Binnendijk

© Theo Binnendijk, Digitale bewerking Henk Kersten/Stichting Noviomagus.nl

Onze bevrijding - Wat wij beleefden - Nijmegen 1944/1945

dagboekaantekeningen van W.J.H. Binnendijk

Inleiding

Wim Binnendijk (2 dec. 1914) begon aan zijn dagboek over de bevrijding van Nijmegen op 11 sept. 1944. Hij was toen 29 jaar oud. In aug. ’44 was hij getrouwd met Dora Foppele uit ’s Hertogenbosch. Hij was onderwijzer aan de Franciscusschool in Wijchen. Hij was daar ook in de kost. Na zijn huwelijk woonde hij met zijn echtgenote bij zijn ouders op de Dobbelmannweg 56.
In huis was ook nog zijn jongere broer Theo, die verloofd was met Bep Kuijpers, wonend op de Berg en Dalseweg.

De andere kinderen in het gezin Binnendijk waren:

Jo, gehuwd met Bets Busser; in sept. ’44 hadden zij 3 kinderen en woonden op de Muntweg.

Aly was gehuwd met Piet Maertens; zij hadden toen 2 kinderen, waaronder Diny (in het dagboek 9 mnd).

Ton of Tonny woonde in Oerle bij Veldhoven.

Al deze namen komen in het dagboek voor; maar ook een zus en broers van Dora Foppele.
Fien uit ’s Hertogenbosch is bij het begin van het verhaal ook in huis op Dobbelmannweg 56.
Kees is eigenlijk ambtenaar in Nijmegen, maar tijdelijk in Wijchen gestationeerd. Op een bepaald moment duikt ook Sjef in Wijchen op als pionier.

Dat Wim een uitgebreid dagboek heeft kunnen bijhouden, is te danken aan de sluiting van de scholen, direct na de zomervakantie in 1944 i.v.m. de ontwikkelingen tijdens de bevrijding.
In totaal schreef hij bijna 4 schoolschriften vol onder de titel:

Onze Bevrijding, wat wij beleefden.

In zijn dagboek spreekt Wim ook over hun goede vriend K. van S. Later blijkt het hier om Kees van Sambeek te gaan, die actief was in het ondergronds verzet. Hij verongelukte met zijn motor kort na de bevrijding. Over zijn daden is in het dagboek uiteraard gezwegen. Het zou mooi zijn, wanneer er onder de bezoekers van Noviomagus.nl nog mensen of familieleden zijn, die iets over Kees weten te vertellen.

Al lezend, zult u merken, dat Wim ook regelmatig nieuws van de radio heeft opgenomen. Daardoor wordt datgene wat hij in Nijmegen zelf ziet, in een groter verband geplaatst en dan wordt het ook duidelijk waarom Nijmegen nog zo lang frontstad is gebleven.

Ik heb het dagboek van mijn vader letterlijk overgenomen en daarbij de radioberichten cursief weergegeven en alle plaats- en straatnamen vet.
Ik heb het bidprentje van Theo, dat ook al elders op de site stond, een plaats gegeven in het dagboek.
Om een beeld te kunnen vormen, van de omgeving waarin de waarnemingen zich afspelen, heb ik een uitsnede genomen van de kaart uit 1944 uit de Historische Atlas van het RAN en daar tekst aan toegevoegd.

U zult ook merken, dat genoemde gebeurtenissen deels ook al uit andere dagboeken bekend zijn. Maar daardoor wordt de toedracht alleen maar duidelijker.

Wijchen, december 2009 Theo Binnendijk

Onze bevrijding - Wat wij beleefden - Nijmegen 1944/1945

dagboekaantekeningen van W.J.H. Binnendijk

Bijgehouden vanaf 11 September 1944

Opgetekend in het ouderlijk huis op Dobbelmannweg 56 te Nijmegen



Deze bladzijden bevatten een verslag van de oorlogsgebeurtenissen, zoals die zich vanaf 11 september in de omgeving van den schrijver ervan, zich voordeden.

[ 1e schrift Maandag 11 Sept. 1944 t/m Woensdag 4 Oct. 1944 ]
Maandag 11-9-44
In de namiddag tegen een uur of zes vertoonden zich grote groepen bommenwerpers, begeleid door jagers, boven onze stad. Ze trokken Duitsland in en kozen de terugweg langs dezelfde route. Op de Goffert waren heel wat stukken afweergeschut opgesteld, die tevergeefs hun salvo’s op de Tommies afvuurden. De machines vlogen tamelijk laag en men kon de 4 motoren onderscheiden.

Dinsdag 12-9-44
De gebeurtenissen van deze dag, waren een herhaling van die van Maandag. Weer tegen 6 uur een grote luchtaanval op de synthetische oliefabrieken in het Duitse rijk.
De mof gooide bij deze aanvallen zijn laatste reserve aan jagers in de strijd. Hiervan werden er van Zondag tot en met Dinsdag 400 neergeschoten.

Woensdag 13-9-44
De luchtaanvallen gaan onverminderd voort. We maken vandaag zelfs twee aanvallen mee. Een in de voormiddag en een weer om 6 uur in de n.m. Zeer veel Tommies trokken over. Heel de dag brommende motoren en knetterende afweer. Jo en ik waren in de namiddag aardappelen halen op den Dukenburg en maakten daar nog een aanval mee van jachtbommenwerpers op Grave. Wat ging dat te keer.
Over die aardappelen gesproken. ´t Was die dagen een processie van wagentjes, fietsen, karren en zakken naar buiten en iedereen liep met een vrachtje, want de normale voorziening van de stad lag geheel stil. Dit kwam door de opvordering van werkkrachten en vervoermiddelen door de Duitsers voor hun versterkingen in Lent en langs het kanaal.
Zo kwam er van den burgemeester een bevel dat alle inwoners moesten komen inleveren hun: hamers, schoppen, houwelen, nagels en tangen, bijlen etc. voor de versterkingen. Het resultaat was schitterend: 16 schoppen en met de kleine dingen erbij 300 voorwerpen.
Een ander bevel was dit: Geen scherpe voorwerpen op straat werpen, anders zullen in die straten huizen in brand gestoken worden. Een later bulletin zei dat iedereen voor eigen erf de boel moest schoon houden.
Weer een bevel riep alle leraren op voor een bijeenkomst bij den burgemeester.
Een 4e bevel riep alle mannen tussen 16 en 50 jaar op om zich te melden voor graafwerk, als zij niet in een vitaal bedrijf werkzaam waren. Ook de leerlingen van M.O. en voorber. Hoger onderwijs werden opgeroepen.

Donderdag 14-9-44 en Vrijdag 15-9-44
Deze dagen verliepen wat oorlogsgebeurtenissen betrof tamelijk rustig.
Alleen werden Vrijdags alle leerkrachten bij Openbaar en Bijzonder Onderwijs hier ter stede opgeroepen bij den Burgemeester te verschijnen. De meesten gingen niet; het ging over de hervatting op Maandag 18 Sept., hetgeen na de vergadering bleek, waarvoor de onderwijzers verantwoordelijk werden gesteld.
Jo ging niet en verhuisde met zijn gezin naar Dobbelmannweg 108, na eerst veel huisraad overgebracht te hebben. Wie niet kwam werd bedreigd met arrestatie van vrouw en kinderen of vernieling van huis en huisraad. Dhr. Hilgers o.a. was ondergedoken en zijn huis werd leeggehaald.

Zaterdag 16-9-44
Ook deze dag was niet rijk aan oorlogsgebeurtenissen en verliep tamelijk rustig.
Wel waren jagers en afweer wat actiever.

Zondag 17-9-44
’s Morgens om 8 uur deden enkele jagers een aanval op het Duitse afweergeschut op de Goffert. Er kwamen meer jagers in de lucht en de afweer nam ook toe. Om kwart voor elf kwam luchtalarm. Even later vertoonden zich groepjes van 6 ȧ 7 bommenwerpers die in O. richting overvlogen. Kort daarop kwamen ze langs de Waalkant terug en begonnen daar te bombarderen. ’t Was ’n geweldig lawaai en de bommen ratelden oorverdovend neer. We zagen iets nieuws: er werden projectielen vanuit de vliegtuigen omhoog geschoten die een dikke en lange rookpluim achterlieten en dan met een boog omlaag vielen en tot op de grond te volgen waren door de rooksliert. Het zouden raketbommen geweest zijn. De afweer was geweldig, maar trof niets. Sommige afweerwolkjes waren hel rood en bleven lang hangen.
Eens kwamen 8 jagers over ons huis, plotseling doken ze tot een meter of 20 en beschoten de Goffert. Zo’n geknetter had ik nog niet gehoord.

’s Middags kregen we ineens boven de Goffert een formatie van zeer grote vliegtuigen in het oog, die laag overvlogen in O. richting. We hoorden mensen roepen: Parachutisten ! , maar zagen niets. Een nieuwe formatie naderde, net grote boten. Boven de Goffert ( op de hoogte van Grave ) draaiden ze af en toen zagen we honderden en honderden grijze wolkjes uit de vliegtuigen naar beneden dalen: Parachutisten. Een enthousiast gevoel van vreugde ging door ons heen, we waren opgewonden.
In de school lag nog een groep van de Luftwaffe. Bij hen was het groot alarm. Ze maakten zich hals over kop klaar en vertrokken om de strijd aan te binden.
De transporten door de lucht bleven voortduren en nieuwe formaties vlogen voorbij.
Ver gingen ze niet en spoedig zagen wij ze terugkeren. Een vliegtuig ging brandend omlaag.
Al gauw deden geruchten de ronde en er zouden troepen geland zijn bij Cranenburg, Mook, Overasselt en Grave. We voelden dat het offensief in Nederland begonnen was, maar stroom hadden we niet zodat de radio geen inlichtingen kon geven.
’s Avonds tegen 8.30 ging bij Hatert een brug de lucht in. ’s Nachts bleef de hemel boven de landingsplaatsen verlicht en we hoorden transportvliegtuigen komen en gaan. Heel de nacht door weerklonk er mitrailleurvuur en in het Oosten gingen onder geweldige explosies en vuurgloed grote voorraden munitie de lucht in. Ze knalden ons de bedden uit.

Maandag 18-9-44
Er gaan geruchten dat geallieerde troepen Nijmegen naderen. ’s Morgens vroeg werden de gebouwen al bezocht door plunderaars. Vooral in de Turmacfabriek is huisgehouden. Later trad Vrij Nederland op en menige plunderaar moest ’t netjes terugbrengen. Ondertussen zijn er Amerikanen bij de van Peltlaan en bij het Ziekenhuis gesignaleerd. Heel de morgen klinkt er uit de stad geweermitrailleurvuur en geschutsvuur. Ook ontploffingen doen zich horen en er ontstaan branden. Partizanen zouden het postkantoor bezet hebben. Jagers zijn steeds in de lucht.

In de namiddag vertelt men, dat er Engelsen op de Kopsche Hof zitten en een artillerieduel houden met de Duitsers in de stad en in Oosterhout. ’t Wilhelminaziekenhuis staat in brand en dikke rookwolken stijgen boven de huizen uit. Een granaat ontploft in de Groenestraat en doodt 2 personen o.a. bakker Spies. De Duitse granaten slaan onophoudelijk in de stad in en wij horen ze oversuizen. Wel 10 seconden voor de ontploffing hoor je ze al. Er regenen scherven bij ons neer. Vrij Nederland is actief. Ze beginnen al met arrestaties van N.S.B.ers, voertuigen worden opgevorderd, een hoofdkwartier ingericht.

’s Middags weer grote aanvoer van versterkingen door de lucht. ’t Is een prachtig gezicht die grote vliegtuigen bezig te zien. 3 Parachutisten vallen op de Goffert. Veel jagers beschermen de operaties. De branden in de stad breiden zich uit: Bisschop Hamerplein, Stationssingel, Graafseweg, etc.
De brandwolken trekken onheilspellend zwart en donker over ons heen naar ’t Westen: het wordt een herhaling van 22 februari. ’s Nachts is de hemel boven de stad weer gloeiendrood. ’t Geschutsvuur is niet van de lucht.

Dinsdag 19-9-44
Om half zeven gierden plotseling een tiental Duitse granaten achter ons huis langs. Als je voor het raam stond hoorde je de scherpe nijdige huiltoon als een gil in je oren klinken. Een trof in de Wolfstraat een huis en sloeg door de muur naar binnen: men zegt 3 doden. Wij zijn alles gaan pakken om bij brand ’t nodige uit ’t huis te kunnen slepen.

De Amerikanen waren al spoedig op de Berg en Dalscheweg en de bevolking vierde er ’t bevrijdingsfeest. Later moesten de Am. terugtrekken daar de versterkingen nog niet gekomen waren. ’t Kwam de bevolking duur te staan. De Duitsers staken de huizen in brand en joegen de mensen eruit. Zo gebeurde ook in de Barbarossastraat.
Later zei men dat de Duitsers alleen nog in het Valkhof zaten. Steeds geruchten dat de stad overal brandt. Een ander bericht meldt: dat zware Engelse tanks via Eindhoven – Grave in aantocht zijn. Om 11 uur komen 3 kleine pantserwagens door de Groenestraat. Af en toe gieren er nog granaten over.
Geruchten over de komst van zware tanks houden aan: sommige dezer berichten komen van ,,Vrij Nederland”. Later wordt bevestigd dat 60 tanks bij de Scheidingsweg staan. Om half zes passeren zware tanks over de Hazenkampseweg. ’t Is dus waar ! Heeft hele oplopen van de bevolking ten gevolge. De arrestaties gaan door. Ook Ham is ingerekend: bij Strik voor de winkel. In de transformatorenfabriek worden ze opgesloten. In de Akkerlaan zitten er al ‘n 40-tal.

Dinsdag 19 September 4.00 namiddag
Om ’n uur of vier komt ’t bericht dat ,,Nijmegen vrij was” Vlaggen gingen uit en de Dobbelmannweg vlagde volop. Pfeil verkocht volop Oranje en vlaggen.
Om half vijf kwamen weer versterkingen door de lucht aan voor de bruggenhoofden bij Mook, Nijmegen en Arnhem. Om 6 uur deed een geweldig artillerieduel de stad daveren en wij vermoedden dat de strijd om Valkhof en brug begonnen was. Om 6.30 kregen we bericht door: Vlaggen inhalen. Later bleek dat ’t was uit rouwbetoon voor de opnieuw geteisterde stad en niet om de lopende geruchten dat de Duitsers weer voet kregen in de stad.
Ondertussen ging ’t granaatvuur onverminderd door en plots sloeg een granaat achter ons in ’t land van Faazen in. De knal was geweldig zwaar en de luchtdruk voelden we binnenshuis. Toen gingen we voor het eerst even de kelder in.

Onder deze bedrijven door was Theo even naar Bep gegaan om te zien hoe zij het maakte. Een 2de keer zal hij dat niet meer doen. Granaten sloegen rondom in, overal branden, soms kroop hij over straat, kwam bij Bep... in een leeg huis. Buren in de kelder – Theo vertelde – een kelder verder vond hij de Fam. Kuipers – dat was een opluchting – toen weer naar huis – nog mee op ziekentransport geweest – heelhuids thuisgekomen; Theo blij. Hij heeft een granaat gezien, ’t is minstens 20 cm geschut. Onderweg trok een grote tankcolonne met infanterie voorbij, dit bericht van Theo gaf ons opluchting.
Heel de dag bleef de stad branden en ’s nachts kleurde de hemel weer fel rood en lag een unheimische schemer over de omgeving. Duitse granaatsalvo’s treffen af en toe nog de stadswijken.

Woensdag 20-9-44
De hele nacht suisden de zware granaten van de Amerikanen bij ons over. De slagen van ’t afvuren deden ’t huis schudden en je wipte op in je bed.
Woensdagmorgen vielen nog 5 Duitse granaten in het Willemskwartier die kleine branden veroorzaakten. Deze granaten deden een grote paniek ontstaan en bijna de gehele bevolking trok overhaast met hebben en houden weg. Alles ging over Dobbelmannweg en Muntweg en Weezenlaan naar Hatert, Goffert en zelfs naar Wijchen. ’t Was vaak te ellendig om aan te zien. Zo werden oude zieke mensen op kruiwagens weggevoerd. De een stak de ander aan en ook op de Dobbelmannweg trokken er weg. Vele zijn voorbarig geweest en keerden later weer terug. Toch is er hier en daar ernstige schade in het Willemskwartier. Zo is bv. op Willemsweg 188 ’t gehele huis door een treffer vernield.

Af en toe passeren kleine colonnes. Om 9.30 komen plotseling een groep jagers vlak over ons huis. Als we beter kijken zien we dat ’t Duitse zijn. Wij naar binnen. 3 Amerikanen er achter; ze moeten er 3 neergeschoten hebben. Geruchten zeggen dat ’t Duitse geschut in Oosterhout ’t zwijgen is opgelegd en dat fort Lent gevallen is.
In de middag ontbrandde ’t kanongebulder op de Goffert weer en daverde ons huis weer hevig. Er kwam geen Duits antwoord meer. Wat later kwamen de versterkingen weer door de lucht aanvliegen. De meesten vlogen nu door in de richting Arnhem. Er waren ook bommenwerpers bij type ,,flying fortress”. Ze vlogen erg laag. Vanaf Betuwe klonk heftig afweervuur. Daarna begon ’t artillerievuur met ongekende hevigheid van Goffert en richting Vossenlaan. Wij zaten voor op de bankjes en de knallen scheurden door je trommelvliezen heen. ’t Bleef zo langer dan een uur duren en ’t ging als ’t ware in je kleren zitten.

Om 5 uur ging ik met Jo water halen in de transformatorenfabriek. Plotseling hoorden we een felle slag, toen weer een en dan pas kregen we in de gaten dat ’t weer Duitse granaten waren. Nu hoorden we ook weer het lange aansuizen van de granaten.
Alle waterhalers zochten een goed heenkomen. Jo en ik lagen ook tegen de grond. Even was het weer rustig. Jo en ik gingen met de teil water op weg naar huis. In de Groenestraat hoorden we het suizen weer. De teil ging op de grond en wij een tuintje in en ook tegen de grond. Na de plof weer verder, 10 meter en het liedje herhaalde zich. Zo zijn we 4x met onze teil voor de granaten gevlucht. De inslagen waren achter de Swift en op ’t Heuveltje.

We hadden al heel wat meegemaakt op ’t gebied van zwaar geschut, maar wat ‘s nachts begon te schieten was toch wel wat zwaarder. Wat schudde ’t huis en wat schudden wij in onze bedden. Maar je wist: dat geschut doet ons geen kwaad. Er kwam geen Duits antwoord. Langs de hoofdwegen hoorden we de tanks ratelen. En de stad brandde maar.

Episode:

Theo keek ’s avonds een uurtje uit het zolderraam. Vader had de kaars op de trap gezet. Theo komt in ’t donker naar beneden en zoekt naar de kaars. Ha’, daar heeft ie hem. Wat een grote en wat een klein voetstuk. Voorzichtig draagt ie ’t geval naar beneden. In de keuken zoekt ie naar lucifers. Hij strijkt er een aan en…….ziet voor zich de gootsteenzuiger staan. Dat gezicht van Theo moet gek gekeken hebben.

Donderdag 21-9-44
Af en toe nog artillerievuur van de Goffert. Nijmegen met brug en al in geallieerde handen. Ook Oosterhout zwijgt nu.
Ik ben de stad in geweest. ’t Laatste deel van de Graafseweg vanaf Oldenbarneveldstraat tot en met Raad van Arbeid is geheel uitgebrand. Op Keizer Karelplein deelden de Universiteit en de mooie huizen langs de Stationssingel hetzelfde lot, ‘t Station zelf is geheel verwoest. Overal zag je legerwagens, tanks en Amerikaanse soldaten. Wat zijn ’t allemaal gezellige vrolijke en vooral gezonde jongens. De baretten staan hun leuk, hun uniformen zijn leuk van model. De bevolking juicht en praat en is vooral uit op de chocolade en de cigaretten van de Tommies. Ook handtekeningen worden druk verzameld. In de Korte Molenstraat staat Engels geschut opgesteld. Er worden nog krijgsgevangenen binnengebracht.

Ik kijk hier eens rond: Broerstraatskerk uitgebrand, de toren staat er nog, heel de Broerstraat is één puinhoop; ’t brandt er nog. Ik ga de Ziekerstraat door: grote tanks van 35 ton staan hier, de soldaten leggen alles uit aan de veel vragende jeugd.
De Tommies dragen ’t opschrift: ,,Grenadiers Guards” en ,,Hampshire”.
’t Mariënburgplein is geheel uitgebrand; de Mariakerk staat er nog. Ook de Hertogstraat is één ruïne. Nog erger is ’t in de H.Jorisstraat, Graaf Lodewijkplein en Graad van Roggenstraat waar fel gevochten is. Ik heb wel 20 lijken gezien van Duitsers, Engelsen, Amerikanen. Op Graaf Lodewijkplein staat een zwaar stuk Duits geschut dat ’t onderspit heeft moeten delven, de granaten zijn wel 1 meter lang en liggen rondom ’t stuk. Ik kom op de Batavierenweg. De huizen hebben hier blootgestaan aan een zware beschieting.
Ik zie de Waalbrug liggen: geheel verlaten maar onbeschadigd en in geallieerde hand. Wat ik zie, weten ze in Londen nog niet. ’s Nachts moeten er al tanks over gegaan zijn. De vesting Unitas en Valkhof is stuk geschoten en brandt nog. Als ik daar sta komt plots het bericht: Door de Ooy naderen 600 Duitsers met 7 tanks. Veel mensen nemen de benen. Ik ga ook maar de stad weer in.

