relaas van 'n verbindingsofficier, welke bij deze troepen ligt. Volgens hem zouden ze echter vandaag de Rijn voorgoed overgaan ! Ik ben benieuwd of hij er iets van af weet. 't Zal in ieder geval, wel noodig blijken, dat ze aan beide zijden van de IJsel naar 't noorden trekken, anders komen ze de troepen in Zutphen-Deventer steeds versterken.
Wij hebben 't de afgeloopen week erg rustig gehad. Er zijn maar enkele schoten gelost, en Duitsche vliegtuigen, of vliegende bommen, hebben we niet meer gehoord. 't Verkeer blijft echter aanhouden, en er schijnt nog veel meer te komen, want ze hebben langs de hoofdwegen bergen basalt liggen. Zelfs langs de Graafscheweg (welke toch in prima staat is met die kinderhoofdjes) liggen deze bergen.
Wij maken 't alles nog goed, en hebben deze week de 3 pakketten verzonden. Wij hebben nog enkele dingen voor jullie, die we later zullen overhandigen, want ze keken erg precies naar 't gewicht.
Ik heb nog steeds druk werk, en verdiende deze week nog f.215,- aan 'n radiotoestel.
Nou luitjes kruip maar vast in de kelder, en we hopen dat je er weer spoedig uit kunt komen.
Onze beste wenschen en vele groeten. Hou je taai !!

Zaterdagavond 14/4 8 uur.

't Is alweer bijna een week geleden, dat ik jullie voorspelde, dat die week voor jullie de bevrijding zou brengen. Volgens de berichten, staan de Canadeezen aan de rand van Zwolle, maar ik heb gisteren een geallieerde krant gezien, waarin 't heele bevrijde gebied zwart stond afgedrukt, en daarin was ook Zwolle zwart. Dus hoe 't zit weten we niet precies.
Er komt wel iets meer schot in de bevrijding van Holland. Gisteren nacht zijn troepen ten oosten van Arnhem de IJsel overgestoken, en hebben nu bijna heel Arnhem in handen. Ook staan ze in Apeldoorn. De race naar Berlijn is nu voorgoed ingezet. Gisteren had Duitschland bekent gemaakt, dat luchtlandingstroepen geland waren op 25 km van Berlijn, en latere berichten spraken van 8 km.
(Even naar Radio-Oranje luisteren)
Volgens de laatste berichten wordt Zwolle van 't zuiden en 't oosten aangepakt. Vanuit 't zuiden staan ze op 1 km van de stad, terwijl er al dagen gemeld is, dat ze vanuit Dalfsen Zwolle bereikt hebben.
Arnhem is bevrijd, terwijl er ook al troepen zijn doorgedrongen in de stad Groningen. Donderdag is President Roosevelt overleden, wat voor de wereld een geweldige klap betekend. Hier in de stad hangen alle vlaggen halfstok.
Ik schei er mee uit, want 't wordt me te donker.

Zondagmorgen 11 uur.

De Canadeezen zijn Zwolle binnengerukt !! Gisterenavond meldde "Herrijzend Nederland" 't nieuws waar maanden op gewacht hebben. Vanmorgen om 10 uur kwam 't bericht, dat er weinig tegenstand werd ondervonden ! Zooveel te beter natuurlijk, want Zwolle lijkt me, met al z'n grachten en bruggen, gemakkelijk te verdedigen.
Moeke is vanmorgen al komen vragen, hoe de toestand was, nadat ik gisterenavond om kwart over 10 nog 't laatste ging vertellen. We zitten nu heelemaal in spanning over 't verloop van de strijd, en beluisteren iedere uitzending, van alle verschillende omroepen. We hopen, dat jullie onze pakketten deze week, over 't Roode Kruis zullen ontvangen.
Gisternavond werd ook nog gemeld, dat bijna geheel Noord-Oost Nederland bevrijd was. 't Is natuurlijk zoo, dat ieder z'n eigen familie liefst 't eerst bevrijd ziet. Zoo zitten wij natuurlijk naar Zwolle te staren. Maar…………………
Was 't niet beter geweest, dat 't andersom was ? Ik voor mij geloof beslist, dat de nood in West-Holland veel grooter is, dan bij jullie. Gisteren werd over Radio-Oranje een verhaal opgedist, om van te gruwelen ! Ik zelf heb deze uitzending niet gehoord, maar daarin moet gezegd zijn, dat in een kerk te Rotterdam, 13 tot 1500 lijken waren opgestapeld !! In 't begin dacht iedereen dat 't propaganda was, maar steeds wijzen ze er op, dat ze zich aan geen enkele overdrijving schuldig maken ! Als je dan bedenkt, dat in deze zeer versterkte steden, de strijd om de vrijheid nog moet beginnen, (en wanneer !) dan zal 't er in Holland na de oorlog treurig, zéér treurig uitzien ! Hopen we, dat vóór de strijd daar in 't Westen begint, de oorlog als geëndigd wordt verklaard. Volgens Eisenhower zullen de geallieerden dit doen (wellicht na de val van Berlijn ?). 't Gaat geweldig hard, vooral in Duitschland zelf. Ik heb al 'ns geschreven, dat 't offensief hier in 't Westen, iets had van Russiessch. Op 't oogenblik echter, kunnen de Russen een puntje zuigen, aan de Engelschen, Amerikanen en Canadeezen. Voor 3 weken toen 't spel begon, over de Rijn, stonden ze op 't dichtste punt, 450 km
van Berlijn ! Vandaag dus na 3 weken is de afstand tusschen Berlijn en de aanvalsspits ± 25 km !!
Dit had de ergste optimist niet kunnen droomen, zelfs niet in z'n beste bui.
('t is kwart voor 12, dus berichten van de B.B.C.)
Er zijn troepen binnengedrongen in Zwolle, Groningen en Apeldoorn, dus eigenlijk nog 't zelfde als vanmorgen. 't Gemiddelde aantal krijgsgevangenen is van de laatste week gestegen tot 50.000 man
per dag !!! En dit alleen aan 't Westelijk front. Ook von Papen bevind zich hierbij. Ze zullen dat heerschap wel eventjes aan de tand voelen.

