Elke Nijmegenaar kent ze van vroeger, de 'Peeman-keetjes'. In samenwerking met Erik Jansen, een van de nazaten van de familie Peeman, kunnen wij u op deze pagina een kijkje geven in de bedrijfshistorie van deze oer-Nijmeegse drankhandelaar die met zijn nostalgische keetjes grote bekendheid verwierf onder de Nijmeegse bevolking. Onderstaande pagina is een selectie uit de archieven van de firma, met toestemming gepubliceerd op Noviomagus.nl

Peeman bedrijfshistorie

Rond 1900 begon J. A. Peeman in Nijmegen een drankhandel en drankenfabriek. In zijn drankenfabriek werden allerlei frisdranken en sterke dranken gemaakt en hij werd tevens al in 1908 Hoofdagent van de Amstelbrouwerij. Zo leverde hij aan particulier en horeca alle gewenste dranken.

Rond die tijd was door de economische malaise drankmisbruik een groot maatschappelijk probleem en de landelijke bond Alcoholbestrijding zette in Nijmegen, Den Haag en Groningen kioskjes in het straatbeeld die alleen alcoholvrije dranken verkochten. Hiermee dacht men het probleem van alcoholmisbruik te kunnen overwinnen, maar zoals men nu ook wel in zal zien ging dit plan lang niet ver genoeg. Extra verkooppunten van frisdrank leveren uiteraard niet als resultaat op dat de verkooppunten van alcoholische drank minder bezocht zouden gaan worden. Dit oorspronkelijke idee van de bond Alcoholbestrijding leek dan ook al een vroegtijdig einde beschoren en in 1908 leken de kioskjes opgedoekt te moeten worden omdat de bond 'op de fles ging'.

De heer Peeman zag echter wel het nut van de kioskjes en hij was zich er ook van bewust dat het alcoholmisbruik ook voor het imago van zijn bedrijf niet al te best was. Een verkoper van alcohol is op de lange termijn ook gebaat bij gebruik met mate, waarbij geen persoonlijke en maatschappelijke schade ontstaat door de verkoop van zijn product. Daarom besloot hij de kioskjes van de bond op te kopen en ze onder hetzelfde beleid voort te zetten: alleen verkoop van alcoholvrije dranken.

De kioskjes waren bovendien veelal geplaatst aan de randen van de singels, op de grote wegen naar het centrum en leverden zo, naast zijn eigen slijterij op de Waldeck Pyrmontsingel, een aardig distributienetwerk op voor de alcoholvrije dranken die hij zelf in productie bracht.

De kioskjes stonden op de volgende plaatsen: Het Keizer Karelplein, de Spoorstraat, Hunnerpark, Oranjesingel (bij de vereniging en bij de huidige Canisiussingel), het Kronenburgerpark, het Valkhof, Kelfkensbos, langs de Groesbeekseweg, de Willemsweg en de Beekseweg.

Omdat het toentertijd alle kioskjes waren die Nijmegen rijk was en de heer Peeman op alle vier de zijden van de kioskjes de naam van zijn Firma liet plaatsen, raakten de kioskjes onder Nijmegenaren al snel bekend als "Peemankeetjes". En zo staan veel kioskjes bij de Nijmegenaren nu nog bekend. De huidige kiosken aan de Groesbeekseweg, op de Willemsweg en op het Hunnerpark worden nog vaak als Peemankeetje aangeduid.

In de loop der tijd is het assortiment van de Peemankeetjes behoorlijk uitgebreid. Zo werden in de loop der tijd ook rolletjes snoep, candybars en sigaretten verkocht. De verkoop had de heer Peeman ook op een bijzondere manier georganiseerd. Voor de Tweede Wereldoorlog kende Nederland lang niet zo'n uitgebreid sociaal zekerheidsstelsel als nu. Arbeidsongeschikten of anderszins werklozen waren vaak toegewezen op inkomsten van familieleden en een minimale bijdrage van de overheid. De heer Peeman bedacht dat voor de verkoop vanuit een Peemankeetje geen grote mobiliteit noodzakelijk was en omdat de keetjes maar klein waren en dus ook het assortiment niet al te groot, was het werk ook niet heel ingewikkeld.