’s Middags gaan Door, Fien en ik de stad weer in. Maar een Duitse granaat en enkele Duitse jagers nopen ons ’t bezoek kort te maken. Oranjesingel, Wedren en Canisiussingel is één grote opslagplaats van tanks en legerwagens. Steeds nieuwe colonnes komen uit richting Grave aan, luid toegejuicht door ’t volk. Allemaal brengen ze de V-groet. Wij lopen door naar Bets en om ’n uur of vijf doen enkele Duitse jagers een aanval op de Goffert. Wij de kelder in. Als we er weer uitkomen, zien Jo en ik nog een mof neerschieten.
Om 6 uur komen weer versterkingen door de lucht aan voor Grave en Arnhem.
’s Nachts dreunen weer urenlang de kanonnen.

Vrijdag 22-9-44
Vanmorgen kwam een grote colonne door de Groenestraat. Er waren reusachtige amphibie-auto’s bij van 10-12 meter lang, z.g. ,,Ducks”, vol met soldaten. Theo en ik brachten een bezoek aan het artilleriepark op de Goffert. Er stonden 7 zware stukken, enkele kleinere en mitrailleurs. Het was er gezellig en leuk, de soldaten zijn praatlustig en leggen alles uit. Je mag overal bij komen, de granaten die geen bus hebben en van torpedomodel zijn wegen 100 pond. ’t Geschut vuurt 25–30 km. ver.
’s Middags was het tamelijk rustig en de gehele dag hebben we geen Duits geschutsvuur gehoord of Duitse jagers gezien. Ik heb aardappels gehaald van de Goffert die gedistribueerd worden. Ook de brooddistributie gaat goed. Alles wordt langzamerhand weer normaler.

Iets van de radio.

De verwerving van de Waalbrug wordt als een van de schitterendste oorlogsfeiten van deze oorlog genoemd. 4 Dagen is er verwoed gevochten om de brug. Woensdagavond werden troepen ten W. van de stad in bootjes overgezet. Daarna begon de aanval van twee kanten tegelijk en de Duitse troepen werden samengedreven. Ze konden geen uitweg meer vinden en moesten zich overgeven. Partizanen of soldaten hadden de kabels doorgesneden en de Duitsers geen tijd gelaten de schade te herstellen en de brug te vernielen. Nu kunnen tanks vlug over, nu is ’t moeilijk werk van ’t slaan van een 500 meter lange pontonbrug voorkomen.
Nu kunnen de verbindingen met de parachutetroepen ten N. van de Waal en bij Arnhem vlugger tot stand gebracht worden. Er zitten ook parachutetroepen ten N. van de Rijn bij Arnhem. Zij hebben het zwaar maar houden stand en wachten op ’t ontzet door de tanks van generaal Dempsey die al in colonnes over de Waalbrug trekken en de verbindingen met de parachutetroepen ten Z. van Arnhem al tot stand gebracht hebben.

Vrijdagnacht

Om half twee begon de kanonnade op de Goffert, Grootstalsche laan en omgeving Weurt weer. De slagen van de Goffert deden het huis dreunen en schudden. ’t Leek net of er met mokers op de raamkozijnen werd gebeukt. Toch lig je rustig naar het gedonder te luisteren en te kijken naar de oplaaiende hemel als de granaten afgevuurd worden. Ongeveer om de twintig minuten gaven de batterijen hun salvo’s af. Het vuur was gericht op Duitsland, waarschijnlijk op ’t Reichswald.

Vrijdagavond waren we nog even op de Goffert. Ineens kwam het bevel: take posed.
De kanonnen werden gericht en geladen. Wij waren ‘n 30 meter van zo’n kanon af, toen het begon te vuren. Een vlammenbundel schoot uit de loop en de knal bleef ons nog lang in de oren nazoemen.
Vrijdagavond kwam de Gelderlander weer voor ’t eerst uit, en zal Maandag waarschijnlijk al weer aan huis bezorgd worden.

Zaterdag 23-9-44
Tot nu toe is het steeds mooi weer geweest, maar vandaag regent het. We hebben weer vlees kunnen halen. De distributie zal voor onze wijk gevestigd worden in de school op de Dobbelmannweg.

Iets van de radio.

Nog is de verbinding niet tot stand gebracht met de parachutetroepen ten N. van de Rijn bij Arnhem. Wel met groepen ten Z. van Arnhem. Hitler heeft besloten alle beschikbare strijdkrachten bij Arnhem in te zetten. De Duitsers beschikken over veel anti-tankgeschut. Bij Elst wordt fel gestreden. ’t Weer werkte in de 2 laatste dagen niet mee voor de landmacht. De hoofdmacht van het 2e leger zit bij Elst. Ten N. van de Rijn bezetten de parachutisten een uitgestrekt gebied en hebben zich daar ingegraven. Ze hebben zware verliezen geleden en hun toestand is critiek. Maar de tanks naderen.

Om 4.30 vlogen een 40-tal jagers in groepjes van 4 kris kras door de lucht. Om 5 uur naderden grote transportvloten, 3 naar Arnhem en 4 in de buurt van Grave en meer Z. richting. Een groep bestond uit 75 transportvliegtuigen. De jagers vlogen om 7 uur nog rond. Verder gebeurde er deze dag niet veel bijzonders meer. Af en toe breekt het geschutsvuur los en davert ons huis. Vanavond hebben wij de Gelderlander gekregen no. 2; no. 1 werd aan de kantoren verkocht en is niet in ons bezit gekomen.
In de school tegenover ons is een Rode Kruispost en zijn er Tommies ondergebracht.

De radio meldt:

De strijd bij Arnhem en Elst is fel. Toch hebben de landingstroepen bij Arnhem 2000 gevangenen gemaakt. De Arnhemse brug is nog in D. hand. Patrouilles hebben de Rijn bereikt. Tussen Veghel en Uden hebben 200 D. pantsers met SS troepen de verbindingsweg verbroken. Een onmiddellijk volgende Engelse tegenaanval gesteund door raketvliegtuigen wist de verbinding te herstellen. Ten Z. van Eindhoven is de corridor verbreed tot Vessem en Beers en aan de O. kant tot Weert. Ook ten Z. van Nijmegen is de doorgang verbreed. De strijd om de Waalbrug is Woensdagavond begonnen.
Het was een bloedige strijd die in felle gevechten van man tegen man, zelfs met de messen gevoerd werd en door de onzen gewonnen werd.

Het kanongebulder is net weer begonnen en ’t huis davert, rammelt en schudt. Zo gaan we de nacht weer in met een oorverdovende kanonnade als slaapliedje.
Toch nog wat nieuws. Om 9 uur zwijgt het geschut en horen we vliegtuigen. ’t Blijft vliegen en als we buiten gaan, merken we dat een luchtvloot ,,bommenwerpers” overtrekt naar Duitsland. Om 9.30 wordt het slaapliedje voortgezet.
De nacht is tamelijk rustig geweest en we hebben goed geslapen. Met ingang van onze bevrijding hebben wij de ,,Greenwich” tijd gekregen.

Zondag 24-9-44
Toen we vanmorgen wakker werden en uit ’t raam keken ontdekten we op ’t land achter ons dat men er afweergeschut aan ’t opstellen was. Er staan 3 stukken.
Om 8 uur horen we vliegtuigen en zien we een formatie van wel 40 jagers laag overvliegen. Maar ineens begint de afweer te knallen. Het zijn dus Duitse jagers. De afweer is ontzettend fel, in enkele ogenblikken is de lucht vol hele kleine wolkjes. Wij zien dat er 3 jagers getroffen worden.
Er zullen vandaag geen kerkdiensten worden gehouden. Wel zijn er stille H.Missen als door de week. Wij gaan om 8.30. Bij ’t einde van de mis breekt de afweer los. Alle mensen zoeken een beschut plaatsje in de kerk. Een half uurtje later, als we thuis zijn is de lucht weer vol Tommies. Maar een kwartier later opent de afweer ’t vuur weer op enkele Duitse jagers. Een autocolonne komt over de Dobbelmannweg en staat bij de school stil.

De radio meldt:

Middernacht is de toestand bij Arnhem verbeterd. Patrouilles zijn van de N. oever bij ‘t 2de Eng. leger gekomen met inlichtingen. Men zal de Rijn op meerdere punten oversteken. De weg Eindhoven – Nijmegen is gezuiverd. Troepen trekken langs de Z. Willemsvaart naar Den Bosch. De luchtvloot van gisteren was 450 km lang en bij Arnhem zijn 1000den soldaten geland met materieel. De parachutisten bij Arnhem hebben 6 dagen en 6 nachten onafgebroken gevochten. Duitse radio’s riepen hen telkens toe zich over te geven. Afdelingen van ‘t Poolse en Amerik. leger zijn bij Oosterhout de Rijn overgestoken en hebben aansluiting gevonden bij de 2 divisies luchtlandingstroepen die zeer zware verliezen geleden hebben. Ook materiaal en goederen gaan de Rijn over. Men heeft de vernieling van de brug tot nu toe kunnen voorkomen. Britse tanks staan aan de Rijn. Beek bij Nijmegen is vrij en men staat hier 3 km op Duits gebied. Gisteren was er nog een Duitse aanval bij Groesbeek aan de gang van in het Reichswald samengetrokken strijdkrachten.

Maandag 25-9-44
Tot tweemaal toe verschenen enkele Duitse jagers boven de stad. Het afweervuur is geweldig en weer zagen we enkele machines met een lange rookpluim aan hun staart naar beneden duiken.

Radio:

Een groep parachutisten stootte direct door naar de brug, maar moest zich vlak erbij in een school verschansen. Hier heeft de groep van ± 50 man zich gehandhaafd tot Woensdag toe en verhinderd dat Duitse versterkingen naar Nijmegen konden. Duitse tijgertanks beschoten de school vanaf 30 m afstand. Heel de omgeving werd door de D. in brand gezet. Een Engelse soldaat stelde vanaf ’t dak een tank buiten gevecht met ’n bom. Duitsers bouwen een verdedigingslinie op van Arnhem tot Rhenen en willen de bruggen in de lucht doen vliegen op het allerlaatste ogenblik daar nog Duitse troepen in de Betuwe zitten. De parachutisten hebben de Noordzijde van de brug bezet en de Duitsers de Z. zijde. Ook de N.zijde van de spoorbrug is waarschijnlijk in Engelse handen. De toestand begint gunstiger te worden en ’t plan van Montgommery schijnt te slagen. Er is een aanval met bommen gedaan op de Waalbrug, maar de afweer was zo hevig, dat ze geen succes had.

Om een uur of 5 vlogen een 20 tal jagers in onze omgeving rond. Plotseling raakte een groep Duitse jagers er tussen verzeild. De afweer begon te knetteren. De geallieerde jagers maakten plaats en weldra zagen we de bekende rookslierten. Een jager ging van grote hoogte loodrecht naar beneden en plofte de grond in. Heel hoog hing een parachute; deze dreef over en landde in de buurt van Brakkenstein. Plots kwam er een eigenaardig voorwerp snel naar beneden in een vlug ronddraaiende beweging. Waarschijnlijk een parachute die geweigerd heeft zich te openen en met den parachutist neerstortte.
Toen het luchtgevecht voorbij was, kwamen er bommenwerpers over in groepjes van 7. Wat later kwam zo’n groepje terug. Ineens kwam er een brandend naar beneden. Een vleugel stond in lichte laaie. Hij was zo dichtbij dat we meenden, dat ie op ’t land achter ons zou neervallen. Toen brak de vleugel af en ’t toestel viel brandend neer ergens in de buurt van het Patersklooster op de Graafsche weg. De jagers blijven vliegen. Om 6.30 komt nog een kleine transportvloot over die de richting van Arnhem uitgaat. Er wordt zo goed als niet meer geschoten.
Maandagnacht was in verhouding met de andere nachten zeer rustig.
Dinsdag 26-9-44
De Tommies waren al vroeg in de lucht. Om 10 uur ging er nog zo’n mof omlaag. Af en toe hoor je nog schoten, knallen, geschutsvuur etc.

Radio:

Nog geen vaste verbinding over de Rijn. Meeste parachutisten zitten bij de spoorbrug op ± 1 km², 3 km van de stad. ’s Nachts krijgen ze versterkingen. Bij Veghel konden SS troepen enige uren lang de corridor bezetten. De voorziening is echter nooit ernstig bedreigd geweest.
De buitenlandse arbeiders in Duitsland, 12.000.000 in totaal zijn opgeroepen tot georganiseerd verzet. Niet aangesloten arbeiders moeten onderduiken.

Tot 2x toe weer Duitse jagers boven de stad. De afweer knettert om je heen, dat horen en zien vergaat en je krijgt de kruitdamp in je neus. ’s Middags grote formaties Engelse jagers boven de stad, ook 12 lightnings. Het geronk is tot ’s avonds toe niet van de lucht geweest. Van 3 tot 5 werden transporten afgezet bij Grave. Af en toe schijnen er Duitsers over te komen en knalt de afweer tussen de Tommies door. Er zijn waarschijnlijk ook enkele bommetjes gevallen. Theo kwam met Bep naar huis en zij zagen op St. Anna twee dode mannen liggen die pas door scherven in ’t hoofd getroffen waren.

Om ’n uur of zeven begon de afweer te knetteren en toen wij naar buiten keken, zagen we de hele lucht vol rode en witte vuurballetjes die in lange rijen omhoog stegen. Daar tussendoor geknetter van allerlei afweergeschut. Aan alle kanten stegen de vuurballen omhoog. Boven de stad hingen twee lichtkogels en er waren ook twee bominslagen.
Hoog in de lucht ronkte een vliegtuig en dat was het doel van al die ‘vurige’ kogels. Even later weer twee inslagen en een nieuwe klopjacht op de Duitse bommensmijter.
’t Was eng, maar fantastisch. Enkele keiharde salvo’s van ’t Goffertgeschut doen ons om een uur of negen nog eens opschrikken.

Radio:

Elst in D. hand. Engelse colonnes trekken er omheen. Van Helmond dat bevrijd is trekken ze op naar Groeningen aan de Maas.

Theo is net thuisgekomen en vertelt dat een der bommen die vanavond gevallen zijn ’t huis op nr. 182, dus 2 huizen van Bep af (186) totaal vernield heeft.
Er bleven vijandelijke vliegtuigen in de lucht en tot 2x toe barstte de hel weer los en moesten wij ’t bed uit. ’s Nachts zijn er nog bommen gevallen en vanmorgen kwamen nog vluchtelingen langs.

Woensdag 27-9-44
’t Artillerievuur op de Goffert is weer zo zwaar dat ons huis het niet kan nalaten er telkens z’n hoofd over te schudden. Om 7 uur waren de Tommies al lang weer in de lucht.

Radio:

Vanuit Helmond de Maas bereikt. 200 Transportvliegtuigen op vliegveld bij Volkel of Overasselt, voorraden gebracht voor de troepen hier. (Dat waren de transporten van gisteren) Dit is ’t eerste vliegveld dat in Brabant in gebruik is genomen. Alle vliegtuigen zijn geland. Voertuigen reden er meteen uit naar hun bestemming. Oss en Hees en Bemmel zijn bevrijd. Bij Boxmeer over 8 km aan Limb. grens. In Brabant D.opslagplaats ingenomen waar o.a. 8000 ton vlees voorradig was. De toestand van de resten van de landingstroepen bij Arnhem is zeer zorgelijk. Duitse tegenstand in Betuwe sterk en voortdurend versterkt. Daardoor misschien niet mogelijk de troepen bij Arnhem te ontzetten.

,,Radio Oranje” meldde vanavond dat de 1ste Britse landingsdivisie op de Z.Rijnoever is teruggenomen, na een heldhaftige strijd van 10 dagen en nachten. Door hun vasthouden is de overtocht bij Nijmegen gelukt. Mede door het slechte weer en de heftige Duitse tegenstand is ’t ontzet van ‘t 2de Britse leger niet mogelijk geweest. Van Boxmeer zijn de troepen doorgedrongen tot Gennep, de brug is hier opgeblazen. De Duitsers zijn in Brabant teruggetrokken tot voor de Maas en hebben de pogingen om de toevoerweg af te snijden opgegeven.

De dag is behalve wat geschutsvuur heel rustig geweest. ’t Heeft veel geregend. ’s Avonds begon in de Betuwe een geweldig artillerievuur, we konden de granaten hier horen ratelen. De nacht bracht geen veranderingen meer.

Donderdag 28-9-44
Vanmorgen om kwart voor 7 begon de afweer te knetteren er waren dus weer moffen in de lucht. Maar ook de Tommies waren al vroeg present. Er vielen enkele bommen.

Radio:

Duitser heeft alle beschikbare luchtstrijdkrachten tegen ‘t 2de Britse leger in de strijd geworpen, honderden jagers proberen de Engelse linies te doorbreken en de bruggen te vernielen. Maar ’t gelukt hun niet: gisteren weer 22 neergeschoten.

Om 10 uur weer vijandelijke vliegtuigen. Mitrailleurs ratelden. Ik was brood halen bij Trump in Hatert en zag onderweg niets als Amerikaanse legerwagens en op de voetbalvelden (P.H. en GroenWit) tentenkampen. Op de terugweg begon de pret, enkele minuten maar. Ik dacht dat er niets gebeurd was. Toen ik op de Dobbelmannweg kwam, zag ik daar een hoop puin liggen. Ik keek verbaasd rond en merkte toen dat er verschillende granaatinslagen geweest waren. Het huis van Hendriks, onze kruidenier, was precies bovenop de nok getroffen en had ernstige schade. Ook op no. 118 en 114 en in de Nimrodstraat waren inslagen. Wij hadden 7 scherven in ons dak.

Radio:

Duitsers zullen alles op alles zetten om bruggenhoofd over de Waal te vernietigen, dus zware strijd in de Betuwe. Luchtaanvallen op Waalbrug met bommenwerpers, duikbommenw. en automatisch bestuurde bommen. In het wegdek was een gat van 6 m geslagen, maar spoedig was ’t hersteld. Strijd om Nederland zal nu veel langer en zwaarder zijn.
Er waren bij Arnhem en Oosterbeek 6500 man; 2000 zijn er teruggekomen en 1200 gewonden zijn er achtergelaten; de terugtocht ging in groepjes van 10 – 20 man op omwikkelde schoenen door de Duitse linies. Het 2de leger had een spervuur gelegd. De soldaten moesten elkaar aan de slip vasthouden. Zo bereikten ze de oever, waar ze nog 2 uur op de boten moesten wachten.
De Duitser merkte pas wat er gaande was toen ze aan de overkant kwamen. Toen brak een ware hel los, maar ze kwamen er door.
100 doden zijn er tot nu toe officieel in Nijmegen geteld. De patriot die de springlading van de Waalbrug heeft verwijderd is later in Duitse handen gevallen en gefusilleerd.

Er zijn vandaag nog Duitse projectielen gevallen, o.a. om half zes in het Willemskwartier. Om kwart over zeven begon de luchtafweer te knetteren en de lichtmunitie liet ons het prachtigste vuurwerk zien: rode, witte kogels, grote lichtkogels, zoeklichten, felle groen-gele granaten van de afweer etc.
Maar de Duitse vliegtuigen bleven vliegen en met korte tussenpozen was het om 11 uur nog aan de gang. De hele familie ging maar de kelder in, want af en toe meenden we ook bommen te horen en de lichtkogels hingen niet zo erg ver weg. Vanavond slapen we voor het eerst beneden.

Radio:

Elst weer in Engelse handen; Engelsen zitten ook nog aan de Rijn tegenover Oosterbeek. Van Cuijk tot aan Boxmeer staan de geallieerden aan de Maas; ze zijn 30 km opgeschoten in de richting van ’s Hertogenbosch. Engelsen vanuit Eindhoven en Canadezen vanuit Turnhout hebben zich verenigd. Er zijn 2 ȧ 3 miljoen geallieerde soldaten in W.Europa. Er zijn 500.000 gevangenen gemaakt, 100.000 doden en 200.000 gewonden. Er zijn nog 200.000 man afgesneden langs de kust. Geallieerde verliezen ± 250.000 man.
Einde van de oorlog mogelijk nog dit jaar, waarschijnlijk nog enkele maanden van 1945 nodig. Tweederde van de Engelse vloot al in Indische Oceaan voor strijd tegen Japan.

Door de Duitse vliegtuiggranaten en bommen die nu telkens in de stad vallen, gaan weer veel mensen verhuizen en trekken naar de dorpen.

We hebben beneden geslapen: 4 dames in de huiskamer en 3 heren in de woonkamer. De WC-lamp diende als nachtkaars. De nacht is tamelijk rustig geweest.

Vrijdag 29-9-44
Om 7 uur waren de jagers weer present. Om 10.30 weer jacht op een Duitsertje.

Radio:

Woensdag 27-9-44 hebben 200 Duitse vliegtuigen een aanval gedaan op de Waalbrug bij Nijmegen. De aanval werd door geallieerde jagers afgeslagen.
47 D. toestellen zijn neergeschoten. 8 Geallieerde jagers gingen verloren.
Troepen hebben ten N.W. van Nijmegen de corridor verbreed en in Brabant zijn ze nog 8 km van Den Bosch. Bij Boxmeer staan ze over 23 km aan de Maas van Cuijk tot Vierlingsbeek. Bij Overloon nog Duitse tegenstand eveneens tussen Schijndel en Best. Ten W. van Elst zijn de geallieerden 8 km opgeschoten.
De schijnbare stilstand aan ’t geallieerde front vindt zijn oorzaken in de volgende feiten:
1) Eer 2.000.000 man ten aanval kan gaan is een geweldige bevoorrading nodig.
2) Goede havens zijn noodzakelijk en deze zijn nog niet geheel klaar: Brest, Calais, Dieppe, etc.
3) Fanatieke SS groepjes kunnen met goede wapens gehele brigades tegenhouden en ons grote opoffering vragen. Daarom moet de aanval zo sterk zijn dat alles onder de voet gelopen wordt.

Wanneer de bevoorrading klaar is, dan zal ’t einde van de oorlog niet ver meer zijn.

