Reactie 0:

Patrick Peeters, 11-03-2021: Schilderij 'Probably Paris'

Reactie 1:

Rob Essers, 11-03-2021: De conclusie dat de afbeelding ouder is dan 1784, is voorbarig. Een schilder kan ook objecten schilderen die niet meer bestaan. Voor de datering dient uitgegaan te worden van de meest recente details. In De Gelderlander van 6 maart 2021 schatte Paul Dickmann het werk in ieder geval van na 1730: "Want in dit jaar was er nog geen olielantaarn bij de veerstoep zoals je die links van het rijtuigje op de voorgrond ziet."

Op de

1734

Nieuwjaars-Groet, uitgegeven door de Vulders en Aansteekers dezer Stads Lantaarnen, is te zien dat dit model in 1734 reeds in gebruik was. Op de NIEUWJAARS-WENSCH van de LAMPTAARN-AANSTEKERS de Stad NIJMEGEN uit 1822 staat dezelfde olielantaarn aan de Lentse kant van de gierpont. De afbeelding op deze nieuwjaarswens vertoont een aantal overeenkomsten met het schilderij, maar er zijn ook duidelijke verschillen. Mogelijk is het schilderij pas begin 19e eeuw gemaakt. In dat geval moet de schilder gebruik gemaakt hebben van oudere afbeeldingen.

Panorama 1822 (detail van RAN F16935)

Reactie 2:

Antoon Reijnen, 11-03-2021: Het gebouw buiten de Veerpoort, geheel links op de Waalkade, de zogenaamde (Nieuwe) Stadsherberg, is eind 1777-begin 1778 gebouwd:
"Onze Stadsherberg verrees in 1777, ter plaatse waar vroeger een steenloods gestaan had. Bij raadsbesluit van 17 December v. d. j. ontving zekere Arnoldus Dibbits verlof aldaar een huis 'voor passagiers' te bouwen, met een uithangbord of teeken er voor, waarop geschilderd zou staan, het voorsegde huis, en het opschrift 'NIEUWE STATS HERBERG, GOET LOGYS.'"
H.D.J. van Schevichaven, Oud Nijmegen's Straten Markten Pleinen Open ruimte en Wandelplaatsen p.367

Reactie 3:

Rob Essers, 11-03-2021: In mijn Stratenlijst gemeente Nijmegen staat bij Waalwal:
"De weg tusschen de St. Stevens- en Meipoort, Waalwal geheeten, is in 1745 op nieuw met boomen beplant, en wordt behalve tot eenen wandelweg, tot eene lijnbaan enz. gebruikt." (Buurman 1829, p. 25)
Op het schilderij steken de bomen boven de huizen uit. Ik weet niet om wat voor bomen het gaat en wat de groeisnelheid is, maar het zou mij niet verbazen als de afgebeelde bomen meer dan 50 jaar oud zijn.

Reactie 4:

Mark van Loon, 14-03-2021: In 1789 kreeg stadstimmerman J. ten Boven toestemming om de Stratemakerstoren met huizen te overbouwen. Op het schilderij is dat nog niet gebeurd.

Als het schilderij 'naar het leven' afgebeeld is, valt het nu te dateren tussen 1778 (bouw Stadsherberg) en 1784 (instorten Lappentoren).
Maar zoals Rob in Reactie 1 aangaf, is het makkelijker het verleden te doen herleven dan de toekomst te voorspellen. Het is dus niet uit te sluiten dat het schilderij later gemaakt is, bijvoorbeeld uit heimwee naar de in 1796 gesloopte burcht.

Reactie 5:

Antoon Reijnen, 15-03-2021: In het artikel in De Gelderlander van 06-03-2021 wordt door Paul Dickmann ook verwezen naar de in 1780 afgebroken Meipoort. Op het schilderij steekt het bovenste deel van het oude poortgebouw nog net boven de bomen uit.
Op 9 augustus 1780 startte het Nijmeegs stadsbestuur de aanbestedings­procedure voor de sloop van de Meipoort teneinde “het gehele gebouw der poort, van de cap tot op en in de fundamenten toe af [te] breken”. Tot de opdracht behoorde ook de bouw van een vervangende poortboog. 14 augustus werd het werk gegund aan mr. timmerman Warmoldt Hollenbergh voor een bedrag van 3980 gulden. Zijn vader mr. metselaar Hendrik Hollenberg en mr. metselaar Arn. Dibbets (de bouwer van de Nieuwe Stadsherberg bij de Veerpoort) stonden garant voor uitvoering van de werkzaamheden.
Redactie: verfanalyse kan wellicht bepalen wanneer het schilderij gemaakt is, maar omdat we tot nog toe geen tegenstrijdigheden zien lijkt de afbeelding in ieder geval een 'momentopname', nu te dateren als 1778-1780.