s'namiddags kwart over één !

Zoojuist, tijdens de nieuws uitzending van "Herrijzend Nederland" is in de studio bericht ontvangen, dat Zwolle door de 3e Canadeesche divisie is bevrijd. Eindelijk zijn dan zoo ver. 't Nieuws kwam toch nog héél onverwacht. Dat komt zoo: "Radio Oranje" en "Herrijzend Nederland" zenden beiden van 1 uur tot kwart over 1 nieuws uit. Mijn gewoonte is, eerst naar 't voornaamste nieuws in 't kort te luisteren van R.O., om daarna over te schakelen op "H.N.", welke laatste meestal uitvoeriger nieuws heeft, over de strijd in Nederland. Eerst meldde R.O. sterkere tegenstand in Zwolle en Apeldoorn. Dit was dus weer niet zoo best ! Na overschakeling op "H.N." kwam in 'n beetje flauwe kul, 't verheugende bericht, dat Zwolle door de 3e Canadeesche Divisie was bevrijd. We waren (Jo en ik) in de keuken, en hadden de radio zoo hard staan, dat we hem goed horen konden. Plotseling zei de omroeper "Luisteraars, zoojuist bereikt ons 't verheugende bericht, dat de 5e hoofdstad van onze provincies, door de 3e Canadeesche divisie is bevrijd…… (we barstten van de spanning) n.m. Zwolle.
Ik ging direct naar de Burghardt, en weet niet goed meer hoe ik 't groote nieuws heb verteld. Maar ………… ze weten het. Ik geloof dat we allemaal 'n beetje tusschen uit waren. Toen ik terug kwam stond Jo in de keuken te huilen. Nu nog antwoord op de vraag, zijn ze allemaal bij elkaar ? Of is Nol misschien naar Duitschland ?! We zullen nu wel gauw bericht hebben van jullie, en doen ook alle moeite om bericht te zenden. Moge 't spoedig gelukken, en goede tijding brengen. Wim.

Zaterdag 21 April half negen

HET groote nieuws hebben we ontvangen ! Gisterenmiddag kwam ik om 12 uur thuis, en …………huilend vertelde Jo:"Een brief uit Zwolle". En daar stond de brief. Ik zag meteen dat Nol hem geschreven had, dus hij was ook nog niet naar Mofrika. 't Was een echte feeststemming, de heele zaak was meteen uit de put. 't Is dan ook zoo mooi gegaan, als we maar hadden kunnen hopen.
Wat hebben jullie geboft, dat er in Zwolle geen strijd is geleverd. Je behoeft er heelemaal niet verzot op te zijn, maar, wat de oorlog betreft, kunnen ze in Nijmegen meer vertellen dan in Zwolle. Jullie hebben dan ook op alle manieren geboft, vooral met eten. Dat jullie 't niet zoo erg hard hadden, dacht ik wel, maar dat je met alles zoo goed er bij zat, durfden we toch we toch niet te denken. Hoe vaak hebben we niet gezegd, of gedacht, "Hadden ze er maar wat van in Zwolle !! 't Enigste wat jullie hebben gemist is: Voor Jenny en Ineke, een stuk chocolade, en voor Nol, een goede Engelsche cigaret ! Ook deze laatste dingen hebben jullie nu waarschijnlijk. Cigaretten heb ik nog een heele partij, en als ze in Zwolle erg duur zijn, (ik zal 't Arend vragen) zal ik er nog wel een paar meegeven.
Wat zielig voor Daan ! Ik voor mij heb niet veel hoop op herstel, vooral de ruggemerg-verwonding is 'n lelijk ding.
Wat toevallig van onze vrouwen, he Nol ! Hoe bestaat 't !! Ik ben benieuwd, of jullie nog iets van de 3 pakketten hebben ontvangen ! Als ze er maar niet mee knoeien, zooals hier nu al verteld wordt, want dat zou ik Duitsch vinden. Als ze aan menschen gegeven worden die 't hard noodig hebben als jullie, heb ik daar nog vrede mee.
Nou luitjes, 't wordt al aardig duister, en nieuws is er toch niet meer, dus ga ik er maar een punt achter zetten.
Tot ?? (Hoe vaak heb ik dat al geschreven ?) Maar nu is 't eindelijk.
TOT SPOEDIG WIM