Wij hebben een evacué erbij gekregen en wel Mevr. Bunck. Zo zijn we al met 7 man en ’s avonds met 8 want Bep slaapt bij ons.
De avond en de nacht zijn heel rustig geweest; wij zijn daarom weer boven gaan slapen.
Zaterdag 30-9-44
De dag is rustig begonnen. Ook de jagers zijn niet gekomen en ’t is nu toch al 10 uur. Maar even later waren ze present.

Radio:

Best is veroverd. Een bruggenhoofd op de Z. oever van de Rijn van de Duitsers is geliquideerd. D. aanvallen uit ’t Rijnland ten O. van Nijmegen zijn afgeslagen. Geallieerden maken zich op 700 km front klaar om Duitsland te bestormen. Duitsers nemen in ’t O. van ons land fabriekspersoneel gevangen en laat ’t werken aan de IJssellinie. Steden zoals Apeldoorn en Amersfoort worden gedwongen te evacueren.

Vandaag tot 3x toe jacht op de jagers. Om 7 uur begon de Goffert weer te daveren en toen vlogen ook weer de rode lichtkogeltjes de lucht in. Om 9 uur werkten de batterijen weer. Overal zie je ’t oplichten van de afgevuurde granaten. Mhr. Doves komt enkele avonden in de week luisteren naar Radio Oranje. Daarna zitten we allemaal om de tafel en Doves vertelt van zijn belevenissen in de O. en W. Erg gezellige praatuurtjes zijn dat. Vooral als hij Papiamentijns praat.

Bij de ongevallen veroorzaakt door de vliegtuiggranaten die Donderdag gevallen zijn, moeten er in Nijmegen minstens 12 personen gedood zijn en veel gewond. In de Weezenlaan waren er drie doden en in de Hertstraat 2. De nacht is vrij rustig geweest; wat geschutsvuur in de verte.

Zondag 1-10-44
’t gewone bezoek van de Tommies in de lucht. De batterijen in de Biezen hebben een vrij druk vuur onderhouden op de Duitse linies. Tegen de avond is het geschutsvuur weer erg toegenomen en schijnt er in de Betuwe aardig gevochten te worden. In de krant die wij vanmorgen ontvingen stonden tengevolge van noodlottige ongevallen al 23 doden. Ook ,,Schippertje” is onder de slachtoffers met 3 anderen van de C.C.D. Bij de luchtaanvallen van de Duitsers op Donderdagavond zijn er op de Goffert 8 Tommies gedood. Piet heeft vandaag 2 Tommies op ’t eten gehad. Deze behoren bij de luchtafweer bij hun achter op ’t veld.
Heel de nacht is ’t geschut niet stil geweest; de ene dreun volgde op de ander, ’t lichten was niet van de lucht, ’t huis schudde met de salvo’s mee. ’s Morgens tegen half zes hoorden we twee granaten komen aanhuilen, gevolgd door een inslag; vanmorgen bleek dat ’t weer raak was geweest op St.Anna: 2 huizen vernield en 1 dode.

Maandag 2-10-44
Vanmorgen meldde de Radio:

dat er een sterke Duitse aanval bij Elst afgeslagen was.

Om 7 uur waren de Tommies er weer en in de voormiddag kwam ’t afweergeschut enkele keren in werking. Een Duitser zag ik nog van grote hoogte omlaag storten.
Tegen het middaguur trokken de bommenwerpers weer over in groepjes van 7 en dat bleef duren tot een uur of 6. Toen ’t donker werd kwamen de Duitsers weer en met hen het prachtige vuurwerk van de afweer. Mitrailleurs rikketikken, de afweer blaft geweldig, ’t huis dreunt, de ruiten rammelen, de lamp danst op en neer; maar daar ben je al aan gewend en je blijft er rustig bij praten.

Tegen een uur of half acht kwam een colonne bij onze scholen op de Dobbelmannweg aan; tanks, afweer, van alles was erbij. we haalden twee van hen naar binnen, het waren twee mannen van een tankbezetting. Dir/Opt. Goodrum John en L/BDR Tryhom Bertram, deze was vandaag juist jarig, hij werd 30 jaar. De colonne kwam terug van Bemmel waar zij daags tevoren hevig gevochten hadden. Er waren 600 moffen gesneuveld. Zij waren hun tank in het gevecht verloren. De kapitein was gedood, 2 man gewond en zij tweeën er goed afgekomen.
Tenminste gezond en wel, want zij hadden niets anders over, dan wat zij aan hadden. Ze zagen er zeer bemodderd uit: Bemmelse klei. Hun colonne had nog 3 tanks over van de 5; ’t waren knapen van 30 ton. Zij vertelden dat de moffen de toren van Elst hadden opgeblazen en dat de moffen alles uit de huizen wegsleepten. Zij meldden ook dat ze de volgende week in Arnhem zaten. Maar nu hadden ze eerst een paar welverdiende rustdagen.
Toen de colonne de Waalbrug passeerde was er juist een luchtaanval bezig. Een mof probeerde de brug te vernielen met phosforbommen; maar de aanval mislukte.
Om half elf gingen ze weg; ze kregen van ons enkele souvenirs en wij van hen. Theo kreeg een nieuwe papieren gulden voorzien van hun handtekeningen.
Wij hebben weer beneden geslapen, maar de nacht was vrij rustig.

Dinsdag 3-10-44
De patrouilles in de lucht waren er om 7 uur al weer. Ze vlogen laag wegens het slechte zicht. bommenwerpers trokken weer over. ’s Middags gingen Door en ik naar Jan. Op de Goffert, maar vooral langs de Wethouder Busserweg en de Mollenhutscheweg is een park voor auto’s en tanks, die er gerepareerd worden. Wat een knapen van motoren zitten daarin. ’s Avonds kwamen John en Bertram weer, we hebben foto’s bekeken en over het leger gepraat en elkaar souvenirs geschonken. Ze hebben fijne cigaretten hoor! Buiten was ’t weer feest hoor en zaten de Duitse bommenwerpers weer in de stratosfeer. We hebben weer boven geslapen, toch suisden er nog enkele verdachte granaten over.

Radio:

Lancaster bommenwerpers hebben tussen 1 en 3 uur, toen de vloed hoog was, de Westkapelsche Zeedijk stuk gegooid. Er werden bommen van 5 ton neergeworpen van 1500 m hoogte. In totaal is er 12.000 ton afgeworpen. Er werd al een gat van 100 meter geslagen; toch is de dijk aan de voet 70 m breed. Bij Arnemuiden is het eiland hoog. De bevolking was 24 uur tevoren gewaarschuwd. ’t Doel is de zware Duitse batterijen, die de Schelde beheersen, te vernietigen. Ook is in Duitsland ’t belangrijke Dortmund-Eems kanaal stuk gegooid. In de Betuwe zal de strijd nog toenemen. De brug bij Rhenen is door de Tommies stuk gegooid; de brug bij Arnhem is ook gebombardeerd. Aanvallen op de Waalbrug zijn o.a. ook gedaan met drijvende mijnen en door duikers met explosieve stoffen. In Brabant zijn de Tommies 20 km van Breda en naderen ze ook Den Bosch, Venlo en Tilburg. Ze zijn eveneens nog maar 4 km van Kleef.

Woensdag 4-10-44
Om 6 uur waren de Tommies weer in de lucht, om 7 uur huilde nog een granaat over. Theo en ik zijn om 10 uur naar John en Bertram geweest en hebben hun nieuwe tank bezichtigd. Deze tanks zijn 30 ton en van boven open. Ze hebben een kanon, een brenn machinegeweer achterop voor vliegtuigen en nog een los machinegeweer van 500 schoten per minuut. Ze zijn bezet met 5 man. Theo en ik zijn er een uur geweest en hebben overal de werking van gezien. John liet ook de twee zware motoren lopen. Daar zij vanmiddag gaan vertrekken kwamen ze om 1 uur even afscheid nemen. Waarschijnlijk gaan ze naar Brakkenstein en komen ze vanavond nog hier.

Er gaan geruchten dat er nog flinke branden in de stad zijn geweest o.a. Politiebureau, Kapokfabriek; maar er komen Britse brandweertroepen. Er komt nu in de scholen tegenover ons een Rode Kruispost. Vanmiddag kwamen de auto’s aan. Het zijn Amerikaanse soldaten; ze dragen ’t uniform van de parachutisten. Het dak van de school draagt een geweldige rodekruisvlag, terwijl twee kleinere vlaggen de gevel versieren.
John en Bertram zijn nu gehuisvest in ‘’Heijendael” op St. Anna en John kwam om ’n uur of acht toch nog bij ons. Bertram had wacht en kon er niet vanaf. John vertelde dat ze in de buitenlucht moesten slapen en het regende vannacht nog wel zo. Om kwart over elf ging John weg; hij had een machinepistool bij zich en liet ’t ons tot in de onderdelen zien. ’t Wordt gebruikt voor straatgevechten op korte afstand en kan iemand doden tot op 50 yards. John vertelde dat in Frankrijk soldaten bij mensen genodigd werden en niet meer terugkeerden. Zo waren bij een oude madam 12 Amerikanen uitgenodigd, later vond men hun lijken in de kelder terug.

Wij sliepen vannacht weer beneden wegens de Duitse granaten die nog steeds neerploffen. Vannacht was ’t erg en de familie heeft nog een ½ uur in de kelder gezeten, behalve Theo en ik.
Granaten zijn ingeslagen in ’t Willemskwartier, in de stad, Graafscheweg etc. Merkwaardig was dat je binnen 5 seconden ’t schot hoorde vallen, de granaat hoorde fluiten en de ontploffing hoorde volgen. Waar kwamen die nu vandaan?

[ 2e schrift Donderdag 5 Oct. 1944 t/m Zondag 29 Oct. 1944 ]
Donderdag 5-10-44
Elke dag begint met dezelfde zin: ,,Om 7 uur waren de Tommies weer present”. Maar om 9 uur vlogen ook al tweemotorige bommenwerpers naar Moffrika. Het distributiekantoor tegenover ons moet verplaatst worden en de school wordt bij de Rode Kruispost gevoegd.

Radio:

Binnenkort zullen de geallieerden met een grote overmacht proberen de Rijn over te steken en zo trachten te bereiken wat zij eerst door snelheid en verrassing niet konden bereiken. Ze trekken van 3 kanten op naar Den Bosch. Wamel is bevrijd, evenals Overloon en Hilvarenbeek.

Men zegt dat er nog ergens een Duitse tank verscholen zit die ’s avonds de granaten afvuurt. Of het waar is? Maar opvallend is wel dat je schot, fluittoon en ontploffing binnen enkele seconden hoort. Wij hebben vandaag over ’t Rode Kruis een brief van 25 woorden op open vel naar Tonny gestuurd. We hopen spoedig goed antwoord terug te hebben.

Vanmorgen om een uur of elf kwamen grote formaties bommenwerpers uit het Westen opzetten en in O. richting overvliegen. Boven Duitsland draaiden zij naar ’t Z. af en namen daar waarschijnlijk versterkingen en fabrieken en verbindingen achter de Sigfriedlinie onder handen. Maar ’t was juist zo’n mooi schouwspel, omdat elk vliegtuig ’n brede witte streep achterliet, zodat wij ze als grote pijlenbundels zagen aankomen. Groepjes jagers trokken er hun sierlijke bogen omheen. ’n Half uur later kwamen zij gedeeltelijk weer bij ons over.
Tegen 1 uur hoorden we ineens boven ons een geweldig loeien van een vliegtuigmotor. Fien en Door schoten de kelder in. Theo was buiten en zag wat er gebeurde. Een Engelse jager kwam in razende vaart naar omlaag en schoot in glijvlucht over ons heen en stortte bij Hees neer. De piloot had zich met de parachute gered en daalde ook in die omgeving neer. Een Rode Kruis auto’tje bij ons tegenover ging op verkenning. Een andere jager vloog rakelings over de plaats waar piloot en vliegtuig neergekomen waren; zeker om te zien of alles goed was.
’t Is prachtig weer en ik ben veel buiten; behalve wat geschutsvuur uit verschillende richtingen is er weinig te zien en te horen.

Prijst de dag niet voor het avond is, want om een uur of 4 hoorden we mitrailleurs knetteren in de lucht en toen zagen we twee Amerikaanse jagers die met hun mitrailleurs een tweemotorige Duitse bommenwerper bestookten. Hij kreeg de volle laag en met een rookpluim achter zich aan ging ie omlaag met de jagers op z’n hielen. Of ie neergestort is weet ik niet, want toen ie over ons heenging weerklonk een geweldige knal en wij naar binnen. Maar al gauw waren we voor weer op straat en toen zagen we de Dr. Schaepmanstr. vol rook staan. Wij er op af, maar er was niets. Met de vele mensen gingen we de Willemsweg op en toen kregen we ’t in de gaten; de bommenwerper had in z’n vlucht de bom(men) afgeworpen en die waren aan de linkerkant van de Thijmstraat juist aan ’t begin achter de schoenmakerswinkel op 3 huizen terecht gekomen, welke met de grond gelijk waren gemaakt. In heel de omgeving lag geen pan meer recht op de daken en de percelen tegenover de getroffen huizen hadden ook erg geleden.
Er is in Nijmegen geen straat meer die niet een of meer vernielde huizen heeft en nu bedoel ik nog in de tot nu toe gespaarde wijken. Elke dag komen er nieuwe inslagen en slachtoffers bij; en iedere dag heeft de krant een treurige lijst van doden. Branden zijn er ook nog telkens in de stad.

Om half zeven kwamen John en Bertram, bijgenaamd Nobby, al bij ons. We hebben over kaarten, dammen, schaken etc. gesproken en toen hebben John, Bertram, Theo en ik monopolie gespeeld. Bertram kende ’t al, maar John niet, toch won John het.
Zij zijn vanaf 6 Juni, dus vanaf de invasie in de voorste frontlinie geweest en hebben nu een flinke tijd verlof; ze zullen dus nog vaak komen. Ze gingen om 11 uur weg. Misschien komen ze in hun verloftijd nog in Den Bosch. In dat geval zullen ze Door’s familie bezoeken.
Vannacht hebben we weer boven geslapen, er zijn geen vijandelijke granaten geweest. Maar er is in de Betuwe of ten O. van Nijmegen waarschijnlijk fel gevochten, want ’t geschutsvuur was niet van de lucht.

Vrijdag 6-10-44
Natuurlijk weer de Tommies in de lucht. Ook de Goffert is een woordje mee gaan spreken en de hele morgen dreunt ’t geschut. Op de Goffert vuurt, rammelt alles wat maar rammelen kan, maar je let er niet eens meer op.

Radio:

Een nieuwe geallieerde aanval bij Arnhem. Elden genomen, 3 km van Arnhem doorgedrongen. Er zijn kentekenen dat de Duitsers ten N. van Antwerpen en in Brabant gaan terugtrekken naar beneden Maas. Misschien komen dan Breda, Tilburg en Den Bosch vlugger vrij.
12 goede zwemmers, waaronder olympiakampioenen, hebben geprobeerd de Waalbrug te vernielen. Ze hebben zich maanden geoefend in Italië. Vanuit Arnhem zijn ze 16 km stroomopwaarts gebracht en 3 km voor de brug te water gelaten met explosieve stoffen bij zich. Zij bereikten ongezien de waalbrug, maar hun opzet mislukte. Nu moesten zij nog 18 km stroomafwaarts zwemmen om aan de N. Waaloever weer in de Duitse linies te komen. Zij zijn echter 3 km voorbij de brug opgemerkt en 2 zijn er doodgeschoten; de anderen kropen uitgeput van koude en vermoeienis aan de oever en gaven zich over.
Himmler en Goebbels bereiden Duitse volk voor op een partizanenstrijd in eigen land.

Tegen 5 uur kwamen grote zwermen Lancasters over, die Duitsland gingen bestoken.

De radio zegt:

1250 bommenwerpers met 1000 jagers.

Tegen half 7 kwamen ze terug. Een prachtig gezicht!
Maar om 6 uur kwam de grootste verrassing. Ik sta op de plaats en daar komt iemand achterom in uniform, de oranje band om de arm, de bajonet op zij en een handmitrailleur op de rug. En toen zag ik pas dat het Tonny was. Hij was van Eindhoven gekomen met een autocolonne en van Grave af gefietst. Wat keken wij op! Zonder dat wij er iets van wisten was ie bij het vrijheidsleger gegaan. En in Oerle en omstreken hebben zij al heel wat goeds gedaan.
Om 7 uur kwamen John en Nobby weer en hebben we heel de avond gezellig gepraat. De nacht was rustig en we hebben weer eens fijn gemafd.

Zaterdag 7-10-44
Heel vroeg waren de Tommies er al en om ’n uur of half 8 hadden we al een luchtgevecht. De batterijen op de Goffert en omtrek Hatert of Brakkenstein daveren weer geweldig, zodat hier en daar de ruiten het niet meer konden uithouden.
Tegenover ons worden al heel wat gewonde soldaten onderdak gebracht. In de Betuwe (richting Wageningen) moet geweldig gevochten worden.
Heel de dag dringt ’t dreunen van 1 geschut tot ons door. Af en toe mengen de batterijen hier, zich in ’t gevecht. Vanmiddag kwamen er zoveel 4 motorige bommenwerpers over als ik nog nooit gezien heb. In een brede strook trokken zij over; wij schatten ze wel op 1000 stuks. Als grote boten in bijna onbewegelijke rust, schoven ze over ons heen. Het overtrekken duurde meer dan een ½ uur.

En wat zei de radio?

Meer dan 6 á 7000 vliegtuigen zijn vandaag boven Duitsland geweest, 700 trokken naar doelen in omgeving van Kleef, 1400 trokken naar Berlijn en Bremen, deze laatste stad staat geheel in brand. 1500 Jagers beschermden de bommenwerpers. Bij Opheusden zijn Duitsers teruggeslagen. Bruggenhoofd der geallieerden bij Wageningen nog niet bevestigd. Tilburg is bereikt. Walcheren weer door 200 vlgt. gebombardeerd. 50 km² onder water. Duitsers vernielen hele kassencomplexen in A’dam en R’dam en terroriseren de bevolking op alle manieren. Er dreigt in bezet Nederland: hongersnood.

Dorpje Berkel is platgebrand. 500 Gijzelaars in Vucht doodgeschoten. Gehele gebieden zijn onder zout water gezet. 1800 Mannen en 400 vrouwen zijn weggevoerd. 6000 Beroepsvernielers zijn naar R’dam gestuurd. Eind September moet ’t klaar zijn (voorber. werkzaamheden voor vernieling der havenwerken).

Om ’n uur of 3 zag ik Nobby en John met hun tank door de Groenestraat rijden; ze zijn vanavond ook niet gekomen. We hopen niet dat ’t een afscheid voorgoed is. Uit de Betuwe klinkt onheilspellend trommelvuur tot ons door. In onze omgeving is het vrij rustig. Ook ’s nachts hebben we fijn kunnen slapen.

Zondag 8-10-44
De zondag is buitengewoon rustig geweest. Geen jagers, geen geschut, niets meer. Alleen waren er geweldige transporten over St. Anna. We zijn nog even wezen kijken.

Radio:

Haalderen is genomen. Steeds nog reusachtige voorbereidingen aan de fronten voor ’t komende totaal-offensief. De Koningin heeft gesproken; zei o.a. dat er over 14 dagen in bezet Nederland hongersnood zal zijn: geen eten, geen gas en water en electriciteit en kolen. De bevrijding moet gauw komen.

De nacht was weer van alle oorlogsgeluiden en gevaarlijke aanvallen gespeend en dus hebben wij weer reuze geslapen.

Maandag 9-10-44
Vanmorgen waren de jagers er al, maar later was het weer stil in de lucht. Tegenover ons worden nog steeds gewonden en ook doden binnengebracht. Van Nobby en John nog niets gehoord. Tonny is vandaag weer vertrokken. Vannacht moet hij nog wacht kloppen. Toen ’t donker begon te worden kwamen er vliegtuigen in de lucht. Ze vlogen nogal laag en overal zochten zoeklichten de hemel af. In de Betuwe dreunde af en toe het geschut. Maar tegen middernacht begon ’t eerst te spoken. Je hoorde lichte knallen in de verte: ,,pamm”, even later floot een granaat over en daarop volgde de ontploffing. ’t Waren dus Duitse granaten. Er kwamen er veel over en allen gingen de kelder in, behalve Theo en ik. Toen we weer boven waren begon ’t spektakel voor de 2e keer en nu zo nabij dat Theo en ik ook de keldertrap opzochten. Om half vijf konden we onze gestoorde nachtrust voortzetten. we hoorden enkele scherven tegen het huis slaan en vanmorgen hebben we er twee gevonden, ter grootte van een vinger; een ervan lag bij ons vlak voor de voordeur. Sengers had een scherf door ‘t slaapkamerraam. Er moeten veel inslagen zijn, zegt men, op Hatersche en Hazenkampsche weg.

Dinsdag 10-10-44
Geen jagers, want het is regenachtig en er is weinig zicht. Regelmatig klinkt het gedreun van de batterijen, dan van hier, dan van daar.

De radio zegt:

Dat de laatste voorbereidingen aan de gang zijn voor een grote slag ten N. van Nijmegen. Daarmee staat ’t geschutter van vannacht zeker mee in verband.
De Canadezen zijn onder bescherming van een rookgordijn de Braakman overgestoken vanuit Terneuzen en zijn de Duitsers die bij ’t Turnhoutskanaal stand houden, in de rug aangevallen. Bij Tilburg en Den Bosch voeren de Duitsers defensieve gevechten, maar houden de geallieerde opmars niet tegen.

De militaire kracht der Duitsers in Holland.

De radio meldt:

1. Tussen Maas en Tilburg: 4 infanterie divisies, weinig tanks, veel 88 mm geschut.
2. Waal-Lek bij Opheusden: 1 inf. div., bestaande uit 2 brigades.
3. Arnhem: 2 inf. div., 4 tank div., elk bestaande uit 150 pantsers.
4. Rijkswoud-Maas: 2 inf. div., 1 tankbrigade = 50 pantsers.
5. Maas-Peel: 3 inf. div., 1 tankbrigade.

totaal: 9 volledige inf. div. en 5 tank divisies.
De 600 pantsers bij Arnhem zijn een grote strijdmacht.