Reactie 6:

Paul Dickmann, 16-03-2021: Ik denk dat een niet-Nijmeegse schilder de voorstelling heeft gemaakt met een of meer prenten voor zich. Hij heeft diverse elementen gecombineerd en vooral ook op een aantrekkelijke compositie gelet. De lantaarn op de voorgrond komt maar op een heel enkele afbeelding voor. Op veel meer prenten, direct al vanaf ca 1740, staat een lantaarn verder de veerdam op, bij de rivier. Compositorisch is het echter een fraaier element dan een klein paaltje ver weg ...

Philips, ca 1740: de lantaarn staat vlak bij de Waal

Het loont de moeite op zoek te gaan naar prenten met een ‘foute’ c.q. fantasie-voorstelling, omdat dergelijke prenten, als ze gedateerd zijn, iets kunnen zeggen over de (vroegste) datering van dit schilderij. De afbeelding op het schilderij is namelijk zeker voor een deel fantasie. Op de noordmuur van de Valkhofburcht zit een uitbouwtje, een soort erkertje. Dat uitbouwtje is het ‘balcon’ dat in 1688 werd gebouwd in de kamer van vrouwe van Randwijck (de ‘Koningskamer’), die destijds met haar familie de noordvleugel bewoonde (zie: G. Lemmens e.a., Het Valkhof te Nijmegen, p. 89). Het uitbouwtje komt ook voor op de maquette die de situatie van eind 17e eeuw moet verbeelden, op het zogenaamde dakenplan van de burcht uit 1726 waar het ‘Lanteerntje’ wordt genoemd, en op meerdere prenten tot en met die van Hoogers twee eeuwen later. Tegelijk toont de noordelijke muur van de burcht op het schilderij echter geen steunberen, en die waren er al sinds de tijd van Alva ca 1570; op de genoemde maquette zijn ze zeer duidelijk te zien. Dit deel van het schilderij is dus zeker niet conform een situatie waarin de burcht ooit verkeerd heeft.

Maquette met voorstelling burcht (eind) 17e eeuw: erkertje én steunberen
De maquette is in 1937 gebouwd en bevindt zich in Museumszentrum Burg Linn

Het schilderij kan, gezien de datering van diverse (bouw)elementen, niet gemaakt zijn voor ca 1780. Tegelijk denk ik dat enkel verf- en doekanalyse pas echt uitsluitsel kan geven.

Reactie 7:

Antoon Reijnen, 18-03-2021: Een opvallend detail: op 'Het Valkhof of vorstendoms-burgt eeven voor de slooping in 1795 geteekend' van Hendrik Hoogers is duidelijk te zien dat er aan de noordzijde van de Nieuwe Stadsherberg een stuk is aangebouwd, waardoor het pand 4 ramen breed is in plaats van de oorspronkelijke 3. Die uitbouw is ook goed zichtbaar op latere afbeeldingen van de Nieuwe Stadsherberg. Op het schilderij ontbreekt de uitbouw.

Als het schilderij geen originele voorstelling is, dan moet toch in ieder geval het werk (of één van de werken) waarop het gebaseerd is uit de periode 1778-1795 zijn.

Reactie 8:

Mark van Loon, 19-03-2021: Of de herberg na de bouw vergroot is, is zo niet te zeggen. Het schilderij geeft dezelfde situatie weer als Hoogers' prent met de situatie van 1795, maar met een verkeerde interpretatie.
Op de foto uit 1860 is te zien dat het muurstuk met 'het vierde raam' onder een hoek met de voorgevel geplaatst is (let op het verspringende perspectief van de dakpannen).
Van grote afstand is deze wat ongewone bouw lastig te onderkennen. Op het schilderij is het onjuist weergegeven als 2 haakse gevels, wat erop duidt dat de maker niet bekend was met de situatie ter plaatse.
Maar dit gebeurde vaker, zelfs door Nijmegenaren P.C. Christ (RAN F5940, ca 1850) en P.M. Post (RAN F5631, datering 1853).

Reactie 9:

Mark van Loon, 19-03-2021: Voor de stoffering heeft de schilder zich mogelijk laten inspireren door de in reactie 6 genoemde prent van Pronk/Philips. Behalve de olielantaarn vertonen ook de wachtende wagen en vooral de koets op de gierpont opmerkelijke overeenkomsten.