Nijmegen, Zondagmiddag 22 April 2 uur

Beste Jenny, Nol en Ineke.
Nadat we ± 9 volle maanden niet in de gelegenheid zijn geweest, om een bezoek aan Zwolle te brengen, of jullie te schrijven, is 't dan eindelijk zoover, (al is 't nog clandestien) dat we jullie weer 'ns een teeken van leven kunnen geven. Wij allen, d.i. de familie Persoons-Thomassen, Verweij-Persoons verkeeren in de beste welstand. En dit is misschien wel 'n uitzondering, want er is in onze stad veel gebeurd in de 7 maanden als frontstad. Als je 'ns neemt dat de familie van die lange Thijsen (Nol kent 'm wel) van zijn, en van z'n vrouw's kant, er 4 familie's totaal zijn getroffen (waarschijnlijk ook hijzelf) dan weten jullie 't wel. (Totaal getroffen zijn zij, die en huis, en inboedel geheel verloren hebben) Wij hebben reusachtig geboft, 5 granaten, in 'n straal van 10 meter om ons huis, waarvan 4 overdag, terwijl niet een persoon werd gedood of gewond ! Is dat boffen of niet ?!
Voor de invasie was ik juist met 'n brief voor jullie begonnen, welke vóór hij geheel klaar was, al niet meer verzonden kon worden. Ik kwam toen op de gedachte, om alle gebeurtenissen op papier te zetten, en heb dat van begin af ook steeds gedaan. m'n Verslag (als ik 't zoo noemen mag) is door de tijdsduur uitgegroeid tot ± 60 vellen papier (en dat in 'n tijd van papierschaarste !) Ik heb geprobeerd om alles zooveel mogelijk voor te stellen, als wij 't zelf meemaakten. Maar aangezien ik meubelmaker ben, en geen verslaggever, zal ik hierin op veele (zoo niet op alle) punten te kort geschoten zijn. Er zijn trouwens momenten geweest, die niet te beschrijven zijn. Zoo b.v. onze vreeselijke avond brand- en brisantbommen. m.i. Is ook geen verslaggever bij machte om je zoo te vertellen, als wij 't meemaakten. We stonden toen we buiten kwamen, voor 'n zee van vuur !! 3 Brandbommen voor ons huis op de straat. Ook verschillende huizen tegenover en naast, en boven ons brandden ! We vlogen er naar toe om te blusschen, ze knalden uit elkaar, wij naar binnen, weer terug, een zware brisantbom op 100 meter van ons af op de Kapokfabriek terwijl je open en bloot op straat staat.
Beschrijf dat 'ns ! 't Is mij onmogelijk ! Je raakt alleen de buitenste randjes van de belevenissen !
In ieder geval kunnen jullie eenig idee krijgen van de 7 maanden, die wij hebben doorleefd, met de moffen tegenover ons.
Nol zal natuurlijk niet in de gelegenheid zijn geweest, om veel te schrijven, in zijn onderaardsch bestaan. Veel te vertellen hebben jullie natuurlijk over de laatste maande bezetting enz. enz. Hopen we, dat er spoedig gelegenheid bestaat, om met de geheele familie naar elkaar toe te komen. Ik kom in ieder geval, zoogauw de wegen vrij gegeven worden, per fiets naar Zwolle.
Luitjes onze beste wenschen.

JO - RINY - WIM

Stichting Noviomagus.nl bedankt Gerard & Riny Eickmans-Verweij en Peter Verweij voor hun welwillende medewerking aan deze publicatie. Heeft u ook een dergelijk origineel "dagboek" liggen en zou u dat graag op Noviomagus.nl gepubliceerd willen zien, neem dan contact met ons op. Voor de verantwoorde archivering van dergelijke historisch belangrijke stukken, neemt u het beste contact op met het Bevrijdingsmuseum of Het Archief, centrum voor stads- en streekhistorie Nijmegen.