Vandaag is ’t geen minuut droog geweest en toch ben ik maar een wandeling gaan doen en heb ik de geallieerde bedrijvigheid in de getroffen woonwijken eens in ogenschouw genomen. In de lucht is niets te doen geweest en ’t geschut laat af en toe nog horen dat ’t er nog is; al is het dan van verre.

Radio:

Aken moet zich morgen om 10.50 overgegeven hebben, anders wordt de stad vernietigd. In A’dam zijn 8000 groene schavuiten aangekomen van de ,,Grüne Polizei” om uitgebreide razzia’s te houden. De Duitsers hebben 7 km ten W. van Arnhem een bruggenhoofd op de Z. Rijnoever bij Driel; ze kunnen ’t echter niet verder uitbreiden.

Wat zal ’t vannacht geven? Granaten of rustige slaap? ’t Weer laat niet veel activiteit toe. En ’t is een rustige nacht geweest.
Woensdag 11-10-44
Vanmorgen om 6.30 waren de Tommies met hun vlugge jagers weer present. ’t Was ook veel beter weer en goed vliegweer. Af en toe liet een batterij in de verre omtrek zich horen. Vanmiddag om een uur of 5 werd er nog een jager afgeschoten en zagen wij den piloot zich met de parachute redden. Enkele salvo’s van de batterijen op de Hazenkamp deden de ruiten nog eens flink rinkelen.

Radio:

Ultimatum aan Aken om zich voor 10.50 over te geven. ’t Is geweigerd en om 12 uur is een geweldig bombardement begonnen vanuit 20 cm en 105 mm geschut en door duikbommenwerpers. Van veel burgerhuizen waaide de witte vlag. Er waren nog 20.000 burgers in de stad. In bezet gebied en Duitsland worden alle jongens vanaf 16 jaar voor legerdiensten opgeroepen.
In de sector Tilburg, Den Bosch zijn Duitse keurtroepen ingezet. Op Walcheren en Z. Beveland 21.000 D. afgesneden. In W. Zeeuws Vlaanderen 10.000. Grote aanval ten W. van Nijmegen afgeslagen. Alles wijst op komend offensief in de sector Tilburg-Den Bosch-Nijmegen.
Bij ’t jongste luchtoffensief tegen Duitsland werden in 60 uur 60 miljoen kg. bommen afgeworpen. In Utrecht zijn 4000 mannen weggevoerd, 2000 naar Drenthe en 2000 naar Duitsland. Men had en masse geweigerd voor de mof te gaan.

Tegen middernacht werd er op flinke afstand nog dikwijls geschoten, maar verder was de nacht weer rustig.

Donderdag 12-10-44
Al heel vroeg waren de Tommies er weer en kon je dus zeggen: ’t is goed weer. En zo is ’t ook, de lucht is strak, alleen de wind is Z.W. en fris. Om ’n uur of 8, 8.30 werd er nog geschoten op een mof die zich boven de stad waagde. Ook ‘smiddags kwam de afweer nog enige keren in werking, vooral om een uur of 5 toen 3 Duitse machines overkwamen.
’s Avonds zochten 10–12 zoeklichten de hemel af, naar een vijandelijke brommer. Uit ’t Zuiden drong heel de avond het gedreun van de batterijen tot ons door, het leek dat er daar hevig gevochten werd.
In de voornacht werd er nog flink geschoten, maar we hebben fijn geslapen en nog wel boven. In de kelder zijn we nog niet geweest en gelijkvloers ’n keer of vier.

Dingen die opvallen:

1) Begrafenissen gebeuren niet meer per lijkwagen. We hebben al gezien hoe een lijk vervoerd werd met de auto van de export-slagerij. Ook al per sleperswagen en ik heb ook al twee lijkdragers zien lopen achter een handkar.
2) Overal zie je met krijt op de voorgevels van de huizen cijfers staan; 3 – 5, 8, soms 16, 20, 27. Ze duiden aan hoeveel personen er in huis zijn of in de kelder slapen. Er staat dan dikwijls een pijl bij: ,,5 in de kelder “

Vrijdag 13-10-44
Na een heel rustige nacht is ’t Vrijdag geworden en als gewoonlijk werden we om een uur of half zeven gewekt door de ronkende Tommies.
Om 9 uur vloog ’t zeer druk en tussen de vele wolken door zagen we een geweldige sliert bommenwerpers uit Duitsland terugkeren. Die zijn even vroeg opgeweest! Volgens de mensen moeten er in de omgeving van Nijmegen nog talrijke granaten zijn neergekomen. Dat gevaar is nog steeds niet bezworen, nu de fronten hier nog steeds in rust zijn.
Vanavond om ’n uur of 6 is er in de Betuwe (op ’t geluid afgaande) een sterk trommelvuur begonnen dat (en ’t is nu 7.15) nog voortduurt. Het doffe gedreun der salvo’s is binnenshuis goed te horen. Een pretje voor wie er vlak bij wonen, want wat dat zeggen wil hebben we hier ook dagen en nachten meegemaakt.

Zaterdag 14-10-44 / Zondag 15-10-44 / Maandag 16-10-44
De dagen worden rustig en alleen ’t vuren der kanonnen, de jagers in de lucht en ’t drukke militaire verkeer op de wegen herinneren eraan dat ’t oorlogsfront zo nabij is. Maar het front bij Nijmegen is nu al enige weken in rust en zolang die rust duurt, hebben wij ’t ook rustig. Een gevaar blijft Nijmegen en omgeving bedreigen. Dat zijn de Duitse granaten. Elke dag en elke nacht komen ze aangieren en hun verwoestend werk doen. De laatste 2 nachten waren ze duidelijk te horen en de inslagen waren niet ver af. Gelukkig kwamen er veel aan de westkant van de stad in open terrein en de bossen terecht. Van Zondag op Maandag zijn we nog om 12 uur een uurtje op geweest omdat de granaten gevaarlijk dichtbij kwamen. Toen zijn we weer rustig gaan slapen.
Twee Tommies zijn ons voor slechte verduistering komen waarschuwen. Ze zouden verplicht zijn, de volgende keer te schieten. We hebben de verduistering verbeterd.

Radio:

Hongarije heeft om Wapenstilstand gevraagd.
Duisburg kreeg in 24 uur 10.000.000 kilo. Veldmaarschalk Rommel is overleden.
Woensdrecht heroverd, Smakt heroverd, geallieerde patrouilles zijn bij Rhenen de Rijn overgestoken.

De nacht is zonder stoornis geweest.

Dinsdag 17-10-44
’t Afweergeschut achter ons heeft weer met nieuwe posten gewisseld.
Ik ben ’s middags de stad in geweest. Nijmegen is met recht een verwoeste stad. Geweldige colonnes trokken de Waalbrug over en Beek in. Op de Canisiussingel stonden ze 4 rijen dik. Over St. Anna passeerden 40 zware tanks. Om een uur of 7 begon de afweer bij ons achter te werken, zoeklichten flitsten door elkaar en tot tweemaal toe hoorden we een roffel of er een lading bommen neerviel. In de richting van Brakkenstein was een rode gloed zichtbaar, echter maar van korte duur.
De nacht was rustig; maar wat ’t weer aanging bij lange niet. ’t Stormde en stortregende aanhoudend.

Woensdag 18-10-44
Het verkeer op de hoofdwegen is geweldig. In twee richtingen gaan onafgebroken colonnes van voertuigen langs. Het geraas van motoren en rupsbanden houdt urenlang aan.
Verder was de dag gelukkig weer rustig en ook de nacht was vrij van onaangename gebeurtenissen, alleen heeft het aan een stuk door geregend.

Donderdag 19-10-44
Nijmegen ligt nog steeds onder Duits granaatvuur, vooral tegen middernacht fluiten de gemene projectielen over en slaan overal in de huizen in. Onze wijk is er gelukkig al die tijd van verschoond gebleven. De dag is verder verlopen als een ,,rustige” dag voor zover men dat 15 km van ’t front rustig kan noemen.
De nacht was allesbehalve rustig voor vele bewoners van onze stad, maar wij hebben er niet veel van gemerkt. ’t Z.O. stadsgedeelte lag vannacht onder Duits granaatvuur en geruchten over vernielde huizen en gedode burgers deden weer de rondte. De luchtafweer kwam nog eventjes in actie, hun optreden wordt steeds minder.

Vrijdag 20-10-44
Toen wij vanmorgen om goed 7 uur naar de kerk gingen, kwamen nog enkele granaten over fluiten. We hoorden ’t afschieten duidelijk en zeiden: ,,O, ’t zijn Engelse granaten” en liepen rustig door. Later hoorden we echter dat ze in de buurt van de Fransestraat en die omgeving waren ingeslagen. ’t Waren dus wel Duitse vernielers! We hadden ons laten misleiden, door ’t feit dat we ’t schot konden horen, onmiddellijk gevolgd door ’t fluiten van de granaat.
Maar geluid en granaat waren waarschijnlijk in ongeveer dezelfde tijd tot onze waarnemingszintuigen doorgedrongen. De jagers in de lucht waren weer actief.

Om 9.30 een bel: ik doe open en een ,,Good Evening” klinkt me tegen. En daar stapt Johny met twee makkers naar binnen. Nobby is in ’t kamp in de buurt van Bemmel gebleven, ze waren met de auto gekomen. Om 10 uur gingen ze weer weg, ze beloofden de volgende avond terug te komen.

Zaterdag 21-10-44
Vandaag was ’t weer eens mooi weer en als gevolg daarvan een veel grotere activiteit in de lucht. Zelfs vertoonden zich een paar Duitse jagers en een ervan vloog rakelings over de huizen heen zodat de afweer er geen vat op had. In de verte horen we even later geweldig gerikketik van vliegtuigmitrailleurs, dus hebben ze hem wellicht te pakken gekregen. In de namiddag tussen 4 ȧ 5 uur was ’t een ware heksenketel: de luchtafweer blafte fel, artillerie daverde dan hier, dan daar, vliegtuigen maakten onheilspellende geluiden en daartussen door kwamen weer zo’n stel Duitse granaten de stad onveilig maken: een doffe knal uit de verte, dan de huilende granaat; enkele seconden later de inslag. De brandweer werkte ook nog niet. ’s Avonds en s’nachts komen er regelmatig Duitse granaten in en nabij de stad.

Zondag 22-10-44
’t Weer is goed. Enkele luchtgevechten boven de stad, de afweer in volle actie.
’s Middags 3 -5 biduren voor bezet Nederland. ’s Nachts weer Duitse granaten.

Maandag 23-10-44
Tamelijk rustige dag. Af en toe komen de batterijen in actie. ’s Avonds kwam Johny met Collin weer. Ze hebben meegegeten en zij tracteerden ons ieder op een fijne doos cigaretten en chocolade. Om 10 uur vertrokken ze weer. Tegen middernacht zaten we weer volop in de vuurlinie van Duitse granaten. Enkele sloegen op enkele honderden meters van ons in. We hebben 1 ½ uur in de kelder gezeten. Om 2 uur naar bed gegaan en verder rustig geslapen.

Dinsdag 24-10-44
Een mooie herfstdag. Activiteit in de lucht. Om 2 uur kwam Johny met z’n kameraden op bezoek. Ze gingen zich laten fotograferen. Hun wapens lieten ze even bij ons achter. Morgen moeten ze weer de strijd in. Vanavond komen ze even terug, want om 10 uur hebben ze wacht en er staat nu geen auto klaar. Om 8 uur vertrokken ze weer, want ze moesten 3 km over de brug zijn en dat was een lange wandeling. Even over 8 uur kwam de luchtafweer nog in actie. ’s Nachts kwamen natuurlijk de granaten weer en de scherven hoorden we in onze omgeving vallen. Ik ben er niet voor opgestaan, wel hebben we gelijkvloers geslapen.

Woensdag 25-10-44
’t Weer is nog goed, maar mistig en voor de Tommies dus weinig grondzicht. We hoorden formaties bommenwerpers overtrekken naar Essen, dat in 24 uur 8000 ton te verwerken kreeg. De dag was ook niet zonder Duits granaatvuur. In de middag vielen ze in de omgeving van de Berg en Dalscheweg. Later in de buurt van Hees. ’s Nachts is ’t gelukkig weer eens vrij rustig geweest.

Donderdag 26-10-44
Radio:

Den Bosch grotendeels bevrijd. St. Jan niet geleden, maar is Duitse observatiepost. Tilburg bereikt, 3 km van Bergen op Zoom. Grote Amerikaanse zeeslag bij Philippijnen. Offensief tegen Den Bosch is vanuit Oss en Veghel. Landing op Z. Beveland.

Vrijdag 27-10-44
Donderdag en Vrijdag zijn twee rustige dagen geweest en ook de nachten waren zonder stoornis, zodat wij weer boven geslapen hebben. Collin kwam de foto’s ophalen en hij zei dat ze tot 18 November in actie moesten zijn en dan weer kwamen.
Vrijdagnacht was er in de Betuwe een geweldig artillerievuur gaande en heel de horizon was daar fel verlicht van branden en ’t oplichten bij ’t afvuren der salvo’s. Vrijdag overdag hebben we zelfs geen vliegtuig gezien.

Zaterdag 28-10-44
Radio:

Den Bosch en Tilburg bevrijd, Canadezen in Bergen op Zoom; staan ook aan kanaal op Z. Beveland 10 km vanaf bruggenhoofd bij Hoendekenskerke.

’t Is prachtig weer, toch geen enkele luchtactiviteit. Af en toe enkele artillerie-salvo’s.
Zondag 29-10-44
’t Was een uur of negen, wij waren thuis uit de kerk. Ofschoon er Zondags geen verplichting tot mishoren is, was de kerk toch stampvol. In de lucht was enige activiteit. ’t Zal half tien, kwart voor tien geweest zijn, toen we de boordwapens van vliegtuigen hoorden ratelen. Ik liep naar voren toe, maar juist toen ik bij de voordeur was weerklonken twee of meer keiharde slagen, zodat we onmiddellijk het hoofd in de schouders trokken. Mensen kwamen bij ons inhollen, maar even vlug waren we weer buiten om te zien wat er gaande was. Alles was er in de weer. Vlak tegenover ons achter de Zustersschool steeg een rookkolommetje op. Daar was een kleine bom ( 5 kilo? ) door het dak van een overdekt binnenplaatsje geslagen tussen de twee scholen in. Altijd staan daar Amerikanen te praten, maar nu gelukkig juist niet. Maar dan zagen we Rodekruis auto’s aanrijden met gewonden en er werden zelfs 4 dode Engelse soldaten binnengebracht. Ook enkele kinderen werden er binnengedragen, waarvan een dood en een zwaar gewond.

Langzamerhand werd de juiste toedracht bekend. Er waren tal van kleine bommen gevallen; in de zijvleugel van de kerk, voor de kerk, voor het klooster op de Dobbelmannweg, op de school, de Nimrodstraat; etc. etc.
Zou het op het Rode Kruis Hospitaal gemunt zijn geweest? ’t Was gesierd met een geweldige grote vlag op het dak uitgespreid, duidelijk zichtbaar uit de lucht en wellicht een aantrekkelijk object voor den mof.

Tegen de middag waren de gemoederen wat bedaard en na ’t eten zat ik achter in de huiskamer te lezen voor ’t raam. Door zat naast me, moeder was boven en vader voor. ’t Was om en om half twee toen we opeens weer wat hoorden in de lucht. Maar voordat we konden opkijken, volgde er een slag, zo hard en zo nabij als ik nog nooit gehoord had. Door vloog naar de kelder en ik sprong uit m’n stoel op, maar meteen regende het glasscherven op mijn rug. Ik bleef staan, ’t boek boven mijn hoofd. Toen er niets meer kwam, keek ik naar buiten en zag achter ons huis een grote rookwolk.Ook zag ik dat de ruiten er finaal uit waren. De lucht was nog vol van dreigende en angstige geluiden en ’t gevoel van dreigend gevaar, deed me naar boven snellen, maar moeder was al op en had geen letsel bekomen, ondanks dat alle ruiten er daar ook uit waren.

Ik ging achter ’t balcon op en keek om de hoek van ’t huis naar de Zustersschool en daar was een grote brand aan ’t woeden. De school staat in brand, riep ik. Ik kon er niet lang blijven staan want rook en as en stof en zand, van alles regende op me neer. Ik weer naar binnen en zag toen eerst de ravage op onze slaapkamer. Veel lag in gruzelementen tegen de grond, o.a. een grote muurspiegel. Maar ik alweer naar buiten en daar kwamen de gewonden alweer uit de school gedragen. Enkele soldaten waren erg in ’t gezicht verbrand.
Heel ’t hospitaal was in rep en roer, maar onmiddellijk was ook de Engelse brandweer present en gaf al gauw met enkele slangen water. Wij hadden onmiddellijk ’t ingepakte goed naar buiten gebracht en alle gordijnen afgenomen die naar buiten wapperden en goed konden dienen als vonkenvangers. Maar de brand werd snel onderdrukt en even later arriveerde een grote colonne auto’s en werd er begonnen met de ontruiming van de hospitaalscholen.

Later zagen we dat er van ons dak wel 500 pannen afgerukt waren en kapot in de tuin lagen. Theo en ik gingen kijken waar de bom achter ons gevallen zou zijn en een 50 tal meter achter ons vonden we een gat van 5 meter doorsnee bij 2 meter diep. Ik vond er nog twee zware scherven. Daarna gingen wij karton halen aan de papierfabriek, liefst maar 40 platen want we hadden bijna geen ruit meer heel. De rest van de dag hebben we glasscherven geruimd en kartonplaten bevestigd. De achtergevel van ons huis heeft 3 treffers door de buitenmuur heen. De luchtdruk was zo hevig, dat deurposten gescheurd waren en de sluitingen van de ramen gesprongen waren. Onze buren en verderop hebben allemaal dezelfde ongelukken en nu is ook onze straat een ,,getroffen straat”. De scholen bieden een treurige aanblik met al de verwoeste vensters.

Toen wij papier gingen halen, zagen we ook weer granaten in de stad inslaan. Er moeten meer bommen gevallen zijn, o.a. in de Javastraat en op de Berg en Dalscheweg. Later hoorden we dat de school niet gebrand heeft, maar enkele daarachter opgestelde auto’s met gewonden erin.
Zo hebben wij nu ook de oorlog aan den lijve ondervonden, maar ik voor mij ben er niet banger om geworden. ’t Is wel een waardig besluit voor ‘t 2de schrift van ,,Wat wij beleefden”

[ 3e schrift Maandag 30 Oct. 1944 t/m Zaterdag 24 Febr. 1945 ]
Maandag 30 Oct. t/m Donderdag 9 November
Weer Radio:

Bergen op Zoom bezet 28-10. Breda bezet 29-10. Goes, Roosendaal en Oosterhout bezet 30-10. Duits tegenoffensief bij Venlo met gehele pantserdivisie; terreinwinst 12 bij 5 tot staan gebracht. Misdaden in A’dam en Haarlem. Dam naar Walcheren bereikt.

In deze periode is er betrekkelijk weinig gebeurd. Wel hebben we gedurende die tijd onder Duits granaatvuur gelegen; nu eens hevig, dan weer minder. En elke dag waren er doden en gewonden te betreuren. Ook zie je steeds meer verwoeste huizen. De luchtpatrouilles waren over het algemeen weinig actief, wat wel te wijten is aan het slechte weer. Enkele luchtgevechten hebben we meegemaakt. Ook kwamen verschillende malen grote formaties bommenwerpers over.

Vrijdag 10 November.
In de namiddag kregen we zulk een hevig Duits granaatvuur, als we nog niet hadden meegemaakt.
Van 2 tot 5 uur bleven ze onophoudelijk vallen en men schat het aantal doden wel op 80 en een 100 tal gewonden. Er zouden een aantal Duitse tanks doorgebroken zijn bij Kleef.

( Tot 14 Nov. valt niets bijzonders te melden )

Dinsdag 14 Nov.
In de morgen deden plots twee hevige slagen de grond en alles dreunen. Het waren de ontploffingen van twee mijnen op de Waal. Een ervan werd door de Canadezen tot ontploffing gebracht, maar de andere lag gecamoufleerd en sloeg de pontonbrug stuk die ten W. van de Waalbrug ligt.

Tengevolge van de geweldige regen en het ontbreken van pannen op ons dak, heeft het erg ingeregend en stonden zolder en slaapkamer blank. We waren dikwijls met drie man aan het dweilen. Heel ons huis is nu vochtig tot beneden toe.

Zondag 19 November.
Om ’n uur of 11 klonken plotseling twee zware slagen en toen we gingen kijken, stegen er ergens in de buurt van de Hatertseweg rookwolken op. Later hoorden we dat er op de Hatertseweg een bom was gevallen op een woonhuis, dat gedeeltelijk vernield werd. Ook 2 auto’s vlogen in brand. Het is weer Zondag.

Op de Goffert is zwaar geschut gekomen 5.5 (5 ½ inch = ± 15 cm). Iedere dag krijgen we enkele salvo’s en staat ons huis weer te schudden.

Maandag 20, Dinsdag 21 Nov.
De Duitse jagers waren actief en wij zagen ze tot 5 maal toe onder vuur genomen worden.
’t Is niet te geloven, hoe ze soms nog door zulk spervuur heenkomen. Maandagnacht van 10 uur ’s avonds tot 5 uur in de morgen, hevig granaatvuur op de stad. Duitse tanks zouden in de Ooij een aanval gedaan hebben, die van verschillende kanten door artillerie werd ondersteund.

Fien is Woensdagmorgen om 10 uur, met de veilingdienst op Tilburg, naar huis vertrokken.

