Peeman

© copyright Erik Jansen, digitale bewerking: Henk Kersten/Stichting Noviomagus.nl

Elke Nijmegenaar kent ze van vroeger, de 'Peeman-keetjes'. In samenwerking met Erik Jansen, een van de nazaten van de familie Peeman, kunnen wij u op deze pagina een kijkje geven in de bedrijfshistorie van deze oer-Nijmeegse drankhandelaar die met zijn nostalgische keetjes grote bekendheid verwierf onder de Nijmeegse bevolking. Onderstaande pagina is een selectie uit de archieven van de firma, met toestemming gepubliceerd op Noviomagus.nl

Peeman bedrijfshistorie

Rond 1900 begon J. A. Peeman in Nijmegen een drankhandel en drankenfabriek. In zijn drankenfabriek werden allerlei frisdranken en sterke dranken gemaakt en hij werd tevens al in 1908 Hoofdagent van de Amstelbrouwerij. Zo leverde hij aan particulier en horeca alle gewenste dranken.

Rond die tijd was door de economische malaise drankmisbruik een groot maatschappelijk probleem en de landelijke bond Alcoholbestrijding zette in Nijmegen, Den Haag en Groningen kioskjes in het straatbeeld die alleen alcoholvrije dranken verkochten. Hiermee dacht men het probleem van alcoholmisbruik te kunnen overwinnen, maar zoals men nu ook wel in zal zien ging dit plan lang niet ver genoeg. Extra verkooppunten van frisdrank leveren uiteraard niet als resultaat op dat de verkooppunten van alcoholische drank minder bezocht zouden gaan worden. Dit oorspronkelijke idee van de bond Alcoholbestrijding leek dan ook al een vroegtijdig einde beschoren en in 1908 leken de kioskjes opgedoekt te moeten worden omdat de bond 'op de fles ging'.

De heer Peeman zag echter wel het nut van de kioskjes en hij was zich er ook van bewust dat het alcoholmisbruik ook voor het imago van zijn bedrijf niet al te best was. Een verkoper van alcohol is op de lange termijn ook gebaat bij gebruik met mate, waarbij geen persoonlijke en maatschappelijke schade ontstaat door de verkoop van zijn product. Daarom besloot hij de kioskjes van de bond op te kopen en ze onder hetzelfde beleid voort te zetten: alleen verkoop van alcoholvrije dranken.

De kioskjes waren bovendien veelal geplaatst aan de randen van de singels, op de grote wegen naar het centrum en leverden zo, naast zijn eigen slijterij op de Waldeck Pyrmontsingel, een aardig distributienetwerk op voor de alcoholvrije dranken die hij zelf in productie bracht.

De kioskjes stonden op de volgende plaatsen: Het Keizer Karelplein, de Spoorstraat, Hunnerpark, Oranjesingel (bij de vereniging en bij de huidige Canisiussingel), het Kronenburgerpark, het Valkhof, Kelfkensbos, langs de Groesbeekseweg, de Willemsweg en de Beekseweg.

Omdat het toentertijd alle kioskjes waren die Nijmegen rijk was en de heer Peeman op alle vier de zijden van de kioskjes de naam van zijn Firma liet plaatsen, raakten de kioskjes onder Nijmegenaren al snel bekend als "Peemankeetjes". En zo staan veel kioskjes bij de Nijmegenaren nu nog bekend. De huidige kiosken aan de Groesbeekseweg, op de Willemsweg en op het Hunnerpark worden nog vaak als Peemankeetje aangeduid.

In de loop der tijd is het assortiment van de Peemankeetjes behoorlijk uitgebreid. Zo werden in de loop der tijd ook rolletjes snoep, candybars en sigaretten verkocht. De verkoop had de heer Peeman ook op een bijzondere manier georganiseerd. Voor de Tweede Wereldoorlog kende Nederland lang niet zo'n uitgebreid sociaal zekerheidsstelsel als nu. Arbeidsongeschikten of anderszins werklozen waren vaak toegewezen op inkomsten van familieleden en een minimale bijdrage van de overheid. De heer Peeman bedacht dat voor de verkoop vanuit een Peemankeetje geen grote mobiliteit noodzakelijk was en omdat de keetjes maar klein waren en dus ook het assortiment niet al te groot, was het werk ook niet heel ingewikkeld.