Deze gravure vermeldt als maker J.C. Philips, jaartal 1740 en bron C. Pronk. De bewaard gebleven tekening van Cornelis Pronk is eerder nauwgezet gegraveerd door Jan Ruyter als illustratie voor 'de Arkstee' uit 1733. Alle drie de afbeeldingen tonen dus het stadsaanzicht van 1733 of eerder. MAAR Jan Caspar Philips heeft de voorgrond veranderd: op de tekening van Cornelis Pronk is GEEN LANTAARN te zien! Is het een verzinsel van Philips?

tekening Pronk

Reactie 10:

Antoon Reijnen, 21-03-2021: De gravure van Philips is gebaseerd op een andere tekening van C. Pronk, in het Teylersmuseum:

tekening Pronk 2

Reactie 12:

Mark van Loon, 21-03-2021: Inderdaad, zo leer je elke dag wat bij!
De verschillen tussen beide tekeningen zijn miniem wat betreft bebouwing en afgebeelde schepen, Pronk 2 is wat 'netter'. Beide geven dus het stadsaanzicht van 1733 of eerder. Alleen de voorgrond (Lentse oever en gierpont) is anders. Is de lantaarn dan waarheidsgetrouw of gefantaseerde stoffering? Zijn Pronk's schetsen bewaard? En zijn er andere afbeeldingen van de lantaarn?
Overigens maakt dit voor de datering van het schilderij niets uit.

Reactie 13:

Antoon Reijnen, 21-03-2021: Er is een schetsboek van Cornelis Pronk in het Rijksmuseum. Of er schetsen van Nijmegen in te vinden zijn, is mij eerlijk gezegd niet bekend.

Reactie 14:

Paul Broekman, 21-03-2021: In genoemd schetsboek van Cornelis Pronk (ca. 1728 - ca. 1732), met schetsen van zijn bezoeken aan plaatsen als Dordrecht, Middelburg en waarin je ook kasboek­aantekeningen aantreft, staan geen schetsen van Nijmegen. Ik heb de 96 bladzijden doorgebladerd.

Redactie: ook een tweede Schetsboek met 65 bladen, Cornelis Pronk (mogelijk), 1701 - 1759 en het Schetsboek met 69 bladen, Abraham de Haen (II), 1731 (ooit aan Pronk toegeschreven) bevatten geen Nijmegen.

Reactie 15:

Paul Dickmann, 28-03-2021: Er is een nieuwe theorie opgedoken, in twee delen.
Ten eerste: het doek is een lambriseringsstuk. Dit wil zeggen: het is geschilderd op in een wand gespannen linnen, aan de achterzijde gesteund door een houten kruis. De (contouren van) kruislatten zijn bij inzoomen nog te zien, en dit zou ook verklaren waarom het huidige lijstje zo onbeholpen iel en niet passend is: pas aangebracht na verwijdering uit de wand.
Ten tweede: het doek kan dan in een kroeg of societeit hebben gehangen, want dergelijke lambriseringsstukken kwamen (juist) in dergelijke lokalen vaak voor. Weet iemand iets van het interieur van Nijmeegse kroegen en/of societeiten?
NB: ik realiseer mij goed dat dit weer een beetje haaks staat op een eerdere suggestie dat het om een niet-Nijmeegse schilder gaat.

Reactie 16:

Hylke Roodenburg, 11-04-2021: Wat betreft datering kan ik alleen zien dat het werk de stad vroeg in de morgen weergeeft, gezien de schaduwen die naar het zuidwesten vallen. Is het zinvol om, behalve ons blind te staren op een datering, ook te kijken naar de stijl en kwaliteit waarin het werk is geschilderd, en het materiaalgebruik? Over dat laatste heb ik nog niets gelezen. Verder ben ik absoluut geen kunstkenner, dus doe ik hierna alleen wat voorzetten. Wat de stijl betreft valt op dat de schilder in strakke lijnen en vrij sterke kleurcontrasten heeft gewerkt (vooral bij de bebouwing en de veerstoep). Is dit vergelijkbaar met werk van andere kunstenaars? En is iets te zeggen over de kwaliteit van het werk? Een werk met een voorstelling van lang geleden wordt al snel bijzonder gevonden, maar was dit het werk van een professionele schilder of kan dit ook een werk van een 19de-eeuwse, niet onverdienstelijke hobbykunstenaar zijn geweest?
In het Regionaal Archief Nijmegen liggen archieven van twee sociëteiten uit kort voor en na 1800. Zodra het archief weer geopend is kan dat eens worden bekeken.

Reactie 17:

Redactie, 26-07-2023: Vandaag meldde het Valkhof Museum middels een persbericht de aankoop van dit schilderij. Het wordt nu gerestaureerd en zal een plek krijgen in het vernieuwde museum.

Valkhof Museum, Flip Franssen

REAGEER:

Uw aanvullingen of opmerkingen zijn welkom!
Met dit formulier kunt u (nog) geen foto's versturen. Gebruik daarvoor uw e-mailprogramma.
Opmaak kan wel, bv <b>Vet</b> of <i>cursief</i> geeft Vet of cursief.