Zondag 26 Nov.
Om 10 uur kwamen plots enkele kleine bommen naar beneden fluiten. Ze sloegen in aan ’t einde van de Dobbelmannweg op de Hazenkamp. Er werden 2 burgers gedood. Het is weer Zondag!!

Maandag 27 Nov.
Om ±12.30 stortte een Engelse jager neer op het Kelfkensbos. In ’t Z. was een grote brand in een benzineopslagplaats.

Dinsdag 28 Nov.
’s Middags kwam ineens Kees van S. met zijn vader ons opzoeken. Wat heeft die al wat meegemaakt!
Er vallen nog af en toe granaten.

Woensdag 29 Nov.
’t Is mooi weer en druk in de lucht. ’s Middags vielen twee bommen in het Waterkwartier. We hoorden het gieren goed. ’s Avonds bij volle maan kwam de afweer nog eens flink in actie. Een mooi gezicht.

Donderdag 30 Nov., Vrijdag 1 Dec.
Veel artillerievuur der Engelsen. De 5.5 doen alles dreunen en schokken. Afdelingen van ’t Engelse leger waren zich aan ’t verplaatsen en elke avond kwamen troepen overnachten in de scholen tegenover ons.

Zondag 3 Dec., Maandag 4 dec.
De stad lag heel de dag door onder hevig granaatvuur. Vooral de omgeving van de Berg en Dalscheweg. Bij ons hoorden we er echter weinig van. Maar toen Theo s’avonds Bep ging wegbrengen, kwamen ze een uurtje later weer terug, ze durfden er niet door, zo erg was ’t nog in de stad. Engelse soldaten hadden er in 3 min. 20 geteld.

Theo zou Bep dan maar Maandagmorgen wegbrengen. En ’t leek die morgen ook vrij rustig. Om 8 uur gingen Theo en Bep weg en daarna hebben we Theo niet meer in leven gezien.

Maandag 4 Dec. werd voor ons een aller-treurigste dag.
’s Middags kwam Theo niet thuis eten en wij dachten dat hij bij Bep bleef, op de B en D weg, dat deed ie wel meer als de toestand onveilig was. Tegen 6 uur nog geen Theo. Toen kwam Jo, de broer van Bep vragen: of we iets van Theo wisten. We schrokken ontzettend en vroegen direct of er soms een ongeluk gebeurd was. Jo zei toen dat Bep en Theo getroffen waren. Bep was ernstig gewond naar de Houtlaan vervoerd en vandaar naar ’t Canisiusziekenhuis. Theo was naar Mater Dei gebracht en Jo wist niet hoe ’t met hem was, hoewel ’t zeer ernstig moest zijn.
Het ongeluk was ’s morgens na 11 uur gebeurd en 3 uur in de n.m. was de familie Kuijpers pas gewaarschuwd en wij pas om 6 uur. Het was vreselijk. Een granaat moet vlak bij hun neergekomen zijn, terwijl ze op het punt stonden naar ons te komen. De Fam. was even te voren per auto vertrokken. Er waren 5 doden bij dit ongeluk.

Ik ben na de boodschap die Jo bracht, direct gaan opbellen en kreeg toen van de pastorie op de B en D weg te horen dat Theo overleden was. Hij moest vrijwel op slag gedood zijn. Gelukkig heeft hij ’t H. Oliesel nog gehad en 2 dagen te voren had hij gebiecht. Theo was nooit bang voor een ongeluk en zei steeds: ik ben er klaar voor.

Dinsdag 5 Dec.
Ik heb Theo gezien. Hij had scherven in de borst en heeft niets geleden. Zijn gelaat drukte geen pijn of angst uit maar was rustig en kalm. Hij had nog meer verwondingen. Vader en Moeder zijn naar Bep geweest.

Woensdag 6 Dec.
Door en ik zijn ook naar Bep geweest. Ze is zeer verdrietig, maar houdt zich flink. Zij heeft een been af onder de knie en ’t andere in de heup gebroken. Het is voor haar verschrikkelijk, erger als voor ons.
Vader en moeder gaan elke dag even naar Bep. Het zijn voor ons allen zeer droeve dagen. Ik ben 3 maal bij Theo geweest. Zusters van de Oldenbarneveldtstraat hebben hem mooi afgelegd en opgebaard. Heel in het wit en ’t is nu echt Theo, o, zo rustig en vredig. Hij is goed af.

Zaterdag 9 Dec.
Vandaag is alles wit van een dik pak sneeuw. Een lijkwade voor Theo want vandaag is zijn begrafenis. Veel van Theo’s vrienden waren aanwezig. Jonge kerels, die het pas Woensdag of Donderdag gehoord hadden en ’t nu nog niet verwerken konden. Om 9.30 was de uitvaart en de begrafenis . Alles was mooi, eenvoudig en plechtig.
Nog is ’t soms niet te verwerken en niet te begrijpen dat Theo weg is. ’t Is te plotseling gegaan. Wie komt er in deze bewogen tijden door, zonder offers te brengen ? Onze Lieve Heer heeft er het beste met ons mee voor; en wij moeten er in berusten. Het zij zo.

Zondag 10 Dec.
In de namiddag weer een Duitse bomaanval die 4 personen het leven kostte. Nu kwamen ze bij de Dr. Jan Berendstraat neer. De afweer heeft den mof neergeschoten. Heel de week door vrij veel artillerievuur en af en toe een Duitser in de lucht.

Zaterdag 16 Dec.
Om 6 uur in de avond klonk plotseling een zwaar, dreunend en ratelend geluid door de lucht. Wij naar buiten en daar zagen we een groot lichtpunt door zoeklichten beschenen en door afweer beschoten zich snel in Z.W. richting voortbewegen. Het was een vliegende bom. Nog lang hoorden we ´t zware geluid. Om 8.15 kwam er weer een over, maar was door de wolken niet te zien.

Zondag 17 Dec.
Weer Duitse luchtactiviteit, maar gelukkig geen bommen.

Maandag 18 Dec., Dinsdag 19 Dec.
´s Middags om 3 uur weer een vliegende bom en Dinsdagmorgen nog een. Er moeten er veel overgekomen zijn.
Maandagavond 5 uur is Bep bediend. De laatste dagen bleef de koorts boven de 40 en was Bep erg
terneergeslagen. Ze blijft helder bij bewustzijn. Moge God haar geven wat voor haar het beste is.

Woensdag 20 Dec.
Bep is weer een stuk beter. `t Gaat nu op en neer, de koorts loopt niet hoog meer op.
Van de week is ´t vrij rustig geweest. Af en toe wat artillerievuur en luchtactiviteit. ´t Is zeer mistig geweest.

Zaterdag 23 Dec.
Er zijn nu in de n.m. enkele vliegende bommen overgekomen, die door de afweer geweldig beschoten werden.

Zondag 24 Dec.
Van Zaterdag op Zondag is er heel de nacht door geweldig geschoten. ´t Leek wel een spervuur van alle geall. batterijen. ´t Gebulder was soms minutenlang niet van de lucht. Het weer is omgeslagen en we hebben nu vriesweer met heldere hemel. Maar over een week zitten we zonder stook.

Kerstmis 1944, 25 – 26 Dec.
’t Is een zeldzame Kerstmis geweest. Er lag op alles en iedereen een eigenaardige stemming, een drukking zou men ’t kunnen noemen, waaraan niet te ontkomen was. Is ’t de sfeer van de frontstad? Waar men iedere dag droevig nieuws beluisteren kan? Waar een aanhoudend gevaar dreigt? Waar bijna iedereen een zwaar offer gebracht heeft? Iedereen is in zichzelve gekeerd en heeft zo Kerstmis 1944 gevierd.

En de oorlog gaat door. Na ’t hevige artillerievuur van Zaterdagnacht zijn de batterijen geregeld in actie gebleven. En als een salvo afgevuurd is, hoort men de zware granaten met zwaar ratelend geluid hun baan beginnen door ’t luchtruim.
Er staat nu veel geschut rondom de stad tot stukken van 24 cm. toe. In de Archipelstraat vliegen de pannen gewoon van de daken, als men op het Galgenveld aan het schieten is.
Eerste Kerstdag kwam bij ons nog een Duitse jager over, zo laag dat men de letters lezen kon. Hij werd fel beschoten. Af en toe nog vliegende bommen die onder knorrend geluid overkomen.

Woensdag 27 Dec.
Vanmorgen om ’n uur of 10 passeerde een V1. Hij was zo laag, dat we de vleugels goed konden zien. Het was net een sigaar met korte vleugeltjes en een rookpluim er achter aan. Hij werd fel beschoten maar niet geraakt en hij verdween met grote snelheid in Z.W. richting.
Dinsdagavond zaten er Duitsers in de lucht en van alle kanten werd er met rode lichtbolletjes geschoten. Een keer zo fel, dat ’t een sneeuwbui leek van rode vlokken.

Donderdag 28 Dec.
’s Morgens om 8 uur passeerde al weer een V1. ’s Avonds7 uur weer twee, tamelijk laag met gloeiende uitlaat, allemaal Z.W. richting.

Vrijdag 29 Dec.
Granaten in de stad, o.a. Molenstraat. ’t Is mooi vriesweer en vrij sterke luchtactiviteit.
’s middags om 1.30 wierp een Duits toestel een bom op de Electr. centrale. Maar de Tommies waren ook present en hadden hem zo uit de lucht geschoten. Ik zag 4 Tommies achter elkaar duiken en hun raketprojectielen afvuren.
Overdag heeft de artillerie weer druk geschoten. De 24 cm kanonnen maken vooral veel lawaai en bulderen door heel de omtrek; ’t dreunen is goed merkbaar.

Zaterdag 30 Dec.
’s Morgens om half zes werden we al wakker van een V1, die ergens neerstortte; hoewel op flinke afstand, was de luchtverplaatsing zo groot, dat ’t binnenshuis goed te merken was. Ook de slag was goed te horen. Er kwamen er die nacht ( van Vr. op Za.) geregeld over. Om 8.30 v.m. weer een, ik stond achter ons huis, ineens hield het brommen op en 5 sec. later hoorde ik een geweldige slag. De houten schutting bij ons achter schudde heen en weer en ik voelde de luchtverplaatsing en dat op zulk een afstand!
Om 10 uur weer een, zo laag, dat je de vorm goed kon waarnemen, een eigenaardig gezicht is het. De V1’s zijn geregeld over blijven vliegen en van Zaterdag op Zondag zijn er heel veel overgekomen. ’s Avonds kwamen ze al om het kwartier over. Af en toe werden ze fel beschoten en eenmaal vlogen de scherven bij ons achter neer.
In deze nacht zijn er verschillende neergestort en waren de geweldige ontploffingen goed voelbaar. Men noemt plaatsen op als Balgoy, Winssen, waar ze neergekomen zouden zijn.

Zondag 31 Dec. 1944 Oudjaar.
Vandaag kwam er ongeveer om het uur een V1 over. Ze werden druk beschoten, maar niet geraakt. Vandaag is ’t Oudjaar, maar evenals met Kerstmis, ontbreekt de stemming. Wij zitten rustig thuis en zullen bij de jaarwisseling wel slapen als niet een V1 ons wakker maakt. Moge 1945 een beter jaar worden en volbrengen wat 1944 begonnen is; moge het dan vrede zijn voor alle mensen.
Ook op Oudejaarsavond bulderden de kanonnen. Om 10.30 was ’t een leven als een oordeel. En om de zoveel minuten begon het spektakel weer.

1945. 1 Januari: Nieuwjaar.
Toen de jaarwisseling een feit was, brak ook weer het kanongebulder los. Maar daarbij kwam een heftig geweervuur en mitrailleurvuur, zodat horen en zien verging. Ook werden er weer rode balletjes (lichtspoormunitie) afgeschoten en klonken revolverschoten. Zoeklichten flitsten door de lucht. En dat duurde zo tot ruim half een.
Vele mensen waren bang geweest en dachten aan een Duitse aanval of parachutisten. Er moeten veel soldaten hun wapens maar in ’t wilde weg afgevuurd hebben en was ’t vrij gevaarlijk op de weg.

’s Morgens om 10 uur klonk plotseling de luchtafweer. Wij zagen enkele Duitse jagers hoog in de lucht die fel beschoten werden. Een zagen wij er nog zijn laatste duik nemen. Even was ’t rustig en toen begon ’t weer. Ook vlogen er nu Tommies rond. Hoog in de lucht klonk het afvuren van de boordwapens; daar waren ze dus slaags geraakt. Plotseling schoten 3 Duitse jagers rakelings over de daken weg in O. richting, nagezeten door de Tommies.
Wat later patrouilleerden de Tommies weer rustig door de lucht.

Radio:

Later hoorden we, dat de mof met ± 300 toestellen geprobeerd had bij verrassing de tactische luchtmacht der geallieerden op de vliegvelden te vernietigen. De opzet mislukte en 188 moffen keerden niet terug.

Intermezzo:

’s Morgens had mijn broer, die Engelse les geeft, een mooie historie meegemaakt: 3 Engelse soldaten komen aanbellen onder commando van een Kapitein. Ze gaan binnen en naar boven en vragen naar ’t achterkamertje waar mijn broer les gaf. Terwijl de Kapitein met Jo praat, onderzoeken de 3 soldaten alle spullen op ’t kamertje. Dan komen Jo en z’n vrouw tot de ontdekking dat er achter en voor ’t huis 3 soldaten staan met ’t geweer op. De Kapitein vraagt of Jo een schrijfmachine heeft. Het ding wordt geïnspecteerd. Als ze weten dat Jo les geeft, komen ze tot het inzicht dat er een misverstand is begaan en vertrekken ze weer na zich verontschuldigd te hebben. Iets verderop in de straat stonden nog 2 soldaten met een draagbaar.
Naast Jo is een soldaat ingekwartierd en die heeft ‘t typen gehoord en misschien de leerlingen zien in en uit gaan en gedacht dat er iets niet pluis was. Misschien heeft ie ’t typen wel voor seinen gerekend. Na de goede afloop werd er hartelijk om gelachen. En dat op Nieuwjaarsmorgen!

In de nacht van Oud op Nieuw kwamen nog geregeld, luid ronkend, vliegende bommen over. Ook Nieuwjaarsdag kwamen ze over, af en toe fel beschoten door de afweer. ’s Avonds om 9.30 uur begon de afweer nog eens. Toen we kijken gingen, waren er veel zoeklichten in actie en even later hadden ze een grote 2 motorige Duitse jager in hun lichtbundels gevangen. Hij werd fel beschoten, maar na een lange duik wist ie toch te ontkomen.
Alles bij elkaar dus een Nieuwjaarsdag vol belevenissen.
Dinsdag 2 Jan.
In de namiddag zijn er weer granaten gevallen; omgeving Meisjes H.B.S. Prins Bernardstraat en Melkerij Lent. Ook bij het Oud Burgergasthuis. Er moeten weer verschillende slachtoffers zijn. Met grote tussenpozen komen er nog V1’s over.

Woensdag 3 Jan.
Niet veel gebeurd. Bij ons achter is de luchtafweer teruggekomen. Er wordt veel door ’t Engelse geschut geschoten. Enkele V1’s kwamen over.

Donderdag 4 Jan.
In de morgen vielen er granaten. Ook kwamen er nog V1’s over, alles in Z.W. richting.
Aanhoudend bulderen de batterijen. Er was vandaag ook grote luchtactiviteit van geall. jagers. Steeds was er een dozijn aan ’t patrouilleren. Witte kronkels in de lucht lieten zien, dat ze met raketbommen geschoten hadden. In de omgeving komen steeds nieuwe afdelingen soldaten kwartier maken; andere afdelingen vertrekken weer. De granaten hebben in de stad weer verscheidene slachtoffers gemaakt. Ze komen nu meest in de omgeving van Keizer Karelplein en van Welderenstraat terecht.

Vrijdag 5 Jan.
Veel luchtactiviteit, weer granaten in de stad, enkele V1’s.

Zaterdag 6 Jan. Driekoningen.
In de middag nog Duitse granaten. Veel transport op de wegen. Geen kinderen met de Driekoningen ster. Nog V1’s.

Zondag 7 Jan.
Om 10 uur v.m. komt een Canadees militair kamers opnemen. En na wat gepraat worden de 2 grote kamers boven, die door de lekkage onbruikbaar geworden waren, nu goedgekeurd. En in de n.m. zullen er 7 komen. Wij aan de slag en na een paar uren zijn de kamers leeg op wat stoelen, een tafel en muurbekleding na. ’s Middags wordt nog wat doorgewerkt en goed 2 uur komt de colonne in carriers en auto’s langs. Even later stopt er een auto voor de deur en 7 man komen hun opwachting maken. Het is ondertussen ontzettend gaan sneeuwen en in dat weer wordt heel hun hebben en houen naar boven getransporteerd. Gang en lopers zien er weldra verschrikkelijk uit. Als alles boven is, gaan de lui zich opfrissen en tegen de avond zijn ze piekfijn om hun rustdagen eens goed te besteden. Ze zullen wel naar de Canadaclub zijn die in de St. Janschool gevestigd is.
De voordeur staat nu altijd aan en is van een automatische opener voorzien. De luitjes koken achter in de schuur en gebruiken daar ook hun maaltijden. De sergeant heeft een banjo waarmee hij zich zelf begeleid als ze boven zitten.

Maandag 8 Jan.
Onze 7 nieuwe huisgenoten hebben goed geslapen. Om 2 uur kwam er nog een thuis, waarschijnlijk van de wacht. Vanmorgen waren ze pas tegen 8 uur op. De koks zaten dadelijk weer in de schuur. Wij zijn vandaag door hen onthaald op diverse blikjes en biscuits. Vannacht om 2 uur kwam een V1 over, erg laag en het geluid was geweldig hard. Hij toerde gelukkig door en hopelijk schieten ze dat in zee of op de hei. Er ligt een flink pak sneeuw.

Dinsdag 9, Woensdag 10, Donderdag 11 Januari.
Deze dagen zijn rustig verlopen. De artillerie is nog vaak in actie. Geen luchtactiviteit. Er vallen af en toe nog granaten in de stad. Ook geen V1’s meer. Donderdagmiddag kwam er nog een eskader bommenwerpers over.
Onze 7 mannen zijn al goed thuis. ’t Loopt voor in en uit, trap op trap af. Nu stoken ze boven ook. De sergeant is voor 2 dagen naar Bemmel. Hij was in 5 jaar niet meer thuis geweest.
Wij wonen nu voortaan steeds in de keuken.

Intermezzo:

De laatste dagen ziet men mannen en vrouwen en ook kinderen met karren en wagens uittrekken om hout te kappen. Af en toe zag men ook hele bomen vervoeren. Maar de laatste dagen heeft de houtkapperij zulk een omvang genomen dat de politie heeft ingegrepen. De Goffert, die toch al zo gehavend was, is nu geruïneerd. Nu er sneeuw ligt zag men er velen met ladders op uit trekken om de houtlast beter te kunnen verslepen. Vanmiddag (11-1) zagen wij er verschillende met hun boompjes opgebracht worden.
Vrijdag 12 Jan.
Er zijn weer eens geallieerde jagers op patrouille; de laatste dagen waren ze niet ten tonele verschenen. Ook is er veel door de artillerie geschoten. Ik kan ’t nu best geloven dat er rondom Nijmegen 700 kanonnen zouden staan. Er zijn zware batterijen bij, want af en toe davert het huis ervan, en je hoort de granaten onder ’t voortbrengen van allerlei geluiden hun weg door ’t luchtruim nemen.

Zaterdag 13 Jan.
In de nacht van Vrijdag op zaterdag is er weer wat aan ’t handje geweest. Er is geweldig geschoten door de artillerie van elk kaliber. De schoten knalden onophoudelijk, de echo’s weerkaatsten dan fel en scherp, dan zwaar en diep tussen de huizenblokken. Sommige salvo’s deden alles dreunen en daveren. Tegen de morgen werd het wat minder.
Vandaag weer geregeld luchtpatrouille en in de namiddag nog even jacht op een mof. Ik heb vandaag mijn pas gekregen die geldig is tot 1 April. Sinds Vrijdag is de dooi ingetreden en de wegen zijn bijna onbegaanbaar.

Vanmorgen moesten onze 7 Jantjes om 5 uur op en om 7 uur vertrokken ze. Maar om 10 uur hadden we al weer 7 nieuwe. Ze koken echter niet zelf.
We hebben de kachel gestookt met ……….. Engelse biscuits!! Die waren niet zorgvuldig bewaard en roken vreselijk naar benzine.

Zondag 14 Jan.
Artillerievuur is nu iets heel gewoons geworden en we zijn reuze gewend aan het harde geknal, ook al dreunt je hele huis ervan. Er was weer meer luchtactiviteit en tegen de middag kwam de afweer nog tweemaal in werking. ’s Middags gingen onze Canadiens weer weg per tank. Hun verblijf was van korte duur geweest. In ’t O. zagen we nog enkele keren de V2 met ontzettende vaart zijn rookspoor aan den hemel schrijven. In de avond kwamen er weer enkele V1’s over met hun lugubere geronk. ’s Nachts is er weer ontzettend door de artillerie geschoten.

Maandag 15 Jan.
Vandaag kan ik met enkele woorden klaar zijn: artillerievuur, luchtactiviteit, dooi.
Van Maandag op Dinsdag was ’t schieten bijzonder hard. Wij slapen steeds boven en lagen in bed te schudden. Beneden vielen de wandversieringen van de muur.

Dinsdag 16 Jan.
Veel luchtactiviteit. Jagers snorren met 3, 4 of 8 maar hun routes af, en speuren naar alles wat mof is. In de avond kwamen geregeld V1’s over.

Woensdag 17 Jan.
Vandaag ben ik op de ,,bike” naar Wijchen geweest. De weg was haast onbegaanbaar, alleen in de gemeente Wijchen was rijkelijk zand gestrooid. Het is vanaf de Teersdijk één geweldige opslagplaats van benzine en munitie. Spoedig beginnen de klassen weer. Deels bij de ‘’Edah” op zolder en deels bij een boer op zolder, waar we via stal en leer naar boven moeten. We zullen dan 1 dag in de week per leerkracht school doen.