Daarom besloot de heer Peeman mensen die invalide waren geworden te vragen of zij wellicht in een kioskje wilde komen werken. Zo konden zij in hun eigen onderhoud voldoen, waren ze niet op liefdadigheid aangewezen en, ook heel belangrijk, behielden ze allerlei sociale contacten.

De Peemankeetjes ontwikkelden zich immers tot een ontmoetingsplek van buurtbewoners, er werd gekletst over de andere buren, over het nieuws en over het weer.

In de oorlog zijn enkele keetjes verloren gegaan en door de snelle groei van de stad rond die tijd waren verbredingen van juist de grote uitvalswegen waaraan de keetjes stonden noodzakelijk. Enkele van de keetjes zijn toen definitief uit het straatbeeld verdwenen. Anderen zijn weer opnieuw opgebouwd, hoewel soms helemaal niet meer lijkend op de zo typische oorspronkelijke bouwvorm.

In de laten jaren '50 en jaren '60 kregen de keetjes steeds meer te maken met stijgende criminaliteit. Bijna maandelijks werden de keetjes opengebroken waarbij met name de rookwaar een gewilde prooi was. Anders dan bij de meeste winkels woonde de eigenaar er immers niet boven en omdat de keetjes voor 100% uit hout waren opgetrokken waren ze eenvoudig te kraken. Ook het sociale aspect van werkgunning aan minder-validen verloor aan kracht door de verbeterende zekerheden vanuit de overheid.

Bovendien namen de andere zakelijke activiteiten van de heer Peeman, de drankenhandel, slijterij en limonadefabriek ook een hoop tijd in beslag zodat hij op een dag besloot de Peemankeetjes van de hand te doen. Hij gaf daarbij voorrang aan de toenmalige uitbaters van de kioskjes. De meesten van hen gingen graag in op het aanbod en namen de exploitatie op zich en werden zo eigen baas in hun Peemankeetje.

Voorbeelden daarvan zijn de huidige kiosken aan de Groesbeekseweg, op de Willemsweg en op het Hunnerpark. Echter ook deze drie zijn geen van alle meer een origineel Peemankeetje stammend uit 1900.

Het laatste originele Peemankeetje stond op de Willemsweg, op de hoek bij de Graafseweg, maar is in 1985 in elkaar gereden door een vrachtwagen. Het is toen van de definitieve sloop gered door de erven van de heer Peeman. Zij hebben de brokstukken, want meer was er niet van, opgekocht. Bij hen in de tuin is het Peemankeetje weer geheel opgebouwd, gerestaureerd en in oorspronkelijke staat hersteld. Het doet nu dienst als tuinhuisje en zo wordt daar, na al meer dan een eeuw, nog steeds drank geschonken vanuit het enige originele Peemankeetje dat Nijmegen nog rijk is.

<O>

Wij danken de familie Peeman-Jansen en Erik Jansen voor het ter beschikking stellen van de voor deze bedrijfshistorische pagina benodigde materialen en gegevens. Wilt u meer weten en vooral zien van de bekende Peemankeetjes die het Nijmeegse straatbeeld zo bepaald hebben, dan kunt u kijken op de internetpagina peemankeetje.nl van Erik Jansen. Daar kunt u ook het boek 'Keetjes & Kroegen, Honderd jaar Peeman Dranken' downloaden.

terug

Reactie 1:

Erik Jansen, 13-07-2012: Sinds gisteren heeft J.A. Peeman het bord dat hij precies 100 jaar geleden liet plaatsen op het dak van zijn nieuw te openen elektrische limonadefabriek aan de Waldeck Pyrmontsingel weer terug!

Reactie 2:

Cor van den Hoff, 10-03-2013: Ik kan me de Peemankeetjes goed herinneren van mijn jeugd. Ik ben in de Schonckstraat in 1936 geboren maar mijn oma en opa woonden in de Lijsterstraat en dus als mijn moeder en vader met mij in de kinderwagen langs het spoorgat over de Graafseweg het hugje afgingen, kon dat alleen maar via de trappen naast het Peemankeetje. Nu waren er twee redenen waarom ik wakker werd gedurende de tocht. Of het was iets van de Peemankeet of een bal gehakt uit de automaat van de slager op de hoek van de Willemsweg. Toen we naar de Hofdijkstraat verhuisden werd die routine voortgezet met groot succes.
Groeten, Cor van den Hoff, Kingston, Australie

Reactie 3:

Robert Stappers, 20-02-2015: wat een ontzettend leuk artikel! bestaan er toevallig ook bouwplaatjes van zo'n kiosk? ik ben daar als verzamelaar in geïnteresseerd.
v.groet, Robert stappers den haag
Reactie 4:

Rene Klomp, 18-03-2015: Kan iemand mij vertellen of het keetje dat ooit stond bij het begin van de Hatertseweg / Hazenkampseweg (voor de molen) origineel ook een Peeman-keetje was? Het werd vele jaren bemand door de familie Potjens en ik heb er vroeger vaak snoep gekocht.
Reactie 5:

Rob Essers, 19-03-2015: In 1928 is vergunning verleend voor de bouw van een kiosk aan de Hatertseweg (kadastrale gemeente Hatert, sectie C, nummer 4346); zie studiezaal.nijmegen.nl. Eigenaar of eigenaresse was J.M. Marcus. Hoewel ik de bouwtekening niet onder ogen gehad heb, ga ik ervan uit dat het geen origineel Peemankeetje was.

In de fotocollectie van het Regionaal Archief Nijmegen zit een aantal foto's van de St. Annamolen waarop ook dezelfde (?) kiosk te zien is. Op een foto uit 1971 staat de kiosk zoals ik die mij herinner:


Bron: beeldbank RAN, detail van F17614

Reactie 6:

Eddy Waltman, 21-03-2015: Ja eindelijk weer iets waarop ik kan reageren omdat ik daar vaak iets kocht omstreeks 1958-60. Deze kiosk aan de Hatertseweg is nooit van Peeman geweest, het is vergelijkbaar met de snoepkiosk op de Graafseweg bij het kerkhof. Dus het is vaak onterecht als Peemankeetje genoemd. De orginele Peemankeetjes die ik ken zijn bij het Kronenburgerpark, bij het Valkhofplein, begin Willemsweg en Groesbeekseweg, het Peemankeetje bij het Keizer Karelplein en Vereeniging heb ik nooit gezien, vermoedelijk na de oorlog verwijderd.
Reactie 7:

Erik Jansen, 05-04-2015: Eddy heeft inderdaad gelijk.
Zie ook de geheel vernieuwde website www.peemankeetje.nl met allerlei mooie foto's.
Reactie 8:

Jetty Bär, 06-12-2016: het Peemanhuisje behoort voor mij tot een van mijn eerste herinneringen. Toen ik ±6 jaar was, wachtten mijn oudere zusje en ik altijd voor het Peeman huisje bij het Valkhof in Nijmegen op het trammetje naar Ubbergen waar we woonden. We zaten op de lagere school in Nijmegen, toen in 1944. Ik vond het huisje een sprookjeshuisje.
Op een dag in februari waren we met het trammetje tussen de middag weer op weg naar Nijmegen, want mijn oudere zusje en ik waren groot genoeg om tussen de middag op en neer te gaan, toen er lucht alarm kwam en we de tram uit moesten en plat op de grond gingen liggen, want dat had mijn moeder gezegd te moeten doen bij lucht alarm. Kortom Nijmegen werd gebombardeerd, ook mijn school, waar op dat moment een andere zusje was overgebleven. Ze is op het laatste moment nog onder het puin uit gered.
Ik woon nu in A'dam, maar ik weet dat dat huisje er nog steeds gelukkig staat, het Peeman huisje heeft voor mij een speciale warme herinnering, in die oorlogsjaren, waar dat huisje tenminste een sprookje was.
Reactie 9:

Frans van Laanen, 07-12-2016: Het houten keetje stond naast de oprit van de molen, op de Hatertseweg 4. Tot in de jaren zestig was het van een echtpaar op leeftijd. De vrouw deed de verkoop, en de man kwam er 's avonds bij zitten. Later is het overgaan aan de Fam Potjes.
Reactie 10:

Johnny Meuleman, 07-12-2016: Als ik het verhaal van Jetty (Reactie 8) zo lees, denk ik dat zij in de war is met het tramwachthuisje.
Er heeft inderdaad in het Hunnerpark een Peeman-keetje vlakbij het tramwachthuisje gestaan.
Wanneer weet ik niet maar het Peeman-keetje is uiteindelijk verdwenen, daar in tegen is het tramwachthuisje verplaatst en doet nu dienst als kiosk.
De laatste Peeman-keetje stond op de Willemsweg, totdat het in 1984 door een vrachtwagen in elkaar was gereden.
Dit Peeman-keetje staat nu in Berg-en-Dal in de achtertuin van een kleinzoon van Peeman en doet nu dienst als tuinhuisje.
Reactie 11:

Jetty Bär, 08-12-2016: reactie op J. Meuleman: ik herinner me dat het huisje wat terug stond toen. 'Men' heeft mij verteld dat het er nog staat, maar dan is het niet het echte peemanhuisje maar de kiosk, jammergenoeg.
Reactie 12:

Johnny Meuleman, 08-12-2016: Beste Jetty, wij gaan nu samen proberen duidelijkheid te scheppen.
Hoewel ik nog niet zo oud ben (1959) ga ik uit van het fotomateriaal wat ik heb.
Preciese data weet ik niet maar misschien zijn er reageerders die dat wel kunnen.
Wij maken nu een duikvlucht.

Stel je voor je staat midden op de St Jorisstraat met het gezicht naar het Hunnerpark.
Dan zou je dus recht via de ingang het tramwachthuisje in kijken (waarschijnlijk jouw sprookjeshuisje).
Links daarvan staat dus het Peeman-keetje, die al vanaf de jaren '20 gebroederlijk bij elkaar staan.
Na de opheffing van de tramlijnen in 1955 deed na enige tijd het tramwachthuisje dienst als kiosk.
Het lijkt mij dat het Peeman-keetje rond die tijd verdwenen moet zijn, want 2 kiosken lijkt mij een beetje teveel.
Nu is het tramwachthuisje één kwartslag gedraaid en doet nog steeds dienst als kiosk.
Reactie 13:

Jetty Bär, 08-12-2016: ik stop hier mee, wel weet ik dat ik wachtend op het trammetje als 6 jarige naar dat kleine huisje liep om dat me dat zo aansprak. Sindsdien ben ik er nooit meer geweest.
Reactie 14:

Hessel, 09-12-2016: Enig beeldmateriaal uit Fotocollectie Regionaal Archief Nijmegen:


GN16321
(1925)


GN4902
(1925)


GN4930
(1937)


F62631
(1956)

Reactie 15:

Jack Brinkhoff, 20-12-2016: Wij woonden in de van den Havestraat en daar was een groot pakhuis van de Fa.Peeman, was dat familie van Peeman van de Peemanhuisjes?
Ik woon al 59 jaar in Amerika, maar blijf op de hoogte met Nijmegen.
Een Merry Christmas en vele groeten, Jack Brinkhoff
Reactie 16:

Carla Busser-Furtjes, 20-12-2016: Er stond toch ook een Peemans huisje op de Sterrenberg, in de gemeente Beek. En volgens mij werd dit door mijn oom Theo van der Donk bemand?
Reactie 17:

Johnny Meuleman, 20-12-2016: Beste Carla, in 1900 liet de "Bond voor drankbestrijding" aan de invalswegen van Nijmegen 12 kiosken plaatsen om drankmisbruik tegen te gaan, trouwens ook in Den Haag. Daar werden alleen alcoholvrije dranken verkocht, edoch de campagne was niet zo'n succes als wat men er van verwachtte en in 1908 ging de bond failliet en op dat moment sloeg Dhr. Peeman zijn slag.
De Sterrenberg lijkt mij niet echt een invalsweg naar Nijmegen toe. Vaak worden veschillende kiosken verward met Peeman-keetjes maar dat is niemand kwalijk te nemen.
Reactie 18:

Hessel, 20-12-2016: Zie naast bovenstaande basisartikel en voor nog uitgebreider informatie via internet de bron: www.peemankeetje.nl/Boek_Peeman.pdf (pdf-bestand 11 MB).
Reactie 19:

Johnny Meuleman, 23-12-2016: Helaas begon ik al te schreeuwen voordat ik geslagen werd.
Ik heb met veel interesse op aanwijzing van Hessel het boek gelezen over Peeman.
In dat boek staan inderdaad aanwijzingen over Peeman-keetje "Beek".
Carla had het over de "Sterrenberg" en in het boek wordt gesproken over de "Beekseweg".
Beide zijn allang verdwenen en kan ik niet zo snel terug vinden.
Sorry Carla, maar je zat op de goede weg !
Dat mag ook gezegd worden.
Reactie 20:

Erik Jansen, 14-01-2017: Mooie herinneringen Jetty. Voor veel plaatjes van het Peemankeetje en het tramhuisje samen zie www.peemankeetje.nl
Reactie 21:

particulier, 30-01-2017: Op foto 62631 staat naast het Peemankeetje een ijskiosk van de Fa van Dalen. Deze maakte vanaf 1938 in de ijssalon op de Tooropstraat 129/131 ambachtelijk ijs, hoofdzakelijk bestemd voor de betere hotels in Nijmegen en omstreken.
Het groentenstalletje was van de Hr. Alrichs hoek Tooropstraat.
Reactie 22:

Willem van Breukelen, 02-02-2017: Aanvullend op reactie 9: Deze kiosk staat of stond tussen de oprit van de St. Annamolen en de oprit van Garage Willems (reeds lang verdwenen) aan het begin van de Hazenkampseweg. In het begin van de 70er jaren werd de kiosk overgenomen door P. van Schaijck. Paul van Schaick heeft tot aan z'n overlijden de zaak gerund, hoewel na het verdwijnen van het Canisius ziekenhuis de zaken sterk achteruit liepen door verminderde omzet.
Reactie 23:

Boy van Pelt, 06-02-2017: Reactie op Willem van Breukelen. De garage die u bedoelt was op het laatst van het bestaan garage St. Annamolen en was Daf dealer, voorheen (in de 50er jaren) waren ze StudeBaker dealer. Bubeck was toen eigenaar. Volgens mij heeft daar nooit een garage Willems gezeten.
Reactie 24:

Kees Reijers, 15-06-2022: Op reactie 23: Er zat wel degelijk garage Willems in, ik heb Noortje Willems goed gekend
Reactie 25:

meneer B., 30-04-2023: wat meer voorgeschiedenis: deze kiosk was één van de vele (ook landelijke) verkooppunten van limonades van de Volksbond tegen Drankmisbruik van F.J.Th. van Keeken (1859-1924). Hij was fabrikant en distributeur van "spuitwater" in 's-Gravenhage.

Het groeide uit tot een net van veel grote steden in NL en hij besloot verkooppunten (kiosken) te laten bouwen. Het ontwerp is van de hand van de Scheveningse architect F.A. Koch (1864-1935). De uitbundige versierde kiosken werden in hout uitgevoerd in Zwitserse Chaletstijl. Ze waren vierkant van vorm met een lengte en breedte van 2,70 m (met een "torentje"), zonder enig sanitair.
Een naam die vaak in het klein op de kiosken was te zien, was A.L.C. (Antoine Louis Cornelis) Furnée (1867-1965); een apotheker/chemicus die de door Van Keeken geproduceerde versnaperingen controleerde.

Van Keeken exploiteerde een decennium lang tientallen van deze zogenoemde "Van Keeken-kiosken" in den lande, voordat zijn bedrijf in 1908 failliet ging. Veel van de kiosken werden toen overgenomen door gelijkgestemden.

Zoals door bijvoorbeeld J.A. Peeman.
Hij was hoofdagent van de Amstelbrouwerij. Hij leverde aan particulier en horeca en was eigenaar van diverse drankhandels (ook sterke drank) en een drankenfabriek in Nijmegen, waardoor landelijk lang de bijnaam Peeman-keetjes bleef bestaan.
Hij maakte van de sterk groeiende aversie tegen overmatig alcoholverbruik handig gebruik, en zette in Nijmegen de twaalf overgenomen kiosken het beleid "Alleen verkoop van alcoholvrije dranken" voort. Wel verving hij het opschrift op de kiosk ("Volksbond tegen Drankmisbruik") door zijn eigen naam.

De laatst bekende openbare en nog steeds operationele kiosk staat, volledig opgeknapt, aan de Buurtweg 116 in Wassenaar (bij de Zijdeweg, Sportcomplex de Roggewoning).
Een tweede exemplaar is te vinden in een, door buurtbewoners zelf onderhouden, privé-binnentuin (Emma's Hof - Galileïstraat, 's-Gravenhage).

https://www.haagseherinneringen.nl/pagina/787/het_laatste_koffiehuis_van_van_k

Redactie: het huisje in Emma's Hof is niet origineel, het is een vergrote kopie uit 2011 van de kiosk aan de Buurtweg. Zie bv https://konkreetnieuws.nl/2020/02/holkes-huisje-in-emmas-hof/

REAGEER:

Uw aanvullingen of opmerkingen zijn welkom!
Met dit formulier kunt u (nog) geen foto's versturen. Gebruik daarvoor uw e-mailprogramma.
Opmaak kan wel, bv <b>Vet</b> of <i>cursief</i> geeft Vet of cursief.