Paul van der Heijden

CWZ: 150 jaar nieuwbouw en sloop

Het Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis bestaat 150 jaar. Wat ooit begon als een katholiek ‘gesticht’ in een herenhuis, is nu uitgegroeid tot een ultramodern ziekenhuis. Wie echter op zoek gaat naar de rijke geschiedenis van de katholieke gezondheidszorg, zal vergeefs speuren naar tastbare resten. Van alle voorgangers van het CWZ rest in totaal maar één torensspits, en die staat niet eens in Nijmegen.

Het CWZ heeft zijn wortels in de negentiende eeuw. In die tijd begon de katholieke meerderheid van Nijmegen zich te verlossen van de eeuwenlange onderdrukking door de protestanten. In een explosie van katholieke emanicaptie werden vele congregaties, kloosters, onderwijs- en zorginstellingen opgericht. Dat was hard nodig, want het waren barre tijden. De meeste mensen waren arm en woonden in beroerde hygiënische omstandigheden. Eén op de vijf Nijmegenaren leefde van de bedelstaf. Sociale verzekeringen waren er nog niet.

Het is nu moeilijk voor te stellen, maar volledige geloofsvrijheid werd pas ingevoerd met de nieuwe grondwet van 1848. Twee jaar later werd het eerste katholieke ziekenhuis gesticht aan de Pauwelstraat. De zorg werd toevertrouwd aan de Zusters van Liefde uit Tilburg. Veel konden ze niet uitrichten, want het ziekenhuis telde slechts dertig bedden op een inwonertal van 22.000 (waarvan ruim 15.000 katholieken). Gelukkig kon in 1866 al een nieuw onderkomen aan de Doddendaal worden ingewijd. Het ziekenhuis werd vernoemd naar de Nijmegeegse jezuïet Petrus Canisius, die zojuist door de paus zalig was verklaard. Maar ook de honderd beschikbare bedden bleken niet genoeg. Binnen zes jaar werd Nijmegen geteisterd door achtereenvolgens een cholera-, tyfus- en pokkenepidemie. Enkele aangrenzende panden aan de Houtstraat werden aangekocht, maar ook dat bleek slechts een doekje voor het bloeden. Een tijdgenoot meldt: “Door samenvoeging van verschillende huizen is het een labyrinth geworden van zalen, vertrekken en gangen.”

Met vereende krachten werden fondsen bij elkaar gesprokkeld voor een grootschalige nieuwbouw. Die verrees in 1926 op de hoek Annastraat/Groenewoudseweg, toen nog ver buiten de stad. De Maastrichtse Zusters Onder de Bogen namen, na enige aarzeling, de ziekenzorg voor hun rekening. Eigenlijk waren ze niet gecharmeerd van de naam van het ziekenhuis, maar ze draaiden bij toen Petrus Canisius in 1925 werd gepromoveerd tot heilige. Het nieuwe Canisiusziekenhuis telde 250 bedden op een bewonersaantal van 78.000. Voor het ontwerp tekende het befaamde Amsterdamse architectenbureau Cuypers. Sindsdien waren er diverse uitbreidingen nodig, mede om de fusie met het Wilhelmina Ziekenhuis (1975) mogelijk te maken. Dit protestantse ziekenhuis was vanaf 1895 gevestigd in de toenmalige Spaarbankstraat, later Dr. Claes Noorduijnstraat geheten.

In 1992 was wederom een verhuizing noodzakelijk, ditmaal naar nieuwbouw aan de Weg door Jonkerbos. “Achtergelaten werd een verouderd, donker gebouw. Een doolhof van houten aanbouwtjes en tientallen hoekjes die in de loop der jaren in onbruik waren geraakt. Grote patiëntenzalen en sombere, lange en hoge gangen,” aldus de toenmalige voorzitter van het CWZ. De parallellen met het citaat van een eeuw daarvoor zijn frappant.
Voor het oude gebouw restte niets dan sloop. Ondanks heftige protesten vanuit patiëntenkringen en de Nijmeegse burgerij sneuvelde ook de monumentale kapel van Cuypers. Alleen het torenspitsje overleefde de kaalslag en kwam via enkele omzwervingen terecht in de tuin van een particulier in Bergharen.

Het nieuwe CWZ is een ultramodern medisch centrum met 653 bedden, jaarlijks 20.000 patiënten en 200.000 bezoekers van de poliklinieken. De fusie met het Wilhelminaziekenhuis heeft het ziekenhuis echter beroofd van zijn katholieke signatuur. Wie op zoek gaat naar de geschiedenis van de katholieke gezondheidszorg in Nijmegen, zoekt ook elders in de stad vergeefs naar resten. Het oude CWZ aan de Annastraat is - op de spits na - opgeofferd voor een nieuwbouwwijk en de voorgangers aan de Houtstraat en Doddendaal zijn compleet weggevaagd door het bombardement van 1944. Ironisch genoeg is de protestantse ziekenhuisgeschiedenis beter vertegenwoordigd. Het fraaie oude Wilhelminaziekenhuis aan de Dr. Claes Noorduijnstraat bestaat nog steeds en maakt nu onderdeel uit van het Verpleeghuis Margriet.

Eerder verschenen in magazine