Donderdag 18 Jan., Vrijdag 19 Jan.
Er zijn in de Betuwe en ten N. van Nijmegen alsmede langs de Maas aanvallen ingezet door Canadezen en Engelsen. Dat brengt hevige artillerie-aanvallen met zich mede en dag en nacht bulderen de batterijen. Ons huis weet er van mee te praten en trilt en schudt in al zijn voegen. Wij praten er rustig bij door, alsof er niets aan de hand is. Ook V1,s vragen nog steeds onze aandacht als ze luid knorrend overjagen. Er is ook drukke luchtactiviteit.

Zaterdag 20 Jan.
Het is gauw gezegd: Luchtactiviteit - jagers en bommenwerpers – artillerievuur - V1’s - sneeuw.

Zondag 21 Jan., Maandag 22 Jan.
Een getrouwe herhaling van Zaterdag 20 Jan.

Dinsdag 23 Jan.
’s Morgens om 7.30 een vliegende bom. Toen ie een paar minuten voorbij was, zweeg ineens de motor en even daarna volgde een hevige slag. Hij moet in de buurt van Overasselt gevallen zijn. Er wordt zeer veel door artillerie geschoten. ’s Middags viel nog een V1 in dezelfde omgeving neer.

Woensdag 24 Jan.
Vandaag via Ben Theunissen bericht gehad van Ton. Hij liet ons royaal delen in Oerlese lekkernijen: spek en karbonaden. Ton is Blauwe Jager af.

Donderdag 25 Jan.
Enkele V1’s – enige sneeuw – vorst – helder weer op de dag – luchtactiviteit – kachelmisère.

Vrijdag 26 Jan. t/m Woensdag 31 Jan.
Deze dagen munten allen uit door koude, sneeuw en flinke vorst. Vrijdag ben ik naar Wijchen geweest, ’t was bijna niet te doen, ’t vroor zeker 15°.
Luchtactiviteit is door weersomstandigheden niet groot; er wordt nog veel geschoten door artillerie. Geregeld komen nog V1’s over en enkele hebben we in de verte horen ontploffen. Sommige komen zo laag over, dat ’t geluid als ratelende donderslagen in je oren klinkt. Vooral ’s nachts is dat schrikaanjagend. In de buurt van de Goffert staat zwaar geschut en de salvo’s geven ons huis een daverende schok.
De Canadezen tegenover ons halen de hele week al water bij ons. Ongeveer 250 L per dag. Hun leiding is bevroren. Als tegenprestatie brengen ze telkens wittebrood mee. Dat smaakt! Wij hebben ’t tappen van water opgegeven aan de ,,Gas en Waterleiding” en daar beweerde men dat wij de boete moesten betalen en niet meer leveren mochten. Nu hebben wij er de militaire instantie voor gespannen. Kijken hoe dat afloopt!
Zondagmiddag (28-1) trokken meer groepen ,,bombers” over naar D.

Wo. 31 Jan:
Beatrix verjaart, maar veel vlaggen hangen er niet uit. Vandaag is plotseling een sterke dooi ingetreden; of liever gisteravond al. Het regent steeds en de sneeuwmassa’s verdwijnen zienderogen.

Donderdag 1 Febr. 1945.
De dooi houdt aan en veel sneeuw is er niet meer te bekennen. Om de zoveel tijd dreunt ’t huis, als de zware artillerie op de Goffert een woordje meespreekt. Geregeld passeren er V1’s, richting W. en Z.W.

Vrijdag 2 Febr.
Vanmorgen om 7 uur kwamen er twee V1’s tegelijk over. Ze werden druk beschoten, maar niet geraakt. Tegen 10 uur zagen we er een laag overkomen. ’s Avonds 6 uur weer twee, om 8 uur weer een, in de zoeklichten fel beschoten en zowaar hij werd geraakt, want ineens zwenkte ie van W. naar Z. en huppelde toen ook nog door.
De laatste dagen is er geweldig druk verkeer van troepen en materiaal, ook ’s nachts.
Ook veel luchtactiviteit, ’s middags ,,bombers”.

Zaterdag 3 Febr.
Veel luchtactiviteit, ’s middags trokken weer bommenwerpers over in groepjes van 6, richting N. ’t Is vandaag prachtig voorjaarsweer, weg is de vorst, althans voorlopig!
Vanmiddag kwam een granaat terecht op de Hazenkamp, bij de Fam. Bouten in huis, 4 gew. 1 dode. ’t Was waarschijnlijk een Engelse granaat die verkeerd gericht was.
Ook een in de Tooropstraat.

De Russen zien de vuurgloed al boven Berlijn, daar door de RAF geschapen!

Zondag 4 Febr.
Laatste dagen reusachtige colonnes op de wegen: ’t gaat af en aan. ’s Nachts ratelen uren lang de tanks en andere voertuigen op rupsbanden. Overdag jagers en bommenwerpers die in groepjes van 6 N.waarts trekken. Artilleriesalvo’s klinken in alle toonaarden van alle kanten.
Dit is ’t beeld van de laatste en komende dagen, want ook:

Maandag 5, Dinsdag 6 en Woensdag 7 was ’t zo !
Daar tussendoor nog geregeld V1’s, in Z.W. en W. richting.

Woensdag 7 Febr.
Om 12 uur ’s nachts van Dinsdag op Woensdag kwam een colonne terug van ’t front en nam de Dobbelmannweg als parkeerterrein. Wij konden ’s morgens niet eens voor uit, zo dicht stond een grote wagen tegen ons tuinhek aan. De scholen tegenover ons zijn weer netjes dichtgemaakt. Daar zal weer een hospitaal van ’t Rode Kruis komen.
Ze zijn gedeeltelijk weer vertrokken maar morgen komen weer anderen. Enkele zijn al aangekomen en drie ervan slapen vannacht bij ons. ’t Zijn geweldige kerels, bovendien hartelijk en beleefd. Ze zijn niet zo jong meer. Ze kwamen van ’t front, vuil en vermoeid.

’s Avonds om ’n uur of half tien, kwamen er ,,bombers” over. ’t Bleef vliegen en de Tommies kwamen zo laag, dat horen en zien verging. Temeer, daar jagers laag rondcirkelden. Alles ging op Duitsland aan en daar ontstonden reusachtige branden.

Radio meldde:

dat ,,bombers” troepenconcentraties in Kleef en Goch gebombardeerd hadden.

Of ’t niet genoeg was begon in de nanacht een hevig artillerievuur van alle kanten, en wij hebben van 5 uur af niet meer geslapen. Aan een stuk door ratelden, donderden en knetterden de salvo’s. Soms was ’t net of er een donderslag in je kamer losbarstte. Wij hebben urenlang liggen schudden in bed en de schokken die ’t huis kreeg, waren niet mis.

Donderdag 8 Febr.
’t Bombardement van de artillerie duurt steeds voort en nu is ’t al 4 uur in de n.m. ’t Is niet zo geconcentreerd, dan schieten hier enkele batterijen, dan daar, maar ’t vuur is niet van de lucht.
Er wordt nog steeds geweldig druk gereden. Vanmorgen passeerden er ± 50 tanks, de meesten waren voorzien van mijnenzwiepers.
De luchtactiviteit is groot. Jagers en ,,bombers”. Troepen vertrekken en komen aan. Onze jongens (officieren) komen wellicht nog terug.
‘n 20 tal ,,Typhoons” zwerfden vanmiddag boven ’t front.
Verkenners of ,,Flying Chiefs” leidden vanuit de hogere sferen ’t artillerievuur. De ,,kanonnade” blijft aanhouden.
Achter ons op ‘t land is een zoeklicht bijgekomen. En nu is er buiten een fantastisch schouwspel te zien. Het zoeklicht achter ons, straalt een felle bundel uit, laag over de omgeving in de richting van ’t front. Zo staan er wel een 8 tal te schijnen.
Nu staat onze omgeving in een fantastische schijn van gele en blauwe en roodachtige stralenbundels. Het is lichter als bij volle maan. En hoog aan de lucht weerkaatsen telkens, dan hier en dan daar de rood-oranje achtige opflikkeringen van de talloze vuurmonden, die hun granaten uitspuwen op den vijand. En steeds dreunt de kanonnade in je oren.
Vanavond hebben we weer 5 officieren te slapen.

Vrijdag 9 Febr.
Vandaag heb ik voor ’t eerst school gedaan, sinds 29 Juli ’44. De school was ondergebracht op de ruime zolder van een boerderij. Het lokaal is 8 bij 10 en heeft 2 flinke ramen. Er staat gelukkig ook een kachel, alles bij alles viel ’t reuze mee. Alleen de ingang loopt door de stal en wil men in de klas komen, dan moet men eerst een lastig trapje op van zo’n 12 tal treden.
Ik zat de eerste dag nog zonder eigen leermiddelen, maar dat komt ook wel. De weg naar Wijchen toe was vreselijk maar in Wijchen was ’t nog erger. Daar zijn de wegen zo kapot gereden, dat ze nu door de Engelsen werden afgegraven tot 1 m diepte, waarna er een onderlaag van dennenstammen ingebracht werden. Op de wegen lag wel 5cm dik slijk.

Van ’t offensief bij Nijmegen, werden de krijgsgevangenen naar Wijchen gebracht. Vrachtauto’s vol kwamen langs. 1200 Duitsers kwamen vandaag in Wijchen aan.
’s Avonds om ’n uur of 9 klonk plots een hevige slag, wij dachten aan de zware artillerie, maar ’t bleken bommen geweest te zijn. Toen we even later buiten kwamen, hingen er 4 grote magnesium lichtkogels boven ons, die langzaam O.waarts dreven en alles in daglicht zetten. Ze werden stuk geschoten en prachtige vonkenregens daalden neer. Er zaten nog moffen in de lucht, want even later kwam de afweer in actie, zo hevig en op zulk een schaal als ik nog nooit gezien had. Horen en zien verging en wij zochten de kelder maar even op. De lucht was vol van rode balletjes en flitsende kogels. Wat later zagen we een mof in de zoeklichten zitten en weer brak ’t trommelvuur los. ’t Bleef nog lang onrustig.

Zaterdag 10 Febr.
’t Was weer wat rustiger en wij herademden wat. ’s Avonds kwamen weer V1’s over. Ik zag er twee passeren en enkele minuten later hoorde ik ze ontploffen. Een keer zag ik ineens een geweldige vuurgloed aan de W. hemel oplaaien en zeker 1 minuut later kwam de slag. De ruiten rammelden ervan en toch was de ontploffing minstens ± 20 km van ons af.

Intermezzo: ,,Blue Diamond”

In de St. Janschool en op de speelplaats is de Blue Diamond gevestigd. Een grote cantine voor ’t Canadese leger. Op de speelplaats zijn reusachtige ronde cantines opgericht van plaatijzer. Daarin is van alles te krijgen en elke dag komen er duizenden soldaten een lekker hapje halen. Ze zetten dan in ’t Willemskwartier hun wagens, tanks, carriers, kanonnen etc. neer, zodat vele straten aan weerskanten propvol staan. De rijwegen moeten vrij blijven en dus worden alle wagentjes op de trottoirs gezet. De soldaten maken que voor de ingang en zo zie je elke dag honderden en honderden soldaten naar binnen schuiven en weer vertrekken.

Zondag 11 Febr.
Om 6 uur in de n.m. kwamen plotseling Johny en Nobby weer aan, al die tijd waren ze aan ’t front geweest tussen Venlo en Groesbeek. De T.T. divisie heeft opgehouden te bestaan en nu zijn ze ingedeeld bij Schotse divisie, ook hebben ze een kleine tank in gebruik. Johny was in Januari 8 dagen naar huis geweest. Om 7.30 kwam Collin met de Jeep en om 10 uur gingen ze weg.

Maandag 12 Febr.
Weer eens een Duitser boven de stad. Geweldige afweer. Enkele raketgranaten in de stad neergekomen. ’s Avonds kwam Collin weer. Johny was naar ’t front en door ’t ondergelopen gebied niet meer in staat voor of achteruit te gaan. Donderdag zijn ze weer naar ’t front gegaan.

Dinsdag 13, Woensdag 14, Donderdag 15 Febr.
Vandaag (Di) hebben we Canadese officieren ingekwartierd gekregen. Een majoor en een kapitein met 3 oppassers. Leuke lui! Verschillende soldaten en sergeants kwamen zich geregeld wassen. Enkele vroegen om nieuwe distinctieven op hun uniform te naaien. We hebben er als tegenprestatie wat cigaretten, snoepjes en corned beaf voor teruggekregen.
’t Oppassertje is een aardig baasje.

Vrijdag 16 Febr.
Vandaag weer school gedaan in Wijchen op de zolder.

Prachtig weer, veel luchtactiviteit. ’t Schieten is nog veraf. In de n.m. wel bommenwerpers en groepen van Typhoons. Heel de dag zwaar gedreun vanaf ’t front langs de Maas. V1’s komen nog steeds over.

Zaterdag 17 Febr.
Vandaag zijn de Canadezen vertrokken. De Majoor en z’n oppasser gaan voor 9 dagen naar Parijs. We hebben met de Canadezen een potje bier gedronken. Ze hebben veel achtergelaten. In de loop van de week zijn alle voertuigen grondig schoongemaakt en opgeschilderd. Ze lieten de verfbussen vol verf achter, die mochten wij hebben: rode, gele, blauwe, groene èn witte verf en we hebben al vlug 2 deuren achter geschilderd. De verf is in een half uur droog.

Ik ben vanmorgen weer even naar Wijchen geweest en heb Kees gesproken, maar ook Sjef: hij lag bij Mes afdeling pioniers, 3e sectie.

Vandaag zijn we de Canadezen kwijt, maar morgen krijgen we weer 2 Engelse officieren.

Zondag 18 Febr.
De offic. zijn niet gekomen en de vooruitgestuurde kwartiermakers zeiden, dat ze in verband met de functieopschuiving niet zouden komen.
We hadden s’morgens om 5.30 een slag gehoord en dachten, daar is weer een V1 gevallen, want die kwamen geregeld over. Later hoorden we dat ie in ’t Waterkwartier gevallen was, vlak bij de kerk.

Maandag 19 Febr.
Ik ben in ’t Waterkwartier gaan kijken, de bom (V1) is in de Biezenstraat gevallen en heeft een geweldige ravage aangericht. Enkele huizen zijn verdwenen, de rij er tegenover is zwaar gehavend. De rij grotere huizen en winkelpanden aan de Waterstraat zijn van al hun ramen en plafonds beroofd. De kerk bezit geen stukje glas meer en de deuren zijn weggerukt. Er waren 6 doden en 25 gewonden.

’s Middags kwamen de Engelsen toch van ’t front bij Kleef. Een lange rij auto’s, carriers etc. met honderden afgematte soldaten arriveerde. Wij kregen 4 officieren en 3 oppassers. De voorkamer werd officiers-mess.

Dinsdag 20 t/m Zaterdag 24 Febr.
’t Is nu weer druk in huis, ’s morgens komen enkele soldaten zich wassen, 3 oppassers maken het ontbijt klaar in de woonkamer, de officieren zijn boven bedrijvig, wij behelpen ons in de keuken. De badman zijn aardige jongens en schuiven nogal eens wat af. Ze heten Paddy, Robert en Jimmy. Een avond bleven de officieren pimpelen tot 5 uur in de morgen.
Wij hebben heel wat gebabbeld met de jongens en zagen ze zaterdagmorgen met lede ogen vertrekken.

In de nacht van Vrijdag op Zaterdag (23/24-2) hoorden we 5 V1’s neerploffen. Een kwam laag over, luid brommend, ineens de motor stil en een suizend geluid van de neerkomende bom. Even waren we angstig. Toen kwam de harde slag en dreun; later hoorden we dat ie in Hatert gevallen was in ’t weiland; 1 boerderij ernstig beschadigd.

In de loop van Zaterdag (24-2) zijn er weer eens granaten in de stad gevallen en zij hebben weer groot leed teweeg gebracht; er waren 6 doden en 40 gewonden te betreuren. Zo blijft de angst voor de stad levendig.
Deze week is de luchtactiviteit geweldig groot geweest en talloze bombers zochten hun weg naar Duitsland. Ook ,,Typhoons” waren in groten getale in actie.

Als soldaten vertrekken blijft er veel liggen en wordt er ook veel door de jeugd weggehaald. Vooral op munitie hebben ze ’t begrepen en dikwijls zagen we lichtkogels in alle kleuren hun felle gloed verspreiden, waar de wilde jeugd als indianen omheen dansten.

[ 4e schrift Zondag 25 Februari 1945 tot en met aug. 1945 ]
Zondag 25 Febr. 1945 t/m Dinsdag 27 febr. ’45.
Het is ’t dagelijkse oorlogsbeeld wat we in deze dagen te zien krijgen: ,,Tommies” in de lucht, soms eskaders ,,bombers”; en af en toe een V1, die zo laag vloog dat we hem konden zien oversnorren. De schijnwerpers die ’t front en de toevoerwegen verlichten komen hoe langer hoe verder weg te staan. De artillerie is meer actief geworden en stuurt zijn projectielen de Betuwe in.

Woensdag 28 Febr.
Vandaag hebben we voor de derde maal inkwartiering gekregen. ’s Morgens werden de kamers bekeken en ’s middags kwam een lange colonne van allerlei voertuigen van ’t front terug. Het waren deze keer Schotten en we kregen weer een Majoor, een Kapitein en 4 oppassers. Maar nu zonder officiers mess. De Schotten waren keurige lui, erg bedaard en hun ,,drill”was af. De ,,badmen” waren al gauw met ons op goede voet.

Donderdag 1 Maart t/m Donderdag 8 Maart.
’s Morgens worden de soldaten gewekt met de doedelzak. Ook wanneer ze moeten komen eten, wordt er ,,gedoedeld”. ’t Is leuk de officieren in hun rokjes te zien lopen. Ook onze majoor mag er mee voor de dag komen. De sergeant-majoor neemt iedere morgen het drillen van de wacht voor zijn rekening. De oppassers ,,Dary”, Harry en Ted genaamd komen af en toe ’s avonds bij ons in de keuken praten en thee drinken. Dan gaat ’t er altijd vrolijk aan toe. De jongens zijn gul en delen graag mee van hun bezittingen. We kregen Vrijdags een kip en die hebben we lekker klaar gemaakt voor Zondag. Toen hebben we de jongens ten eten gevraagd en een fijn dineetje gehouden. Heel de zondagmiddag zijn de jongens gebleven en kleine Dinie heeft eens flink van hun chocolade genoten.
Dinsdags hielden de pijpers en de trommelslagers een muzikale repetitie bij ons voor de deur; dat was af. Jammer dat ik toen in Wijchen zat. Want 2x per week heb ik nu een dag school.
Donderdagmorgen zijn ook deze jongens weer vertrokken. Om 2 uur was ’t opstaan, om kwart voor drie ontbijt en om 4 uur werd het vertreksein gegeven. Door en ik waren om half vier opgestaan om de jongens goedendag te zeggen. Enkele souvenirs bleven weer achter.

De laatste 2 dagen (8 en 9 Maart) zijn de moffen weer actief in de Betuwe en als gevolg daarvan kwamen er weer veel granaten de boel onveilig maken. Gelukkig bleven ze aan de overkant van de Waal en omgeving brug. Vliegende bommen komen er genoeg over. Soms 3 – 4 tegelijk, ze nemen hun route allemaal W. Z.W. en snorren als vurige bollen door het luchtruim.
Donderdagavond (8-3) begon er een geweldig artillerievuur in de richting van de Betuwe. Het duurde wel enkele uren. Zou daar weer iets op til zijn? Of zouden de Duitsers weer eens een inval gewaagd hebben?

Zaterdag 10 Maart.
Vanmorgen werden we nog om half zeven gewekt door ’t scherpe gefluit van een Duitse granaat en de harde inslag niet veraf. Men zegt op de Goffert. Wij ’t bed uit en nog 4 ȧ 5 inslagen volgden, maar nu verder weg. Heel de morgen bleven ze nog vallen, meest weer de kant van Lent uit. Daar ’t weer nu wat beter was, waren er veel Tommies in de lucht. Maar uit Duitsland kwamen ook genoeg V1’s, zeker om de tien minuten en ze waren zo laag dat we er meerdere goed konden zien.
In de namiddag trokken ,,bombers” weer naar Mofrica.

Naschrift:

Laatste granaten !!!
Maandag 12 Mrt.
Vandaag weer nieuwe inkwartiering gekregen, nu waren ’t weer Engelsen. We kregen 2 Kapiteins en 2 ,,badmen”. We waren al gauw goede maatjes en de 2 badmen waren leuke jongens. ’s Avonds waren er moffen in de lucht en de afweer kwam geweldig in actie, 2 grote lichtkogels dreven over.

Dinsdag 13 Mrt.
De ene badman is chef-kok bij de officieren en maakt de maaltijden klaar voor 14 man. Hij weet goed dat wij ook iets lekkers lusten en telkens tovert ie wat te voorschijn.

Woensdag 14 Mrt.
Vandaag kregen we een ,,chicken”. Elke avond komen Jimmy en Jackie in de keuken thee drinken en zitten we tot 11 uur gezellig bijeen. We snoepen dan ,,sweets” en ,,tjoclat” en roken er dapper op los. Vooral Jackie is een grappenmaker.

Donderdag 15 mrt.
Vandaag fijn kip gegeten, Jackie heeft mee gedineerd.

Vrijdag 16 Mrt.
Vandaag naar Wijchen geweest. Toen ik thuis kwam hoorde ik dat de boys waarschijnlijk Zaterdag zouden vertrekken naar een ander deel van de stad, om hier plaats te maken voor de Canadezen.

Zaterdag 17 Mrt.
Jongens zijn niet vertrokken, maar gaan Zondag toch.