Daarom besloot de heer Peeman mensen die invalide waren geworden te vragen of zij wellicht in een kioskje wilde komen werken. Zo konden zij in hun eigen onderhoud voldoen, waren ze niet op liefdadigheid aangewezen en, ook heel belangrijk, behielden ze allerlei sociale contacten.

De Peemankeetjes ontwikkelden zich immers tot een ontmoetingsplek van buurtbewoners, er werd gekletst over de andere buren, over het nieuws en over het weer.

In de oorlog zijn enkele keetjes verloren gegaan en door de snelle groei van de stad rond die tijd waren verbredingen van juist de grote uitvalswegen waaraan de keetjes stonden noodzakelijk. Enkele van de keetjes zijn toen definitief uit het straatbeeld verdwenen. Anderen zijn weer opnieuw opgebouwd, hoewel soms helemaal niet meer lijkend op de zo typische oorspronkelijke bouwvorm.

In de laten jaren '50 en jaren '60 kregen de keetjes steeds meer te maken met stijgende criminaliteit. Bijna maandelijks werden de keetjes opengebroken waarbij met name de rookwaar een gewilde prooi was. Anders dan bij de meeste winkels woonde de eigenaar er immers niet boven en omdat de keetjes voor 100% uit hout waren opgetrokken waren ze eenvoudig te kraken. Ook het sociale aspect van werkgunning aan minder-validen verloor aan kracht door de verbeterende zekerheden vanuit de overheid.

Bovendien namen de andere zakelijke activiteiten van de heer Peeman, de drankenhandel, slijterij en limonadefabriek ook een hoop tijd in beslag zodat hij op een dag besloot de Peemankeetjes van de hand te doen. Hij gaf daarbij voorrang aan de toenmalige uitbaters van de kioskjes. De meesten van hen gingen graag in op het aanbod en namen de exploitatie op zich en werden zo eigen baas in hun Peemankeetje.

Voorbeelden daarvan zijn de huidige kiosken aan de Groesbeekseweg, op de Willemsweg en op het Hunnerpark. Echter ook deze drie zijn geen van alle meer een origineel Peemankeetje stammend uit 1900.

Het laatste originele Peemankeetje stond op de Willemsweg, op de hoek bij de Graafseweg, maar is in 1985 in elkaar gereden door een vrachtwagen. Het is toen van de definitieve sloop gered door de erven van de heer Peeman. Zij hebben de brokstukken, want meer was er niet van, opgekocht. Bij hen in de tuin is het Peemankeetje weer geheel opgebouwd, gerestaureerd en in oorspronkelijke staat hersteld. Het doet nu dienst als tuinhuisje en zo wordt daar, na al meer dan een eeuw, nog steeds drank geschonken vanuit het enige originele Peemankeetje dat Nijmegen nog rijk is.

<O>

Wij danken de familie Peeman-Jansen en Erik Jansen voor het ter beschikking stellen van de voor deze bedrijfshistorische pagina benodigde materialen en gegevens. Wilt u meer weten en vooral zien van de bekende Peemankeetjes die het Nijmeegse straatbeeld zo bepaald hebben, dan kunt u kijken op de internetpagina peemankeetje.nl van Erik Jansen. Daar kunt u ook het boek 'Keetjes & Kroegen, Honderd jaar Peeman Dranken' downloaden.

terug

Reactie 1:

Erik Jansen, 13-07-2012: Sinds gisteren heeft J.A. Peeman het bord dat hij precies 100 jaar geleden liet plaatsen op het dak van zijn nieuw te openen elektrische limonadefabriek aan de Waldeck Pyrmontsingel weer terug!

Reactie 2:

Cor van den Hoff, 10-03-2013: Ik kan me de Peemankeetjes goed herinneren van mijn jeugd. Ik ben in de Schonckstraat in 1936 geboren maar mijn oma en opa woonden in de Lijsterstraat en dus als mijn moeder en vader met mij in de kinderwagen langs het spoorgat over de Graafseweg het hugje afgingen, kon dat alleen maar via de trappen naast het Peemankeetje. Nu waren er twee redenen waarom ik wakker werd gedurende de tocht. Of het was iets van de Peemankeet of een bal gehakt uit de automaat van de slager op de hoek van de Willemsweg. Toen we naar de Hofdijkstraat verhuisden werd die routine voortgezet met groot succes.
Groeten, Cor van den Hoff, Kingston, Australie