Zondag 18 mrt.
Om 11 uur zijn Jimmy en Jackie gegaan. Maar niet ver weg, hun bivak is nu in de van Peltlaan en ’s avonds zullen ze nog geregeld komen.

Maandag 19 Mrt.
Inkwartieringsgelden gehaald. Ik beurde f. 41,-
’s Middags gebeurde er in de van Peltlaan een vreselijk ongeluk. Kinderen speelden met een mortiergranaat en het projectiel ontplofte. 5 Kinderen werden gedood en 7 gewond. Jackie was er later bij geweest.

Dinsdag 20 Mrt.
Er wordt veel gevlogen, ’t weer is fraai en ’t motorengeronk is de laatste dagen niet van de lucht. Jagers en vooral de ,,Morroders”weren zich dapper. Ook gaan ze in N. richting naar ’t front bij Randwijk.
’s Avonds kwamen weer moffen en gooiden lichtkogels uit. Een geweldig afweervuur barstte los. Naar de ,,gunners” zeiden werden er die avond verschillende omlaag geschoten.
Jackie kwam vanavond niet. De Graafsebrug werd opengesteld.

Woensdag 21 Mrt.
Lente is begonnen, ’t weer is fraai. Je kunt weer in je pak buiten lopen.
Vanavond is Jackie wel gekomen, Jimmy was verhinderd.

Donderdag 22 Mrt.
Nooit is er zoveel gevlogen als vandaag. Van ’s morgens 7 uur tot nu toe (18 uur) is ’t een ononderbroken geronk geweest. Grote formaties trokken naar Duitsland (4mot. ,,Lancasters”) en 40 groepen van 6 Morroders trokken N.waarts naar ’t front langs de Beneden Rijn bij Randwijk.

Montgommery is zijn groot offensief over de Beneden Rijn begonnen met zijn 21ste legergroep: {2de Britse, 9de Amerikaanse, 1ste Canadese} leger.

Jack en Jim zijn niet meer gekomen.

Vrijdag 23 mrt.
’s Avonds waren de moffen in actie, meerdere kwamen de buurt afzakken en zaten herhaaldelijk in de zoeklichten. Een grote lichtkogel boven de stad bleef lang op de grond branden. De afweer was fel en af en toe was de lucht rood gestippeld van de rode bollen. Een ervan, bij ons achter afgeschoten, kwam achter onze tuin terecht en bleef daar even vlammen. Er moeten er verschillende neergeschoten zijn.

Zaterdag 24 Mrt.
’s Avonds weer volop actie in de lucht. Er is nu bij Malden een vliegveld in gebruik genomen en nu vliegen formaties jagers zeer laag over. Bommenwerpers trekken nu geregeld af en aan, 4 motorige en 2 motorige met honderden tegelijk.
’s Nachts was ’t met recht feest. Duitse toestellen kwamen weer verkennen en we hebben er 5x een in de zoeklichten gezien.
Dan hoog, dan reuze laag. Er moeten er 9 geweest zijn, waarvan er 5 verloren gingen. Bommen vielen nog bij de Landstichting waar 80.000 liter benzine verbrandde.

Zondag 25 Mrt.
Geweldig gerij op de wegen. Er moeten honderden tanks gepasseerd zijn.
In de lucht dito !!!
’t Weer is bijna zomers geworden.

Maandag 26 Mrt.
Vandaag zijn ze weer om inkwartiering komen vragen. nu zijn het Hollandse jongens, pioniers. Ze komen Woensdag.
Dinsdag 27 mrt.
’s Middags een kort flink onweer. Plotseling een hevige bliksemstraal en het loeien van een vliegtuigmotor. Daarna niets meer. Later hoorden we dat een Eng. jager door de bliksem getroffen in Wijchen was neergestort.
Heel de nacht door kwamen de vliegende bommen over. Soms zagen we ze met drieën tegelijk wegschieten. ’n Enkele keer drong de dreun van een ontploffende V1 tot ons door. Er zijn er wel vijftig gepasseerd.

Woensdag 28 Mrt.
Voor de 5de maal inkwartiering gekregen. Het waren nu onze eigen Holl. jongens. We kregen twee Sergeant-majoors: Mhr. Suikerbuik en Mhr. Broekhuizen. Aardige jongens. Binnenshuis is ook veel veranderd. We hebben de grote kamers boven weer in gebruik genomen en beneden weer salon-huiskamer ingericht. De S.majoors slapen nu op de 2 kleine kamertjes.
’t Ontaardde natuurlijk in een schoonmaak en enkele dagen is ’t hard werken geweest.

We horen nu geen artillerie meer en de luchtactiviteit is in onze sector heel wat minder geworden. Maar V1 komen nog geregeld over. ’s Avonds verschijnen de moffen ook niet meer; die hebben er blijkbaar genoeg van.

Donderdag 29 Mrt.
Weinig gebeurd, alleen met mijn hobbelpaard (fiets), 2 mud kolen gesjouwd.
’s Nachts kwamen er weer veel V1’s over en enkele hadden de aardigheid hun motor stil te houden en ergens neer te slaan. Geweldig dreunde het huis. Een die dichtbij al afsloeg, scheen niet te ontploffen en er volgde geen daverende slag. Gelukkig maar!

Naschrift:

De Laatste V1’s
Vrijdag 30 Mrt.
Vandaag weer 2 mud kolen gehaald. Fijn werkje!
Verder heel rustige dag voor Nijmegen.

Volgens de Radio:

zijn Canadese troepen onze Achterhoek binnengetrokken en hebben Dinxperlo en Netterden bevrijd.

Moge ’t nu maar vlug voorbij zijn voor ons land.

Zaterdag 31 Mrt.
Vandaag zal Tonny komen.
Maar ’t is helaas niet gebeurd.

Zondag 1 April Pasen 1945.
De strijd in ons land verloopt zeer goed. Enschede, Terborg, Aalten, Hengelo, Doetinchem etc. werden bevrijd. Een onvergetelijke Pasen voor de bewoners.

Bij ons verliep Pasen zeer rustig en we hebben toch nog een Paastaart en enkele eieren gekregen.

Maandag 2 April 2de Paasdag.
Schrokken we wakker van geweldige schoten en zware schokken die ’t huis kreeg. Spoedig wisten we waar we aan toe waren. Op de Goffert waren weer zware kanonnen opgesteld en die spraken weer een woordje mee met het nieuwe offensief tussen Nijmegen en Arnhem. Heel de nacht waren de kanonnen al in actie geweest, maar dan op grotere afstand.

Dinsdag 3 April.
In Wijchen langs de Nieuweweg is een groot kamp voor Duitse krijgsgevangenen. Achter prikkeldraad stonden daar wel een 1000 tal grauwe kerels hun lot af te wachten.

Woensdag 4 April.
We volgen met spanning de bevrijding van de Achterhoek en de Graafschap. Bij ons is ’t heel rustig en we kunnen Nijmegen geen frontstad meer noemen. Ook V1 behoren waarschijnlijk tot het verleden.
Donderdag 5 April.
Tonny is niet gekomen, maar geen wonder. We kregen bericht dat hij ziek was geweest en nog wel bloedvergiftiging had gehad. Gelukkig is ie nu weer aan de betere hand.

Vrijdag 6 April.
Slecht weer. Naar Wijchen geweest. ’t Gevangenenkamp wordt er steeds groter.

Zaterdag 7 April.
de Radio zegt vandaag:

Tanks 25 km voorbij Coevorden naar Ter Apel. 1 ½ km van Deventer. In Zutphen gevechten tegen 1500 parachutisten. Tanks naar Zwolle.

Zondag 8 April.
Zutphen bevrijd, zwaar geleden.

’s Middags naar ’t vliegveld wezen kijken bij Malden. Zeer interessant. Veel Typhoons, Dakota’s, etc. Alles aangelegd met stalen matten.

Maandag 9 April.
’t Is zo rustig geworden in Nijmegen, of er geen oorlog meer gaande is. Heerlijk gevoel van rust geeft dat. Natuurlijk moet je de vliegveld-bewoners buiten beschouwing laten, die in groepen van 8 tot 30 tal in allerlei formaties laag over je heen daveren. Maar dat verontrust niet meer. Je kijkt er naar als naar een interessant schouwspel.

Dinsdag 10 April.
Wijchen’s gevangenenkamp zit nog steeds vol en krijgt telkens nieuwe bewoners.
Grote zwermen 4 mot. bommenwerpers kwamen over.
Vandaag ontvingen wij een zeer droevig bericht. Op Dinsdag 3 April is onze beste vriend Kees van Sambeek bij Enschede met zijn motor verongelukt en toen wij het bericht ontvingen, was Kees al lang begraven op het militair kerkhof te Gemen in Duitsland.
Kees heeft in de ondergrondse strijd tegen de Duitsers een bovenaardse kroon veroverd.

Woensdag 11 April.
In de avond begon een hevig artillerievuur op de stellingen rondom Arnhem.

Vandaag viel Deventer. In de laatste 8 dagen verloor de Luftwaffe, meest op de grond, 1300 machines.

Donderdag 12 April.
In de avond begon weer ’t artillerievuur op Arnhem en duurde heel de nacht door.
Ze zijn nu bij Westervoort de Rijn over en staan voor Arnhem. 350 Kanonnen hebben ’t artillerievuur onderhouden.

Vrijdag 13 April.
Vandaag een treurige dag voor de geallieerden: Franklin Roosevelt is overleden t.g.v. een beroerte. De Gelderlander verloor haar medewerker Uri Nooteboom, die in de Achterhoek door vijandelijk vuur getroffen werd. Ook Theo Blum is in April overleden; gestorven voor ’t vaderland, meldde de krant.

Vandaag meldde de Radio:

Assen bevrijd. Volgens Duitse berichten zijn parachutisten 25 km van Berlijn neergelaten. De geallieerden staan minder dan 90 km van Berlijn. De Russen zijn eveneens de opmars naar Berlijn begonnen. Ze staan er 80 km vanaf.

Zaterdag 14 April.
Het ongewoon mooi voorjaarsweer houdt aan en de luchtbedrijvigheid is zeer groot. Nu vliegen er ook schroefloze jagers rond. Ze maken een geweldige herrie. Het is net of er een ontzaglijke stormwind over je heen raast. Ze zijn van een flink formaat en maken met hun brede ovale vleugel een machtige indruk. Het is het type ,,Meteoor”.

Zondag 15 April en Maandag 16 April:
Geen oorlogsnieuws in Nijmegen

Dinsdag 17 April.
Vandaag in Wijchen geweest. Het soldatenmoffenkamp was tjokvol en om 0.30 trokken ze weg naar ’t station voor verder transport. De stoet was enkele kilometers lang; het waren er wel 4 ȧ 5000. Van alles was er bij: oud en jong, wehrmacht en luftwaffe, spoorwegpersoneel en in burgerkleding, etc., etc. En dan nog dikwijls de gemene snuiten.

Woensdag 18 April.
Vandaag meldde de Radio:

dat te Groningen de Duits Japanse radioprofeet Max Blokzijl in de leeuwenkuil gevallen is.

(Tot Maandag 23 April is geen nieuws te melden.)
Maandag 23 April.
Maandagmorgen meldde de Radio:

Dat de geallieerden onmiddellijk door middel van vliegtuigen, die voedselpakketten zouden uitwerpen, hulp zouden brengen aan bezet Nederland. De hulpactie, op grote schaal gevoerd, bij dag en nacht, door laagvliegende bommenwerpers die geen gebruik zouden maken van hun wapens, vond geen instemming bij de Duitse bevelhebber. Men zoekt naar andere wegen.

Dinsdag 24 April.
Geen school, want Doortje is jarig. Prettige dag gehad in huiselijke kring; temeer daar Tonny overkwam.

Woensdag 25 April.
Vandaag foto’s gezien van concentratiekamp Belzen.
Verschrikkelijk! Ontzettend! Weerzinwekkend en getuigen van een ongelooflijke Duitse beestachtigheid. 60.000 Slachtoffers bijeen.

Donderdag 26 April.
Film gezien van ,,Desert Victorie” de slag bij El Alamein. Vreselijk zulk een slag mee te moeten maken. Hier krijgt men een echt beeld van de oorlog en kan men ’t onderscheid zien met de Duitse propaganda gevechten op hun films, die onwaar zijn voorgesteld.

Vrijdag 27 April.
Elke dag gaan er in Wijchen een paar duizend moffen per trein weg.

Vandaag was er grote opschudding want een kampleider of ,,kampbeul” bevond zich onder de gevangenen. Die heeft heel wat te verduren gehad. Twee andere beulen zijn in ’t kamp door kampbewoners zelf om zeep gebracht.

Zaterdag 28 April.
Vandaag bracht de Radio sensationeel nieuws:

,,Himmler heeft Engeland en Amerika onvoorw. capitulatie aangeboden”. De Geallieerden hebben ’t van de hand gewezen, want Rusland werd door Himmler uitgesloten. In München opstand. Men wilde in Z. Duitsland capituleren. De toestand is erg verward. In Italië is ’t front ineengestort. Partizanen bezetten veel steden. 5de Leger bereikte de Zwitserse grens bij Como. Op 26 April kwam de verbinding tot stand tussen Amerikanen en Russen in het stadjeTorgau aan de Elbe.

Zondag 29 April.
Berichten melden dat Hitler stervende is ten gevolge van een beroerte.

Vandaag is de voedselvoorziening per vliegtuig voor Noord Nederland begonnen.
250 Lancasters hebben 600 ton voedsel afgeworpen bij Den Haag, Leiden en Rotterdam. Er waren met de Duitse commandant besprekingen gevoerd en men is tot een accoord gekomen. De route is door de D. vastgesteld. Het voedsel wordt door de Nederl. autoriteiten verzameld en normaal in de distributie gebracht.

Maandag 30 April.
Weer is er voedsel gebracht; 450 vliegtuigen, 1250 ton. Vandaag is het de verjaardag van Juliana. Mussolini is terechtgesteld. Zijn lijk werd in ’t openbaar aan bespotting blootgesteld. Hitler zou dood zijn. Graaf Bernadotte heeft weer besprekingen gevoerd met Himmler. Er zou een nieuw vredesaanbod gedaan worden.

Dinsdag 1 Mei 1945.
In totaal is nu al 3600 ton voedsel afgeworpen. Vandaag gingen 400 vliegende forten en Lancasters er heen. Ze brachten 1800 ton.

Woensdag 2 Mei.
Nieuwe regeling inzake voedseltransporten naar Nederland. In bezet gebied tussen de linies zijn besprekingen gevoerd door hoge autoriteiten o.a. Prins Bernhard en ook 6 ¼ .

Radio Hamburg meldde vandaag de dood van Hitler en hij zou admiraal Dönitz tot zijn opvolger benoemd hebben. Himmler verklaarde vandaag dat ’t met Duitsland gedaan is. Dönitz wil de strijd echter voortzetten. Er zouden onderhandelingen gevoerd zijn met D. autoriteiten in Noorwegen en Denemarken om deze landen te ontruimen of zich over te geven en de strijd te staken.

De voedseltransporten gaan nu door de lucht, over zee naar Rotterdam en over een hoofdweg per vrachtwagen. 1000 Ton is nu per auto al vervoerd en om 6 uur zal de laatste auto terug zijn.

Geheel Noord Italië en West Oostenrijk hebben de wapens neergelegd. Ongeveer 1.000.000 man zijn er bij betrokken.
Hamburg en Kiel en Flensburg zijn tot open steden verklaard. De Britten staan aan de grens van Denemarken. Praag is Hospitaals stad. Innsbruck heeft zich overgegeven

Donderdag 3 Mei.
De Koningin is met Prinses Juliana in bevrijd gebied per vliegtuig aangekomen.

Vrijdag 4 Mei 1945.
Om 8.45 n.m. berichtte Montgommery aan Eisenhower: De vijandelijke legers in W. Nederland, N.W. Duitsland en Denemarken met inbegrip van Helgoland en de Friese eilanden hebben zich onvoorwaardelijk aan de 21ste legergroep overgegeven. De overgave wordt Zaterdag 5 Mei 8 uur v.m. van kracht.

Dat bericht om kwart voor negen veranderde heel ons land in een heksenketel van dolle vreugde en enthousiasme. Uit alle gevels schoten de vlaggenstokken naar buiten en onder de soldaten kon er geen een de trekker van zijn spuit in bedwang houden. Honderden schoten knalden door de lucht: geweren, Tommyguns, mitrailleurs, lichtkogels, vreugdevuren, toortsen maakten alles tot een dolle warreling van geluid en licht.
Op straat was het ontzettend druk; spontaan georganiseerde optochten trokken langs de straten. Dansende groepjes waren overal te zien. Vele vlogen elkaar om de hals en de winkeletalages stonden in volle lichtglorie of er nooit van verduistering sprake was geweest. Half elf binnen zijn, daar dacht niemand aan en om 12 uur trokken er nog over de straten. Lichtkogels bleven heel de avond door te bewonderen en de schoten bleven even lustig knallen.

Zaterdag 5 Mei.
Lang is ’t geleden, dat ik zoveel vlaggen gezien heb. Hele straten waren versierd met lange slingers van kleurige vanen en vlaggetjes. Ieder droeg oranje en de etalages waren veranderd in kleurige tonelen van slingers, vlaggen en bloemen, mooi gedrapeerd om de portretten van de Koninklijke Familie.
Langs de stadsstraten stonden de mensen rijen dik te wachten op de komst van de Koningin, die naar men zei om 10 uur een bezoek zou komen brengen aan onze stad. ’t Was echter een vals gerucht.

Zondag 6 Mei.
De feestvreugde blijft aanhouden, vooral de kinderen organiseren de leukste en dolste optochten. Hitler is in allerlei vormen ten tonele verschenen, moorddadig toegejuicht en nog moorddadiger verbrand.

In Den Bosch liep ie rond in schilderskiel met pot en kwast en op zijn rug de letters: ,,Praktijk hervat”. Origineel !!!

’s Avonds kwamen de lichtkogels weer, de feestelijk verlichte huizen en etalages, de gezellige straatverlichting en de jolige drukte op straat.

Ondertussen lag de Duitse draak te reutelen en werden zijn laatste koppen door evenzoveel ,,onvoorw. overgaven” afgehouwen.

Maandag 7 Mei 1945.
In hotel ,,De Wereld” te Wageningen werden de besprekingen gevoerd voor de onv. overgave van de ,,vesting Holland” tussen Blaskowitz en gener. Foulkes.
Daarna trokken de 1ste C. divisie en de 49 Br. div. dv Holland binnen.

7 Mei 2 uur 41 werd te Reims in Frankrijk de onvoorw. overgave van Duitsland getekend.
voor gen. Eisenhower: tekende Bedell Smith
voor Rusland: Iwan Susloparoff
,, Frankrijk: Fr. Sevez
,, Duitsland: Gen. Oberst Jodl.

Dinsdag 8 Mei 1945.
Om 3 uur n.m. maakte Churchill de capitulatie officieel bekend. Vandaag is het V-E day en morgen ook.
Om 9 uur ’s avonds sprak de Engelse Koning.

’s Avonds begon ’t vuurwerk, de optochten, de terechtstellingen van Hitler weer met vernieuwde kracht. Talrijke zoeklichten speelden door de lucht.

Het definitieve einde der oorlog ging 1 minuut na middernacht in. In Berlijn werd de akte van overgave om kwart voor 1 getekend door Keitel en Sjoekov en Tedder, voor Frankrijk tekende Le Lattre de Tassigny.
In Tjecho-Slowakije gaat de strijd echter voort en de Russen veroveren vele steden, o.a. Dresden.
Mussert en Seys Inquart zijn gearresteerd. De Amerikanen namen Goering gevangen en ook Kesselring en Quisling.

Kapelaan v. Helden en kap. Schellekens (beiden in kapiteinsuniform) zijn met een chauffeur per auto naar Dachau vertrokken om de Hoogeerw. heer Deken op te gaan halen. Zouden zij slagen ???

Verdere berichten in de dagen van Woensdag 9 mei tot Zondag 13 Mei.
Praag is gevallen en alle verzet houdt op. Duikboten worden bij tientallen opgebracht.
Het ongelukkig uitgevallen bombardement op V2 doelen in Den Haag kostte 1800 burgers het leven.
Donderdag zijn Door en ik naar Wijchen geweest. We hebben de trip bij ’t ontbreken van de nodige vervoermiddelen te voet heen en terug gemaakt.
Maandag a.s. 14 Mei zal ’t voor Nijmegen de nationale feestdag zijn. Heel de stad wordt nu in een zee van slingers en vlaggen bedolven. Alle soorten carricaturen van de beruchte dictators worden tentoongesteld.
Bij vele buurtfeestjes moet een nagemaakte Hitler het dikwijls met zijn leven bekopen.
’s Avonds is er nog steeds vuurwerk te bewonderen; wat eerst oorlogsmunitie was, heeft nu een betere bestemming gekregen.

Zondag 13 Mei 1945.
In ’t Lof van 7 uur werd bekend gemaakt dat de Hoogeerw. Heer Deken in aantocht was. Heel de parochie stroomde naar de kerk toe en weldra stonden vele honderden mensen op het kerkplein en de straten.
Alles werd vlug klaargemaakt om de ontvangst zo feestelijk mogelijk te maken.
Om goed 8 uur ging er een gejuich op en daar was de auto. Er was geen houden meer aan en de auto moest stoppen. Ieder wilde den Deken ´t eerste zien en den hand drukken. Daar stapte de Deken uit en…………..de gezichten van de mensen verstrakten even door het onverwachte beeld dat de Deken ons bood. Hij stapte uit in zijn ……………gevangenispakje. Blauwe broek, grijs colbert, grijs petje, schildje in de Nederl. kleuren op de borst en………..groot gevangenisnummer op de rug. De mensen konden alleen maar fluisteren: ,,Hij is in zijn gevangenispakje”. Maar toen de Deken met zijn petje begon te zwaaien, brak de spanning en werd hem een geweldige ovatie gebracht.
Voorafgegaan door geestelijken, bruidjes en parochiële personages ging de Deken den kerk binnen. De menigte ging mee en klauterde op stoelen en banken, op koor en preekstoel en alles wat maar boven de vloer uitstak. Het koor zong, maar het ging verloren in de ovaties.
Dan kwam kapelaan Kerssemakers op de preekstoel en verwelkomde den Deken. Daarna sprak pastoor v.d. Heijden, de wnm. Deken en toen kwam de Deken zelf. Zijn woorden werden vele malen door gejuich en geklap onderbroken. Daarna werd de bijeenkomst met een juichend ,,Te Deum” besloten.

Maandag 14 Mei.
Dit was voor Nijmegen de nationale feestdag ter gelegenheid van de vrede in Europa.
De dag was gevuld met defilés, optochten, muziek, toespraken en buurtfeesten: o.a. kinderfeesten, dansen, vreugdevuren en verlotingen en films.
Bij elkaar een aardige dag, hoewel de spontane feestvreugde grotendeels ontbrak en af en toe maar eens naar boven kwam.
’s Avonds trokken meer vrolijke troepen door de straten. Maar de eerste mensen gingen pas om 12 uur naar huis. Vele lagen niet voor 3 – 4 uur in bed.

Dinsdag 15 Mei.
Voor ons een leuke, mooie en gezellige dag geweest; want Sjef en Jopie stapten het huwelijksbootje in en de vertrekhaven was bij ons. In niet te grote kring gevierd was alles bijeen, zoals ik al zei, een mooie dag.

Woensdag 16 Mei.
Niets te melden. Met z’n viertjes naar de film geweest.

Zaterdag 17 Mei.
In de n.m. ± 5 uur klonken plotseling enkele zware slagen, sommige waren zo zwaar, dat enkele ruiten in onze omgeving het begaven. Ook rookwolken trokken over en kwamen uit Z.O. richting, omtrek Berg en Dal.
Later vernamen we, dat er brand uitgebroken was bij een munitiedepot bij de Tuchtschool en dat kisten granaten de lucht waren ingegaan. Met korte bogen vielen ze neer en kwamen in grote kring rondom de vuurhaard neer. Heel wat granaten vielen op de Berg en Dalseweg aan ’t boveneinde. Vele huizen werden beschadigd en de pannen vlogen met honderden over de straten. Talloze ruiten begaven het. De Rode Kruis auto’s reden af en aan. De pioniers van de 3de en 4de compagnie hielpen dapper mee. Er moeten talrijke slachtoffers gevallen zijn. De naweeën van de oorlog in vredestijd.
NB: We hebben brieven uit Den Haag en Heerlen gekregen. In Den Haag alles in leven, maar zwak en ziek. In Heerlen is ome Thé door granaat in ’t been getroffen en tante Leen is door ziekte en ouderdom gestorven in Maart.

Zondag 20 Mei Pinksteren 1945.
We hebben bericht van de Familie uit Doornenburg. Ze zijn te Lattrop bij Denekamp. Ze hebben ’t goed gehad wat huisvesting en eten betrof. Maar in Doornenburg schijnt alles uit hun huizen gehaald te zijn. Toch vertrekken ze binnenkort weer naar huis.
Ome Jan is te Wehl aan een beroerte gestorven.

Dinsdag 22 Mei.
Vandaag zijn we aan ’t overhuizen geweest, tenminste wat de school betreft. 5 Klassen zijn weer in de St. Franciscusschool getrokken.

Woensdag 23 Mei.
Vandaag is de school weer begonnen. Elke dag moet ik nu op en neer op mijn houten wiel. Dat geeft elke dag: nat bezweet, elke dag: moe. Mijn houten wiel gaat ……. breken …… ’t is gebroken ……. ik rijd op de onderste laag ……. die is nu ook gebroken …….. Wat nu ?
We hebben plannen om in Wijchen te gaan wonen. Maar plannen zijn nog maar plannen.
Ik kan massieve banden krijgen voor f. 35,- per stuk.

Donderdag 24 Mei.
Fiets weggebracht ……… ’s avonds naar huis gelopen ( 5 kwartier ). Ik heb, wat een bof, een autoband gekregen. Nu ben ik voor f. 20,- klaar.

Vrijdag 25 Mei.
Vanavond is Johny weer geweest met een kameraad. Ze zaten bij Hamburg en maakten het allemaal nog goed. Ik kreeg een mooie foto van John.

Maandag 28 Mei.
Naar W. gelopen. ( 5 kwart. ) ’s Avonds fiets opgehaald. Nu ben ik van de fietszorgen bevrijd, gelukkig !!!!

21 Juni:
geen belangrijk nieuws te melden. Voor oorlogs, politiek en ander nieuws leze men kranten en beluistere men de radio.

Begin Augustus kwam Amerika met ongelooflijk nieuws. met 1 atoombom van circa 50 kilo is een grote stad totaal vernietigd. Honderdduizenden zijn omgekomen.
Explosiekracht 2000 x sterker als die van de 10.000 kilo bom. Eerst Nagasaki, toen Hiroshima ondergingen het zelfde lot: vernietiging door de atoombom.
Weldra kwamen er daarna vredes geruchten in omloop en 14 Augustus capituleerde het Eeuwige rijk van de zon.

W.J.H. Binnendijk

terug

REAGEER

Reactie 1:

Ronald Ruijters, 29-12-2009: Op uw website las ik een nieuw dagboek van de vader van de heer Theo Binnendijk. Dit wekte mijn interesse, omdat ik met mijn bijna 80-jarige vader een herdenkingsbijeenkomst aan het organiseren ben ter herinnering aan de slachtoffers van de V1 bominslag in het Waterkwartier op 18 februari 1945. Ik las in het dagboek dat de vader van de heer Binnendijk een dag later ter plekke is geweest "zie hieronder".

Maandag 19 februari
Ik ben in ’t Waterkwartier gaan kijken, de bom (V1) is in de Biezenstraat gevallen en heeft een geweldige ravage aangericht. Enkele huizen zijn verdwenen, de rij er tegenover is zwaar gehavend. De rij grotere huizen en winkelpanden aan de Waterstraat zijn van al hun ramen en plafonds beroofd. De kerk bezit geen stukje glas meer en de deuren zijn weggerukt. Er waren 6 doden en 25 gewonden

Ik ben op zoek naar foto's, die mogelijk van de rampplek zijn genomen maar heb er nog geen kunnen achterhalen. (Redactie: zie ook Ronalds oproep op het prikbord)

Met vriendelijke groet,
mede namens mijn vader Anton

Reactie 2:

Theo Binnendijk, 06-01-2010: Dobbelmannweg 56 werd door het verzet, in de persoon van Kees van Sambeek, ook gebruikt voor zaken waarvan de Duitsers geen weet mochten hebben. Onder de vloer van de woonkamer lag een voorraad bonkaarten voor onderduikers. Het is mogelijk dat deze bonkaarten afkomstig waren van de overval in 1943 op het distributiekantoor in Wijchen. Zeker is dat niet, maar ze moeten hoe dan ook bij een overval of inbraak zijn buitgemaakt. Ik heb nog een gave bonkaart voor okt/nov 1944, mogelijk ook uit die voorraad, want hij is niet gebruikt. Verder is bekend dat Kees van Sambeek wel eens boven werkte aan de vervalsing van persoonsbewijzen. Over het motorongeluk waarbij hij om het leven kwam, wisten mijn ouders nog te vertellen dat hij tegen een kabel was gereden, die over de weg hing. Zij hebben altijd getwijfeld of het wel een ongeluk was en of de kabel niet opzettelijk over de weg was gespannen.

Reactie 3:

Mevr. W. Dekker-Peters, 11-01-2010: Toevallig maakt een goede vriend mij attent op Noviomagus en al lezende herkende ik veel. Zoals vermeld was er een bom gevallen op de Javastraat (dit moet zijn Javaplein) en in mijn huis, waardoor mijn moeder en ik geëvacueerd werden naar de Dobbelmannweg 40.

Ik kende o.a. ene Groenenstijn onder de naam "de Prof" maar ik wist (zoals gebruikelijk in de bezettingstijd) zijn echte naam niet. Hij woonde maar net 2 huizen verder, aan de overkant van de straat waarschijnlijk 60 of 62. Het was een vrij groot onderwijzersgezin en hij gaf ook franse les. Op gezette tijden ging ik bij hem bonkaarten halen en die bracht ik dan naar onderduikers in de omgeving van Nijmegen. Dat die bonnen afkomstig waren van een overval in Wijchen, klopt ook, want daar was mijn verloofde met zijn vrienden van de K.P. Nijmegen bij.

Ik vond een en ander toch wel even de moeite waard hierop te reageren. Jammer dat ik niet eerder Noviomagus gelezen heb.

Reactie 4:

Arjen W. Kuiken, 26-01-2010: Ik vond per toeval een foto van de uitvaart en (her)begrafenis van Kees van Sambeek. (In sommige artikelen wordt hij Cees van Sambeek genoemd) Bron: RAN

Reactie 5:

Theo Binnendijk, 03-02-2010: Naar aanleiding van de foto van de herbegrafenis van Kees van Sambeek, door Arjen W. Kuiken geplaatst, ben ik via het RAN in de Gelderlander gedoken en vond daar aanvullende informatie.

De Gelderlander van Di. 21 Aug. 1945:

Een redactioneel artikel maakt melding van de uitvaart van Kees van Sambeek op Woensdagmorgen. De uitvaart vond dus plaats op 22 Augustus.

In hetzelfde artikel valt te lezen:
“door de Duitschers werd hij gezocht om zes vergrijpen, waarom de SD, indien ze Kees in handen hadden gekregen, hem onmiddellijk wilde doodschieten.”
en:
Na dollen Dinsdag heeft Kees en een kameraad(?) het klaar gespeeld op de lijn Boxtel-Gennep tussen Schijndel en Veghel een pantsertrein met 40 à 50 wagons te doen ontsporen.
In het begin van 1943 was hij als hulp van een koerier begonnen bij de ondergrondse. Hij heeft zich tot districtsleider opgewerkt. Hij hielp onderduikers aan bonnen, geld, schuilplaats en kleding. Hij zorgde dat parachutisten uit de voeten kwamen.
Zijn district, dat Maas en Waal werd genoemd, strekte zich uit over het Rijk van Nijmegen, de Ooij, de Betuwe, Achterhoek, Liemers, Oss, Ravenstein tot aan Schijndel. Kees was met 23 jaar de jongste districtsleider met het grootste district.

In deze editie staat ook de rouwadvertentie van de familie. De scan is te slecht om weer te geven.

De Gelderlander van Do. 23 Aug. 1945:

Kees van Sambeek met militaire eer begraven.
Een indrukwekkende hulde aan “Kees van Maas en Waal”

In de kerk van St. Antonius vond Woensdagmorgen de uitvaart plaats van Kees van Sambeek, den Nijmegenaar, die zich als Districtshoofd van Maas en Waal tijdens het verzet voor de bevrijding zoo buitengewoon verdienstelijk heeft gemaakt, en door een tragisch motorongeval in April om het leven is gekomen. Uit Duitschland, waar hij voorlopig zijn graf had gevonden, was het stoffelijk overschot naar Nijmegen overgebracht.
De H.Mis van Requiem werd opgedragen door Kap. F. Woestenburg uit Schijndel, met assistentie van Kap. Sloot uit Elst, diaken en Kap. N. de Leijer van de St. Antoniuskerk, subdiaken. Van deze drie geestelijken had Kap. F. Woestenburg als oud-rayonleider van de illegaliteit met Kees van Sambeek samengewerkt; de beide anderen waren naaste medewerkers geweest.
In het schip van de kerk stond de baar opgesteld, bedekt met de Nederlandsche vlag en den helm die de overledene met zooveel fierheid in de dagen van strijd voor de bevrijding van het vaderland had gedragen. Een erewacht van stoottroepen stond aan weerszijden van de baar opgesteld.
Onder de aanwezigen in de kerk waren naast familieleden en kennissen zeer veel strijdmakkers, medewerkers uit Maas en Waal, leden van de gemeenschap Oud illegale Werkers, oud-illegalen in en buiten Nijmegen.
Na de prachtig gezongen Requiemmis trok een indrukwekkende stoet naar het kerkhof aan de Daalscheweg. Vooraf gingen trommelslagers en een detachement van de militaire politie en van de stoottroepen; daarna een erecompagnie. Als slippendragers fungeerden vier luitenanten van de stoottroepen. Achter de lijkwagen liepen onderofficieren.

De Gelderlander van 29 Nov. 1945:

Bij de aankondiging van de uitvaart van drs. Wim van Kempen:
Drs. Wim van Kempen is plm. 25 Maart 1945 in het concentratiekamp Belsen op 26 (?) jarige leeftijd overleden. drs. Wim van kempen is een der Jongere katholieken, die zijn leven in het ondergrondsch verzet heeft ten offer gebracht.
Zijn naam zal naast die van Jan van Hoof, Kees van Sambeek, Anton Fredericks, Gebr. v.d. Veer en tal van anderen in Nijmegen voortleven.

Reactie 6:

Tineke Beukering-Toussaint, 13-02-2010: Naar aanleiding van het dagboek van Wim Binnendijk kwam ik de naam tegen van Kees van Sambeek.
Ik weet uit de verhalen van mijn man, Can Beukering, dat hij, zijn broers en zwager Frans Idema, Kees goed hebben gekend. Mijn zwager en Kees woonden bij elkaar in de buurt en waren van jongs af aan dikke vrienden. Hoewel mijn zwager niet direct actief betrokken is geweest bij het Verzet heeft hij Kees en zijn groepje wel de gelegenheid geboden om te vergaderen. Uiteraard was dit óók strafbaar. Die "vergaderkamer" lag achter zijn Drogisterij aan de Daalseweg. Daar is dankbaar gebruik van gemaakt totdat een van de klanten in de winkel argwaan heeft gekregen omdat er in de winkel steeds zo'n walm hing. Er werd in het vergaderkamertje zeer stevig gerookt, en er was geen raam aanwezig om te kunnen luchten.

De volgende gebeurtenis heeft indruk op mij gemaakt.

Er kwam van Kees een verzoek binnen bij de familie Beukering. De familie woonde aan de Groesbeekseweg 102. Een bovenhuis boven het Sigarenmagazijn van de Vries, naast de Pastorie van de Groesbeekseweg kerk. Dat verzoek hield in of Kees met nog iemand een paar dagen achter het raam mocht zitten om naar buiten te kunnen kijken. Een heel vreemd verzoek! Echter, in die tijd vroeg men niets; men voldeed hier gewoon aan, allemaal voor het goede doel.

Achteraf bleek dat Kees de wandelgangen wilde gadeslaan van een infiltrant in hun groep. Deze persoon [een zekere de Kat] woonde precies tegenover de familie Beukering, ook aan de Groesbeekseweg. Deze verrader moest verdwijnen om erger leed te voorkomen. Op weg naar zijn werk is hij in de Groenestraat doodgeschoten. Door wie is onbekend.

Het trieste van de hele zaak is dat Kees van Sambeek, vlak na de bevrijding door een "gewoon" motorongeluk [Waalbrug] om het leven is gekomen. Er blijken echter twijfels te bestaan dat het geen ongeluk zou zijn geweest.

Deze Kees van Sambeek en zijn groepje verdienen niet in de vergetelheid te geraken. We moeten onze helden in ere houden!

Dank ook aan Wim Binnendijk!

Tineke Beukering--Toussaint.

Reactie 7:

Theo Binnendijk, 15-02-2010: Het doet me goed dat de naam van Kees van Sambeek nu al zoveel reacties oplevert waardoor hij een gezicht krijgt en herinneringen aan hem nog kunnen worden vastgelegd.
Tineke Beukering-Toussaint wil ik danken voor de waardevolle aanvulling. Bij het motorongeluk vermeldt zij [Waalbrug], maar dat moet toch echt de omgeving van Enschede zijn. Kees kwam op dat moment uit de richting van Duitsland; dat is ook de reden dat hij aanvankelijk in Duitsland is begraven en dat mijn ouders pas na 1 week hoorden van het ongeluk.
Over de liquidatie van ‘de Kat’ wist ik niets, maar wij herinneren ons nu wel dat onze moeder een keer verteld heeft, dat Kees persoonlijk ook iemand heeft moeten neerschieten. Ik heb geen bewijs dat het daarbij om deze liquidatie ging, maar het zou best kunnen.

Reactie 8:

Will Dekker, 20-02-2010: Beste vrienden,

Dezer dagen las ik het bericht van mevrouw Beukering. Hierop heb ik een enkele aanvulling:

Het betreft de provocateur "de Kat ", die zoals zij beschrijft op de Groesbeekse (? dwarsweg?) woonde. Hij was via van Burken binnnengedrongen in de K.P. Nijmegen. De Kat werkte in opdracht van Verstappen (Politie). Met de Kat was een afspraak gemaakt omdat hij voor wapenleverantie kon zorgen. De ontmoeting zou plaatshebben in café Langenhof aan de Groenestraat met de Verzetsgroep K.P. Nijmegen. Hij kwam lopend en werd geschaduwd door Verheggen (K.P.) OP de Willemsweg tussen de Thijmstraat en de Tesselschadestraat trok Verheggen zijn pistool en drukte in de hals van de Kat. Het pistool ketste waarop de Kat zich omdraaide en Verheggen in het gezicht keek, Verheggen drukte af en schoot hem tussen neus en ogen dood, waarop Verheggen ontkwam per fiets.

Het bovenstaande heb ik overgenomen uit "herinneringen" die mijn man (toen verloofde) heeft genoteerd. Deze notities heb ik geschonken aan de Oorlogs- en Verzetsmuseum te Groesbeek. Juist vorige week heb ik de heer Lenders nog enkele oorlogsherinneringen ( o.a. oude bonkaarten ) kunnen overhandigen, omdat die dag T.V. Gelderland bij mij was om een en ander op te nemen voor hun rubriek "Vrouwen in Oorlogstijd".

Ik hoop dat u deze aanvulling op hetgeen mevrouw Beukering schreef wilt noteren.

Met vriendelijke groet,
W. Dekker-Peters

Reactie 9:

Tineke Beukering, 22-02-2010: Ik reageer even op de reactie van mevr. Wil Dekker-Peters betreffende het dagboek van Theo van Binnendijk over Kees van Sambeek.

Ik weet nagenoeg zeker dat de infiltrant de Kat destijds aan de Groesbeekseweg woonde (nummer onbekend) en destijds niet verbleef aan de Groesbeeksedwarsweg. Het betreffende huis lag precies tegenover het huis van de familie Beukering aan de Groesbeekseweg nr.102. Ik neem niet aan dat Kees en zijn maat voor de ramen hebben gezeten aan de Groesbeekseweg, als men er vanuit zou gaan dat hij op de Groesbeeksedwarsweg woonde. Ik heb het niet zelf meegemaakt maar ik weet dat Kees zeer nauwe betrekkingen onderhield met de familie Beukering.

Ik ga er vanuit dat dit niet zo'n belangrijk gegeven is in het geheel. Het voornaamste is dat onze helden niet in de vergetelheid geraken.

Reactie 10:

Th. J. van der Kroft, 25-04-2012: Beste mensen, na het lezen van het dagboek van Wim Binnendijk (het stukje over de dood van Theo Binnendijk) wil ik melden dat mijn vader, Theo van der Kroft (de melkman van Melkerij Lent), een van de vijf slachtoffers was!!!! Dit heeft mij verrast omdat ik dat niet wist!!!
Wie kan mij vertellen op welke hoogte van de Berg en Dalseweg mijn vader is omgekomen? De trekhond [van de melkkar] kan ik mij nog herinneren, mijn vader niet (ik was bijna 4 jaar).
Groetend, Theo van der Kroft jr.

Reactie 11:

Hardy Beekelaar, werkgroep odn, 02-05-2012: Voorzover wij weten, heeft de inslag plaats gevonden voor of nabij Berg en Dalseweg 186. Zie www.oorlogsdodennijmegen.nl onder Binnendijk en onder Van der Krogt

Reactie 12:

Jos Joosten, 03-05-2012: Op de website www.oorlogsdodennijmegen.nl staat als lokatie van de bominslag "Nabij Berg en Dalseweg 186", dat wil zeggen: ter hoogte van de Stephanuskerk.

Reactie 13:

Theo Binnendijk, 03-05-2012: Geachte Theo van der Kroft jr,
de locatie op de Berg en Dalseweg, waar uw vader en mijn oom (die ik nooit gekend heb, ik ben van 1947) omkwamen, staat genoemd in de database van het boek Oorlogsdoden Nijmegen 1940-1945, dat nog niet gepubliceerd is, maar wel online. Bij mijn weten heeft u daar zelf ook informatie voor geleverd. In die database is de omgeving van Berg en Dalseweg 186 als locatie genoemd, omdat Theo Binnendijk bij zijn verloofde Bep Kuijpers op nr. 186 op de melkboer, uw vader, wachtte. Het hoeft dus niet exact voor die woning zijn gebeurd, maar zeker niet ver daar vandaan.
Reactie 14:

Paul Broekman, 04-05-2021: Een illustratief artikel bij Dinsdag 8 mei 1945. Kapelaan v. Helden en kap. Schellekens (beiden in kapiteinsuniform) zijn met een chauffeur per auto naar Dachau vertrokken om de Hoogeerw. heer Deken op te gaan halen. Zouden zij slagen ??
De Gelderlander van dinsdag 15 mei 1945

Redactie: Elders op onze site een foto van de teruggekeerde deken Teulings op de kansel en een oorkonde ter herinnering daaraan.

REAGEER:

Uw aanvullingen of opmerkingen zijn welkom!
Met dit formulier kunt u (nog) geen foto's versturen. Gebruik daarvoor uw e-mailprogramma.
Opmaak kan wel, bv <b>Vet</b> of <i>cursief</i> geeft Vet of cursief.
 
onthoud dit (1 uur)